02 Muommolar 03 Inson huquqlari bo’yicha Yevropa sudining ro’li va ahamiyati

Inson huquqlari bo'yicha Yevropa konvensiyasi: mazmuni va ahamiyati
Farxadova Zarnigor
Reja:
Kirish, tarixiy malumotlar
01
Inson huquqlari bo’yicha Yevropa konvensiyasining asosiy bo’limlari
02
Muommolar
03
Inson huquqlari bo’yicha Yevropa sudining ro’li va ahamiyati
04
ANNOTATSITA
Inson huquqlari boʻyicha Yevropa konventsiyasi (ECHR)(IHYK) — xalqaro shartnoma boʻlib, 1950-yilda Yevropa Kengashi tomonidan tuzilgan. Konvensiya butun Yevropada inson huquqlarini himoya qilish va rag'batlantirish uchun asosiy asos bo'lib xizmat qiladi. Ushbu insho IHYKning mazmuni va ahamiyatini har tomonlama ko'rib chiqish, uning asosiy qoidalari, ta'siri va muammolarini yoritib berishga qaratilgan. IHYK shaxs huquqlarini himoya qilish, demokratik qadriyatlarni qo'llab-quvvatlash va Evropada huquqiy uyg'unlikni rag'batlantirishda hal qiluvchi rol o'ynadi. Biroq, u tanqidlarga ham duch keldi va uni amalga oshirishda turli qiyinchiliklarga duch keldi. Shunga qaramay, IHYK inson huquqlarini himoya qilishda muhim vosita bo'lib qolmoqda va butun dunyo bo'ylab o'xshash xalqaro huquqiy bazalar uchun ilhom manbai bo'lib xizmat qiladi.
KIRISH, TARIXIY MALUMOTLAR
Inson huquqlarini himoya qilish butun dunyo mamlakatlari uchun muhim bo'lib kelgan. 1950 yilda imzolangan Inson huquqlari bo'yicha Yevropa konvensiyasi bu borada muhim shartnoma bo'lib xizmat qiladi. U inson qadr-qimmatini himoya qilish, demokratiyani targ'ib qilish va Yevropa bo'ylab huquqiy uyg'unlikni ta'minlashda muhim rol o'ynadi. Ushbu insho Inson huquqlari bo'yicha Yevropa konvensiyasining mazmuni va ahamiyatini o'rganadi, uning asosiy qoidalari, ta'siri, muammolari va Inson huquqlari bo'yicha Yevropa sudining rolini o'rganadi.
Albatta, bu yerda Inson huquqlari bo'yicha Yevropa konvensiyasining (ECHR) tarixiy asoslari haqida qisqacha ma'lumot:
IHYK Ikkinchi jahon urushidan keyingi davrda ishlab chiqilgan bo‘lib, bu davrda Yevropa bo‘ylab keng tarqalgan inson huquqlari zo‘ravonliklari kuzatilgan. Ushbu dahshatlarga javoban insonning asosiy huquqlarini himoya qilish va kelajakdagi buzilishlarning oldini olish tizimini yaratish istagi kuchli edi. IHYK ushbu maqsad sari muhim qadam sifatida ko'rildi.
1949 yilda Yevropa Kengashi inson huquqlari, demokratiya va qonun ustuvorligini ta’minlashga qaratilgan hukumatlararo tashkilot sifatida tashkil etilgan. Uning birinchi vazifalaridan biri inson huquqlarini himoya qilish bo'yicha konvensiyani ishlab chiqish edi. IHYK 1950-yil 4-noyabrda Rimda Yevropa Kengashiga aʼzo 12 davlat tomonidan imzolangan va 1953-yil 3-sentabrda kuchga kirgan.
IHYK 1948-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasida bayon etilgan ayrim huquqlarni amalga oshiradigan birinchi shartnoma bo'ldi. Ishtirokchi davlatlar o'z majburiyatlarini bajarishlarini ta'minlash uchun Inson huquqlari bo'yicha sud tashkil qildi.
Inson huquqlari normalaridagi o‘zgarishlarni aks ettirish va uning ta’sirchanligini kuchaytirish maqsadida IHYK tashkil etilganidan buyon bir necha bor o‘zgartirishlar kiritildi. Eng so'nggi tuzatish - 16-sonli bayonnoma 2010 yilda kuchga kirdi. IHYK Yevropada inson huquqlarini himoya qilishda muhim rol o'ynaydi. Undan so‘z erkinligi, yig‘ilishlar erkinligi, uyushmalar erkinligi, adolatli sudlov huquqi, qiynoqlar va g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomalalarni taqiqlash kabi keng ko‘lamli sohalarda islohotlar o‘tkazish uchun foydalanilgan.
IHYK bugungi kun muammolariga javob berish uchun rivojlanishda davom etuvchi jonli vositadir. Bu Yevropada inson huquqlarini himoya qilishning asosiy manbai bo'lib qolmoqda.
IHYK tarixidagi muhim bosqichlardan ba'zilari:

• 1949 yil: Yevropa Kengashi tashkil etildi.
• 1950 yil: IHYK Yevropa Kengashiga aʼzo 12 davlat tomonidan imzolandi.
• 1953 yil: IHYK kuchga kirdi.
• 1959 yil: Inson huquqlari bo'yicha Yevropa sudi tashkil etildi.
• 1966: IHYK ishtirokchi-davlatlar yurisdiktsiyasi ostidagi barcha hududlarga nisbatan qo'llaniladi.
• 1989 yil: IHYK birinchi marta o'z ko'lamini iqtisodiy va ijtimoiy huquqlarni qamrab olgan holda kengaytirish uchun o'zgartirildi.
• 1998 yil: Inson huquqlari bo'yicha Yevropa Komissiyasi o'rniga yangi palata va Vazirlar qo'mitasi tashkil etilgan yagona sud tizimini yaratish uchun IHYKga o'zgartirishlar kiritildi.
• 2010 yil: IHYK samaradorligini oshirish bo'yicha yangi chora-tadbirlarni joriy etish maqsadida so'nggi marta IHYKga o'zgartirishlar kiritildi.