[]

96 

 

çəkiliĢi,  ü zvlərə  hüquqi  yardımm  təĢkili,  istehsal  ehtiyaclan  üçün  lazımi  materiallann  alın masına  güzəĢtli 

kredit lərin aç ılmasını və s. tə min  et mək o lmuĢdur.  Bakı  mədən rayonunda neftin ə l  ilə  çıxarıldığı sahələrin  icarəyə 

verilməsi  üçün  "xüsusi  qaydalar"  layihəsinin  iĢlənib  hazırlan ması  ilə  ə laqədar  itt ifaq  1920  ilin  əvvəllə rində  ö z 

hesabatım  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  Ticarət  və  Sənaye  Nazirliy inə  təqdim  etmiĢdi.  Dövlət  xəzinəsinin 

nıənafeyini  müdafıə etmək  məqsədilə tərtib edilmiĢ "Xüsusi qaydalar" kustar neft istehsalçıların ın  maraqlarım nəzərə 

almırd ı. Buna görə də ittifaq "Xüsusi qaydalar"ı iqtisadi cəlıətdən məqsədəuyğun saymamıĢdı. Ġttifaq Aprel işğalından 

(1920) sonra fəaliyyətini dayandırmıĢdır. 

KÜRDƏMĠR  DÖYÜġ Ü  -erməni-daĢnaklar  tərəfindən  soyqırımına  məru z  qalan  A zərbaycan  xalqın ın 

kö məyinə  gəlmiĢ  türk  hərbi  qüvvələrin in  (bax  Qafqaz  İslam  Ordusu)  və  Azərbaycan  silahlı  birləĢmələrinin  

S.ġau myanın baĢçılıq etdiyi  Bakı  Xalq  Komissarları  Sovetinin qoĢunlarına qarĢı Kürdəmir qəsəbəsinin azad edilməsi 

məqsədilə  1918 il iyulun 5-dən 10-na qədər keç ird iyi döyüĢ əmə liyyatı. DöyüĢdə podpolkovnik Həb ib bəy Sə limovun 

rəhbərliy i  a ltında  Müsüslü  dəstəsi,  Həsən  bəyin  46-c ı  p iyada  taboru  ilə  toplu  süvari  alay ından  ibarət  dəstəsi  və 

cəbhənin  gücləndirilməsi  üçün  sonradan  cəlb  olun muĢ  əlavə   qüvvələr,  düĢmən  tə rəfdən  isə  Qırmızı  ordunun  1-c i 

briqadası,  Ġrandan  yenicə  gələrək,  cəbhə  ko mandanı  təyin  edilmiĢ  Biçeraxovun  dəstəsi  və  təlimatçılar  məktəbinin  

bölmələri  iĢtirak  edirdilər.  DüĢ mənin  hərbi  qüvvələri,  əsasən,  Birinci  dünya  müharibəsindən  (1914-18)  Bakıya 

gətirilmiĢ və Azərbaycan xa lqına qarĢı soyqırımı həyata keçirmiĢ daĢnak-ermən i zabit və əsgərlərindən ibarət idi. 

Türk-A zərbaycan qoĢun hissələrinin  azlığı və bolĢevik-daĢnak qoĢunlarının mövqelərin in daha əlveriĢli olması 

qırmızıların  ilk  günlər  Müsüslü  dəstəsi  ilə  Həsən  bəyin  dəstəsinin  qarĢısmı  saxlamasına,  hətta  Ģimal  istiqamətində 

Ağsuya doğru bir qədər irəliləməsinə imkan vermiĢdi. 

BolĢevik-daĢnak qüvvələrinin hücumlarının geniĢlən məsinə yol verməmək üçün 5-ci  Qafqaz div iziyasının  13-

cü  piyada  alayı  Kürdəmir  ətrafına  yönəldildi.  Alay  Həsən  bəyin  dəstəsi  ilə  birləĢərək,  Ģimal  torəfdən  Kürdəmirə 

hücum  etməli  idi.  Müsüslüdəki  qüvvələri  gücləndirmək  üçün      AğdaĢ     və      Xaldan      məntəqələrində      toplan mıĢ 

Azərbaycan könüllülə ri, hə mç inin Qa za xa  gətirilmiĢ 350 nəfər silahsız könüllü də BərgüĢad stansiyasına göndərildi. 

Ġyulun 8-də ağır döyüĢlər oldu. DüĢ mənə əsas zərbənin  13-cü alay tərəfindən vurulacağı nəzərdə tutulsa da, 

Qırmızı ordunun bura  xeyli qüvvə çıxarması vəziyyəti  mü rəkkəbləĢdirmiĢdi.  Biçeraxov  13-cü alaya qarĢı 8 top və 8 

pulemyotla  müĢayiət  olunan  qüvvə  çıxarmıĢdı.  DöyüĢ  gecəyə  kimi  davam  etdi.  Ciddi  müqavimətlə  üzləĢən  13-cü 

alay  iyunun  8-i  gecəsini  Ġbrahimbəy li  və  Qarasaqqal  kəndlə ri  arasında  keçirdi.  Müsüslü  dəstəsinin  fəallığı  da  gün 

ərzində  cəbhədəki  mövqelərdə  ciddi  dəyiĢiklik  yaratmadı.  Zireh li  qatardan  və  ətraf  landĢaftdan  bacarıqla  istifadə 

olunması düĢmənin müqavimətin i xey li artırmıĢdı. 

