102
qismdir. Mütləq və Müəyyən. Mütləq – Peyğəmbərin gəlməsindən öncə olan
vaxt. Müəyyən – Peyğəmbərlərin gəlməsiylə mütləq cahillik aradan
qalxmışdır. Lakin müəyyən yerlərdə Peyğəmbərlərdən sonra cahilliyin
əlamətləri ola bilər. 3. İnsanlarla bağlı olan Cahillik də iki qismdir. Mütləq və
Müəyyən. Mütləq – kafirlərdə olur. Müəyyən – isə müsəlmanlarda ola bilər.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz hədis buna dəlildir. İbn Abbas – radıyallahu anhu –
rəvayət edir ki, Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – demişdir: “Allahın ən
çox nifrət etdiyi (insanlar) üçdür: Haram sayılan bölgədə
299
dindən dönən kəs,
cahiliyyə adət-ənənələrini İslamda saxlamağa can atan kimsə və haqqı
olmadığı halda birisinin qanını axıdmağa səy göstərən kimsə”
300
. Birinci -
Səhlənkar cahildir, imkanı olduğu halda Allahın dinini öyrənmək istəmir,
etiraz edir və s. belə cahillik üzr sayılmaz. Cahillik üzrdü, cahillik üzrdü icma
ilə. Lakin ixtilaf cahilin özündədir. İkinci - cahil isə haqqı axtarmağa,
öyrənməyə səyy göstərir, lakin tapa bilmir. Elə bir yerdə yaşayır ki, haqqa
çağıranların az olması, bidət və şirkə çağıranların isə çox olmasıdır. Əksər
müsəlmanların halı budur. Və bu alimlərdə haqq yolda olanları gözdən salır,
onları bidətçi və s. adlarla tanıdırlar. Onlar elə bilirlər ki, öz nəfslərində
alimdirlər, həqiqətdə isə cahildirlər, elə bilirlər ki, sünnə üzərindədirlər lakin
bidət üzərədirlər. Onlar isə elmi belələrindən alırlar. Əşarilər, Hənəfilər,
Rafizilər hardan götürürlər elmi? Öz alimlərindən, təqlid etdiyi kimsələrdən.
Elə bilirlər ki, soruşduqda alimlərdən soruşrular, onların sözlərini qanun qəbul
edirlər, Allah buyurdu: “Əgər bilmirsinizsə Haqq əhlindən soruşun”. Sən özün
hansısa məsələni öyrəndikə kimdən soruşursan? Sıravi tələbələrdən, elm
əhlindən yoxsa alimlrdən? Sözsüz ki, alimlərdən. Soruşduğun və aldığın
cavabla qane olursanmə? Onunla da əməl edirsən? İndi bu insan nəfsinə görə
əməl etmiş olur, yoxsa dəlilə əsasən? Sözsüz ki, dəlilə görə. Görür ki, bu adam
TV çıxış edir, xütbələr verir ondan da soruşur. Ayıra bilmir bidət əhli ilə haqq
əhlini.... Peyğəmbər - sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: “İnsanlarla onların
başa düşdükləri tərzdə danışın, əgər Allah və Rəsulunun inkar edilməsini
istəmirsinizsə”. Bu hədis dəlildir ki, insanların hamısı dərk etməkdə eyni
deyildir. Problem ayə və hədislərdə, İsim və Sifətlərdə deyildir. Problem
insanları başa düşmələrindədir. Şair deyir ki: “İnsan təmiz, saf suyu içir və
deyi: “Su acıdır” lakin su acı deyil acılıq onun ağzındadır”. Deyir ki, Lə İləhə
İlləlahın mənasını bilmrlər? Onda gərək ümmətin yarısını təkfir edəsən? Heç
bir Peyğəmbərin dəvətinin mənhəci hakimiyyət, təkfir məsələləri olmayıb.
Yalnız Tövhid olub. Nuh - əleyhissəlam - 950 il dəvət edir, Musa - əleyhissəlam -
Fironla hakimiyyət barəsində danışır məgər? Yusuf - əleyhissəlam - zindana
299
Məkkə və Mədinə şəhərlərindəki toxunulmaz ərazi.
