84
Bakıya gəlmişlər.
XIV əsrin a xırlarınadək Azə rbaycandan, Cənubi Qafqaz ö lkə lərindən, Ön
Asiyadan ipək, ipək parça lar, xa lça lar, ədviyyat və digər ma llar Ba kı və Dərbənd
vasitəsilə Həştərxana, Qızıl Ordaya, Rusiyaya və Avropaya aparılmışdır. Artıq XIII
əsrdə Gilan və Şamaxıdan İtaliya və Fransaya külli miqdarda ipək ixrac olunurdu.
70
Səyyah Şiltberger şahidlik ed ir ki, "ipəyin ən ya xşı növü" Şirvandan (Şama xıdan)
aparılır və həmin xam ipəkdən (xamnadan) Dəməşqdə, Kaşanda, Bursada yaxşı
parçalar to xunurdu. İpək Venesiya və Lu kkaya da ixrac o lunur və bu yerlərdə ondan
"əla mə xmə r" toxuyurdular.
71
Kantarinin in sözlərinə görə, Şa ma xıda İta liyada Tala man
(yəni, Dey lə mən - S.A.) adı ilə tanınan ipək ha zırlan ır və ondan mü x-
təlif ipək parçala r to xunurdu.
72
Gö rünür, Abşeronda da xa mna istehsal olunurdu, belə
ki, burada indi də tut ağacları ço xdur. Şirvan ipəyi Ba kı liman ı vasitəsilə Həştərxana
daşınır, sonra Vo lqa və Dona keçirilir, oradan isə Venesiya tacirləri onu öz
qaleralarında Azov dənizi ilə Avropaya aparırdılar. Lakin Teymur XIV əsrin sonlarında
Həştərxan ı a lıb dağıtdıqdan sonra (1395) tica rət yolu dəyişdi. A zərbaycandan
Avropaya gedən mallar İran və Suriyadan keç məyə başladı.
73
Bakı başlıca liman şəhəri kimi əhəmiyyətini sonralar, XV əsrin ikinci yarısında
da saxlamışdı. XV əsrin ikinci yarısı Venesiya səyyahları Barbaro və Ancolellonun
qeyd etdiklə ri kimi, Dərbənd bu dövrdə liman kimi əhəmiyyətini itirmişdi. Sonuncunun
yazdığına görə "...əvvəllər Dərbənd limanına 800-dək çəllək yüklənən böyük gəmilər
gəlird i, indi gələn gə milə r isə 200 çə lləkdən ço x götürmür".
74
XV əsrin ikinc i yarısında keç miş Bizans imperiyasının xarabal ıqla rı üzə rində
İtaliya ilə Şərq arasında ticarətə əngəl törətməyə başlayan Osmanlı dövləti bərqərar
oldu. Beynəlxa lq ticarət baza rında Moskva dövlətinin rolu güclənməyə başladı. Avropa
tacirlə ri şərqlə t icarətdə Os manlı impe riyasından yan keçən yeni yollar a xtarırdılar.
Bununla əlaqədar o laraq, Avropa ilə Azərbaycan və İran arasında baş yol şimaldan -
Rusiyadan keçməyə başladı. Həmin vaxtdan bir sıra Avropa səyyahları Azərbaycana
Vo lqa-Xə zər yolu ilə gəlird ilə r.
Şirvanın əsas tranzit ticarət məntəqələri ço x rahat limanlar o lan Dərbənd və Bakı
idi.
XV əsrdən etibarən mü xtə lif orta əsr müə lliflərinin əsərlə rində Xə zər dənizi
əvəzinə Bakı dənizi adının çəkilməsi də Bakın ın liman kimi mühüm əhəmiyyət
daşıdığını göstərir. Məsələn, Kastilya səfiri Rui Qonzales de Klav ixo 1404-cü ildə
özünün gündəliyində Bakı dənizinin adın ı çəkir.
75
Venesiyalılar öz yol qeydlərində onu
Bakı dənizi adlandırırdılar: Barbaro (1474-cü il) - "mare di Bachu",
76
Kontarini (1473)-
"maare di Bachau",
77
Ancolello (1509) - "mare di Baccu"
78
və i.a.
Bakıdan Şimali İrana, Orta Asiyaya və Həştərxan vasitəsilə Rusiyaya və
Avropaya başlıca olaraq neft, ipək, duz ixrac olunurdu.
XV əsrin sonu Venesiya s əyyahı Ancolello Bakını (Baccuc, yaxud Baccara)
Xəzə r dənizində Təbrizə xid mət edən gözə l liman adlandırır. Ancolellonun sözlərinə
görə, Bakı "əvvəllər bu dənizin birinci yeri o lmuşdur", odur ki, onun adı ilə Bakuk
adlanır.