Ġyulun  9-da  və  10-da  Kürdəmir  ətrafında  döyüĢlər  yenidən  davam  etdirildi.  Ayın  10-da  gecədən  baĢlayan 

döyüĢün gediĢində düĢmənin arxasındakı dəmir yolu  xəttini dağıtmaq və onun geri çəkilməsini çətinləĢdirmək üçün 

Kərra r  stansiyasına  bir  dəstə  göndərildi.  Hə min  dəstə  tapĢırığı  yerinə  yetirdikdən  sonra  13-cü  alay  uğurla  hücuma  

baĢladı.  Vəziyyətin  gərginləĢdiyin i  görən  Qırmızı  ordu  ko mandanlığı  Kürdəmirin  Ģimalındakı  bolĢevik-daĢnak 

qüvvələrini  gücləndirdi.  Nəticədə,  13-cii  alay m  sağ  cinahında  ciddi  təhlü kə  yarandı.  Lakin  bir  tərəfdən,  alay  

bölmələrinin  fədakarlığı,  digər  tərəfdən  də  diviziyadan  kö mək  göndərilməsi  bolĢevik-daĢnak  qüvvələrin in  qarĢısını 

almağa  imkan  verdi.  Qazaxdan  BərgüĢada  gətirilmiĢ  350  nəfərlik  dəstə  də  silahlandırılaraq  13-cü  alaya  qatıldı.  Bu  

za man  H. Sə limovun Müsüslü dəstəsi düĢmən qüvvələrinin  zəiflə məsindən məharət lə  istifadə edərək, onun  müdafiə  

xəttini yarmağa müvəffəq oldu. 

BolĢevik-daĢnak qüvvələri, bütün cəhdlərinə baxmayaraq, 13-cü alayın hücu munun qarĢısını ala b ilmədilər. 

AxĢama yaxın alayın sağ cinahı  ilə Müsüslü dəstəsinin sol cinahı  Kürdəmirin qərbində b irləĢdilər.  Bir neçə saatdan 

sonra isə birləĢmiĢ qüvvələr qəsəbəni düĢməndən tama milə  a zad etdilə r. 

Kürdəmirin azad o lunması hərb i təĢəbbüsün Türk-A zərbaycan qoĢunlarının əlində daha da möhkəmlən məsi 

ilə  nəticələndi. 

Əd:Azərbaycan tarixi, 7 cilddə, c.5,  B., 2001; Süleymanov M., Qafqaz Ġslam  Ordusu və Azərbaycan, B.,  1999; 

Yüceer- N., Birinci dünya savaĢında Osmanlı ordusunun Azərbaycan və Dağıstan hərəkatı, Ankara, 1996.  

---

97 

 

 

Q

 

QACAR  Əmənulla  M irzə   Bəh mən  M irzə  oğlu  (8.1.1862,  ġuĢa-  1937,  Tehran)  - 

hərbi  xadim,  genera l-mayor  (1917).  A zərbaycan  Qacarla r  sülaləsi  nəslindəndir.  Atası 

Bəh mən M irzə Qacar (1811-84) Fətəli Ģah Qacarın nəvəsi və vəliəhdi Abbas Mirzə Qacarın 

(1789-1833)  oğ lu  idi.  Əmənulla   xan   Qaca r  Peterburq  hərbi  kadet  korpusunu  bitird ikdən 

(1879)  sonra  Rusiya  ordusunda  xid mət  etmiĢ,  9-cu  Kuban  piyada  kaza k  batalyonunun 

ko mandiri olmuĢdur. Rusiya-Yaponiya (1904-05) və  Birinci dünya  müharibələrin in (1914-

18)  iĢtirakçısı  o lmuĢ,  döyüĢdə  Ģücaətinə  görə  "Müqəddəs  Vladimir",  "Müqəddəs  Anna", 

"Müqəddəs  Sta-nislav"  ordenləri  ilə  təltif  edilmiĢdir.  Fevral  inqilab ından  (1917)  sonra 

Tiflisdə, daha sonra ġuĢada yaĢamıĢdır. 

Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  elan  ed ild ikdən  sonra  hərbi  nazir  Sə məd  bəy 

Mehmandarova  ərizə   ilə  mü raciət   edərək,  könüllü   surətdə  Azərbaycan  ordusu  sıralarında  xid mətə   baĢlamıĢ, 

Xankəndidə  Birinci  süvari  diviziyasının  ko mandir  müavini  və  qarnizon  rəisi  təyin olunmuĢdur.  1920  il  martın  21-də 

erməni  daĢnak  quldurlarının  qəfıl  gecə  basqınına  qarĢı  döyüĢlərdə  baĢçılıq  etdiyi  hərb i  qüvvələrlə  birlikdə  ig idliklə  

vuruĢmuĢdur. Aprel işğalından (1920) sonra Ġrana mühacirət etmiĢ, hərbi məktəbdə iĢləmiĢ, Ġranın ordu quruculuğunda 

yaxından iĢtirak etmiĢdir. 