300
Buxari 6882.
103
düşməsinə baxmayaraq hakimiyyətə qarşı çıxmır? İbrahim
- əleyhissəlam -
Nəmruda qarşı çıxmır, Peyğəmbərimiz - sallallahu aleyhi və səlləm – hər şeydən
imtina edir?
301
CƏHALƏTİN ÜZR OLMASINA QURANİ KƏRİMDƏN
AYƏLƏR
İbn Həzm – rahmətullahi aleyhi –: «Biz Peyğəmbər göndərməmiş (heç bir
ümmətə) əzab vermərik» (əl-İsra 15). ayəsini dəlil gətirərək belə demişdir:
«Doğrudan da Peyğəmbərlərin dəvəti və qorxutması insanlara yetişənə qədər
kafirə qətiyyən əzab yoxdur»
302
. Şingiti
– rahmətullahi aleyhi – belə demişdir:
«Peyğəmbər göndərənə və onlar da insanları çəkindirməyincəyə qədər Allah
öz məxluqlarından heç kimə nə dünyada, nə də axirətdə əzab
verməyəcəkdir»
303
. AbdurRahman AbdulXaliq – rahmətullahi aleyhi – bu məsələ
ilə bağlı belə demişdir: «Cəzalandırma elmdən sonra gəlir – mahiyyəti məlum
olan bir şəriət qaydasıdır. Uca Allah bu məsələ ilə bağlı buyurur: «Allah bir
tayfanı doğru yola yönəltdikdən sonra qorxub-çəkinməli olduqları şeyləri
özlərinə bildirmədən onları (haqq yoldan) çıxartmaz. Həqiqətən Allah hər şeyi
(olduğu kimi, incəliyinə kimi) biləndir» (ət-Tövbə 115)
304
. Qatadə
– rahmətullahi
aleyhi – deyir ki: “Həqiqətən Uca Allah heç kəsi cəzalandırmır o vaxta qədər ki,
ona Allahdan dəlil və açıqlama çatmayana qədər”
305
. İbn Kəsir – rahmətullahi
aleyhi – bu ayənin təfsirində demişdir: «Uca Allah Öz müqəddəs nəfsindən
olan ədalətli hökmünün bəyanından və insanlara Peyğəmbər xəbərdarlığı
çatdıqdan sonra hər hansı bir tayfanın əleyhinə dəlil və sübut olmadıqca onları
zəlalətə salmaz. Belə ki, başqa bir ayədə buyurulur: «Səmud qövmünə gəlincə,
Biz onlara haqq yolu göstərdik…» (Fussilət 17). «Əgər Biz onları (məkkə
müşriklərini) bundabn əvvəl məhv etsəydik, mütləq belə deyəcəkdilər: «Ey
Rəbbimiz! Nə üçün zəlil və rüsvay olmazdan qabaq bizə bir Peyğəmbər
göndərmədin ki, Sənin ayələrinə (hökmlərinə) tabe olaydıq» (Ta ha 134). «Hər
hansı bir tayfa Cəhənnəmə atıldıqca onun gözətçiləri onlardan (məzəmmətlə):
Məgər sizə (sizi Allahın əzabı ilə) qorxudan bir Peyğəmbər gəlməmişdimi? deyə
soruşacaqlar. Onlar deyəcəklər: Bəli, bizə (Allahın əzabı ilə) qorxudan
Peyğəmbər gəlmişdi. Amma biz (onu) yalançı sayıb demişdik: Allah heç bir şey
nazil etməmişdir. Siz sadəcə olaraq (haqdan) çox azmısınız. Onlar: Əgər biz
301
Suleyman İbn Sahman “İrşad ət-Talib” 11/12/13, “Tariqul Hicreteyn” 412, 413.
302
İbn Həzm «əl-İhkum fi Usulil Əhkam» s. 895.
303
Şingiti «Ədvaul Bəyan» 3/429.
304
AbdurRahman AbdulXaliq «İman və Küfr ayrımı» s. 79-80.
305
“Təfsir Təbəri” 8/50.