122
3.8. ELEKTROMAQNİT DALĞASININ ENERJİSİ. ELEKTROMAQNİT DALĞALARI
ŞKALASI
(Təqdimat dərs)
Təqdimatın aşağıda verilən təqribi plan əsasında hazırlanması tövsiyə edilir. Bu məq-
sədlə təqdim olunan elektron resurslardan və nəzəri məlumatlardan istifadə edilə bilər.
Plan: 1. Elektromaq-
nit dalğasının
enerjisi.
2. Elektromaqnit dalğaları şkalası: a) radiodalğalar; b) mikrodal-
ğalar; c) infraqırmızı dalğalar; d) görünən dalğalar; e) ultrabə-
növşəyi dalğalar; f) rentgen şüalanması; g)
-şüalanma.
Sonuncu problemə dair təqdimat hazırlayarkən bu suallara cavab verməyə çalışın:
şüalanmanın aşkar olunma tarixi, xarakteristikası, xassəsi, tətbiqi, insan orqanizminə təsiri.
1. Elektromaqnit dalğasının enerjisi. Elektromaqnit dalğası özü ilə enerji daşıyır. Bu
enerji aşağıdakı fiziki kəmiyyətlərlə xarakterizə olunur.
Elektromaqnit şüalanması selinin sıxlığı ( ) –
ixtiyari Δt zaman fasiləsində şüanın yayılma
istiqamətinə fikrən perpendikulyar qoyulmuş ixtiyari səthin S sahəsindən keçən ΔW elektromaqnit
enerjisinin bu səth ilə Δt zamanı hasilinə olan nisbətinə bərabər fiziki kəmiyyətdir:
=
∆
∙ ∆
. (1)
Əgər
= 1
ə ∆ = 1
olarsa, (1) ifadəsindən alınır ki,
=
:
elektromaqnit
şüalanması selinin sıxlığı vahid səthdən vahid zamanda keçən enerjiyə bərabərdir. Şüalanma
selinin sıxlığına bəzən
dalğanın intevsivliyi də deyilir.
Şüalanma seli sıxlığının BS-də vahidi:
=
∆
∙ ∆
= 1
∙
= 1
.
Elektromaqnit dalğasının enerji sıxlığı – vahid həcmdəki elektromaqnit sahəsinin
enerjisinə bərabərdir:
=
∆
. (2)
Enerji sıxlığının BS-də vahidi:
=
∆
= 1
.
Elektromaqnit dalğası fəzada işıq sürəti ilə yayıldığından o, ədədi qiymətcə
fəzada fik-
rən götürülmüş və doğuranı
∙
olan silindrin daxilindəki elektromaqnit enerjisinə bəra-
bərdir
(a)
. Həmin enerji fikri silindrin həcmi ilə (
=
)
enerji
sıxlığının (
) hasilinə bərabərdir:
=
∙ ∙
∙ . (3)
(3) ifadəsini (1)-də nəzərə alsaq məlum olur ki,
şüalanma selinin
sıxlığı (intevsivliyi) elektromaqnit enerjisinin sıxlığı ilə onun yayılma
sürətinin hasilinə bərabərdir:
=
∙
∙ ∆
=
∙ . (4)
Elektromaqnit dalğalarını şüalandıran ən sadə mənbə nöqtəvi
mənbədir. Belə mənbə bütün istiqamətlərdə eyni intenvsivlikli dal-
ğalar şüalandırır və mənbəyin ölçüləri onun təsirini öyrəndiyimiz
məsafəyə nisbətən çox kiçikdir
(b)
.
Mərkəzi nöqtəvi mənbədə olan radiuslu sferanın səthinin sahəsi
= 4
olduğundan (1) ifadəsindən alınır ki,
elektromaqnit şüalanma
selinin sıxlığı nöqtəvi mənbədən olan məsafənin kvadratı ilə tərs mütənasibdir:
=
∆
4
∙ ∆
=
∆
4 ∆
1
. (5)
(a)
R
(b)
LAYİHƏ
123
Nəzərə alınsa ki, elektromaqnit dalğalarını tə-
cillə hərəkət edən yüklü zərrəciklər şüalan-
dırır, elektrik sahəsinin intensivliyi və maqnit
sahəsinin induksiyası bu zərrəciklərin təcili
ilə, təcil isə rəqs tezliyinin kvadratı ilə düz
mütənasibdir:
~ ~
ə ~ ~
.
Enerji sıxlığı vahid həcmə düşən elektromaq-
nit sahəsinin enerjisi kimi elektrik və maqnit
sahələrinin enerjiləri cəminə bərabərdir:
=
=
2
2
~(
)~ .
Şüalanma selinin sıxlığı (intensivliyi) enerji sıxlığı
ilə mütənasib olduğundan o da şüalanma tezli-
yinin dördüncü tərtibi ilə düz mütənasibdir:
~ ~
~
1
.
Nöqtəvi mənbəyin elektromaqnit şüalan-
masının gücü –
ədədi qiymətcə dalğanın yayılma
istiqamətinə fikrən perpendikulyar yerləşdirilən
ixtiyari səthin S sahəsindən vahid zamanda keçən
enerji selinə bərabərdir:
= ∙ = ∙ 4
=
∆
∆
. (6)
2. Elektromaqnit dalğaları şkalası. Bu
mövzuya aid bəzi məlumatları şəkildən əldə
etmək olar (bax:
c
).
Elektron resurs:
1.https://az.wikipedia.org/wiki/Elektromaqnit_dal%C4
%9Falar%C4%B1
2. http://salamnews.org/az/news/read/192714
3. http://idol.az/site/bizi-ehate-eden-
radiodalgalar-ziyandirmi/
4. file:///C:/Users/VIP/Downloads/d_pdf_kurs_ekolo
_885.pdf
5. http://www.turansam.org/makale.php?id=9423
6.https://www.youtube.com/watch?v=7gP8Axftc48
7.https://az.wikisource.org/wiki/Maqnit_sah%C9
%99l%C9%99ri _ v% C9%99_
elektromaqnit_dal%C4%9Falar%C4%B1n%C4%
B1n_qan_d%C3%B6vran%C4%B1_sistemin%C9
%99_v%C9%99_daxili_orqanlar%C4%B1na_olan
_z%C9%99r%C9%99rli_t%C9%99sirinin_mexani
zmi_v%C9%99_m%C3%BCalic%C9%99si
8. file:///C:/Users/VIP/Downloads/d_pdf_kurs_ekolo_886.pdf
(c)
Ev
RADİODALĞALAR
Da
lğ
a
uzunl
uğu
(
m
)
Dalğ
a
u
zu
n
lu
ğunun
ölçü
sü
Dalğan
ın
ümumi ad
ı
Dalğan
ın
mə
n
b
ə
yi
Dalğan
ın
tezliyi
(Hs)
LAYİHƏ