Əd.:  N ə z ir l i   ġ.,  Qacarlar,  B.,  1995;  yenə  onun,  Arxivlərin  sirri  açılır,  B.,  1999  Каджар;  Чингиз, 

Каджар, Б., 2001. 

 

QACAR Əmir Ka zım M irzə  Bəh mən Mirzə oğlu (1853, ġuĢa - 1920) - hərb i xadim, 

general-mayor. Azə rbaycan Qacarlar süla ləsi nəslindəndir. Tiflisdə gimnaziya təhsili a lmıĢ, 

Peterburq  süvari  məktəbin i  bit irmiĢdir.  1871  ildən  Rusiya  ordusunun  Qafqazdakı  hərb i 

hissələrində  xid mət  et miĢdir.  Rusiya-Türkiyə  (1877-78),  Rusiya-Yaponiya  (1904-05)  və 

Birinci  dünya  müharibələrinin  (1914-18)  iĢtirakçısıdır.  1910  ildə  general-mayor  rütbəsinə 

layiq görülmüĢ, "Müqəddəs Anna", "Müqəddəs Stanislav", "Müqəddəs Vladimir" ordenlə ri, 

həmç inin  Ġranın  "ġiri-xurĢid",  Bu xa ra  ə mirliyin in  ordenləri  ilə  tə ltif  olun muĢdur.  Əmir 

Kazım  Mirzə  Tiflisdə  Azərbaycan  məktəblərin in  və  Azərbaycan  dram  teatrın ın  açılma-

sında fəal iĢtirak etmiĢdir. 

Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti elan edild ikdən sonra istefada olan Əmir Ka zım Mirzə hərbi nazir  Sə məd bəy 

Mehmandarova mü raciət edərək,  könüllü  surətdə Azərbaycan ordusu sıralarmda  xid mətə baĢlamıĢdır.  S.Meh manda-

rovun 1919 il 18 de kabr tarixli ə mri ilə  Gəncənin  ko mendantı təyin olun muĢdu. Aprel işğalından (1920) sonra bol-

Ģeviklər tərəfındən güllələn miĢdir. 

Əd.:Nəzirli ġ., Qacarlar, B., 1995; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998; Каджар; Чингиз, Каджар, Б., 2001 

 

QACAR Fey zulla M irzə  Bəh mən M irzə  oğlu (? -?)- hərb i xadim, general-mayor. A zərbaycan Qacarla r sülaləsi 

nəslindəndir. Nikolayevsk süvari  məktəbin i b itird ikdən sonra uzun  müddət Rusiya ordusunda xid mət et miĢdir.  1918 

ilin   sonlarında  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  ordusu  süvari  diviziyasının  komandiri  təyin  olunmuĢ  və  1919  ilin  

ortala-rınadək bu vəzifəni icra et miĢdir. Hə rbi na zir Sə məd bəy Meh mandarovun 1919 il 9 yanvar tarixli ə mri ilə , eyni 

za-manda,  Gəncə  qarnizonunun  rəisliyi  də  ona  həvalə   olun muĢdu.  Aprel  işğalından  (1920)  sonra  bolĢeviklər 

tərəfindən güllə lən miĢdir. 

Əd.:Nəzirli ġ., Cümhuriyyət generalları, B., 1995; Süleymanov M., Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998.

  

QACAR  Xosrov  Mirzə  Bəh mən  Mirzə  oğlu  (?-?)-  hərbi  xadim,  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  ordusunun 

zabit i. Azə rbaycan Qacarlar sülaləsi nəslindəndir. Birinci dünya müharibəsində (1914-18) iĢtira k et miĢ, ġima l draqun 

polkunun  komandiri  o lmuĢdur.  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  yarandıqdan  sonra  milli  ordu  sıralarında  xid mətə 

baĢlamıĢ,  3-cü  ġəki  süvari  alay ının  ko mandiri  olmuĢdur.  1919  il  aprelin  9-da  polkovnik  rütbəsinə  layiq  görülmüĢ, 

hərbi  nazirin  hə min  il  18  de kabr  tarixli  ə mri  ilə  süvari  diviziyası  komandirinin  müavini  təyin  edilmiĢdir.  Lənk əran 

əməliyyatında  (1919)  və  Qarabağda  erməni  qiyamın ın  yatırılmasında  fəal  iĢtirak  etmiĢdir.  Gəncə  üsyanının (1920) 

iĢtirakçısı o lmuĢ, üsyan yatırıldıqdan sonra Türkiyəyə mühacirət etmiĢdir. 

Əd.: N əz i r li  ġ., Arxivlərin sirri açılır, B., 1999; Каджар; Чингиз, Каджар, Б., 2001 

 

QACAR Məhəmməd Mirzə  (?-?)- hərb i  xadim, A zər-baycan Xalq  Cü mhuriyyəti ordusunun general-mayoru. 

Azərbaycan Qacarlar sülaləsi nəslindəndir. 1918 ilin noyabrında Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ordusunun təĢkilinə 

---