79
85
Ancolellonun müasiri olan digər XV əsrın sonu Venesiya s əyyahı Donato da
Le ze də yol qeydlərində Ba kın ın böyük ticarət əhəmiyyətini qeyd etmişdir. O xəbər
verird i ki, ədviyyat Hindistandan böyük ş əhər Şa ma xıya, oradan is ə 4 günlük yol o lan
Xəzə r dənizi sahilindəki Bakıya gətirilir. "O, böyük ticarət şəhəridir və dəniz də onun
adı ilə Bakı dənizi adlan ır. Burada ədviyyatı gəmilərə yükləyib Volqa çayı ü zərindəki
tatar şəhəri Həştərxana aparırlar".
80
Xəzə r dənizinin 1914-cü ildə İta liyadakı kiçik Le zina ş əhərində tapılmış XV
əsrə aid qədim coğrafi xəritəsində "Bech Barmak"la (Bakı yaxınlığındakı Beşbarmaq
dağı) eyniləşdirilən "Barmachu" qeyd olunmuşdur. Onun yaxın lığında "achu" oxunula
bilən, ehtimal ki, "Bachu" adı vardır. Şəhərin xəritədə böyük planda verilməsi, onun,
şübhəsiz, Xəzər dənizində, yaxud xəritədə göstərild iyi kimi, "Maare di Bachu"da
mühü m liman lardan biri olmasına işarə edirdi.
81
Xəritədəki adla rın ya zıldığ ı dilə əsasən
belə hesab olunur ki, onu XV əsrdə dərin mə lu matlı dəniz səyyahları sayılan
dalmasi-yalılar tərt ib et mişlər. Bu radan da belə bir nəticə ç ıxa rmaq mü mkündür ki,
italyanlar XV əsrdə də öz gə miləri ilə Xə zər dənizində (ehtima l ki, ticarət məqsədi ilə)
üzürmüşlər. On lar Avropa ilə ticarətdə başlıca vasitəçi olub, A zərbaycan şəhərlərinə, o
cümlədən Bakıya yaxşı bələd idilər.
Bakın ın ticarətinə dair venesiyalılarla yanaşı, Ba kuvi də bəzi məlu mat lar verir.
O göstərir ki, Bakıda taxıl azd ır. Onu buraya Şirvandan və Muğandan gətirirlər.
82
Başlıca id xal malları Şirvanın məhsuldar yerlərindən Bakı bazarlarına Abşeronda az
miqdarda istehsal olunan buğda və digər dənli bitkilər idi. Muğan isə Bakını ehtimal ki,
düyü ilə təchiz ed ird i. Arxeolo ji qazıntılar zamanı Bakı yüks əkliy inin dərin
təbəqələrindən ço xlu miqdarda çəlt ik dənləri tapılmışdır. Təsvirdən "əbədi odlar" yanan
Suraxanıdan söhbət getdiyi asanlıqla bəlli olan kənddə şəhərdə satılmaq üçün əhəng
hazırlan ırdı.
83
Şəhər əhalisinin əksəriyyətinin yaylağa köçdükləri Abşeron bağları Bakı
bazarlarını burada bol-bol becərilən əncir, nar və üzü mlə təchiz edirdi. Qazıntı zamanı
dərin təbəqələrdən üzüm dənələ rin in tapılması hə min bitkilərin burada da qədimdən
becərild iyini gös tərir. Ba kuvi Abşeronda ev heyvanların ın, xüsusilə ətindən şəhər
əhalisinin istifadə etdiyi qoyunların yetişdirildiyin i də qeyd edir.
84
O, Abşeronda
ətindən yerli əhalin in yeməkdə istifadə etdiyi ço xlu ceyran o lduğunu da göstərir.
85
Şəhər, A zərbaycanın digər iri feodal şəhərləri kimi, Abşeron kəndləri ilə bağlı
olub, onlarla iqtisadi vəhdət təşkil ed irdi. Beynəlxa lq t icarətdə fəal iştira k edən Bakı,
eyni za manda, tac irlərin və sənətkarların toplaşdığı ş əhər id i.
Şəhərin feodalları və ruhaniləri karvan ticarəti ilə sıx bağlı o lub, bu ticarətdə
yaxından iştirak edirdilər. Onlar karvansaralara, bazar dükanlarına, bazarlara, bütöv
məhə llə lərə sahib olub, orada alver edən tacirlərdən, sənətkarlardan müəyyən rüsum
alırdılar.
86
Görünür, Bakuvi Lənkəran vilayətini M uğan adlandırırdı.
Dostları ilə paylaş: |