1 – Tajriba ishi Mavzu: Sanoat korxonalari va muassasalarda mikroiqlim sharoitlarini aniqlash Mashg`ulotning maqsadi

1 jadval 
Ishning aniqlik darajasi va yoritish turiga qarab tabiiy yoritish
koeffitsiyenti me’yorlari 
Toifa 
Xonada bajariladigan ishlar 
Tabiiy yoritish koe.ti me’yorlari. 
Aniqlik darajasi 
Ko’rish ob’ektning eng 
kichiq o’lchami mm 
Yuqori va 
aralash yoritishda 
o’rtacha 
Yon 
tomondan 
yoritishda 
1 
Eng yuqori aniqlikdagi ishlar 
0.1 va undan kam 
10 
3.5 
2 
yuqori aniqlikdagi ishlar 
0.1-0.3 gacha 
7 
2 
3 
aniqlikdagi ishlar 
0.3-1 gacha 
5 
1.5 
4 
Kichiq anaqlikdagi ishlar 
1-10 gacha 
3 
1 
5 
Dag`al ishlar 
10 dan katta 
2 
0.5 
6 
Ayrim detallarni ajratmas-dan 
bajariladigan ishlar 
1 
0.25 
7 
Ishlab chiqarish jarayonida
kuzatib turiladigan ishlar 
1 
0.25 
8 
Omborxonada bajariladigan 
ishlar 
0.5 
0.1 
 
 
 Laboratoriya ishining bajarilish tartibi 
Topshiriq 1:
Laboratoriya xonasini tabiiy yoritilganligini tekshirish. 
Laboratoriya xonasida sun’iy yorug`lik manbalari elektr chiroqlari o’chirilib, tabiiy yoritish 
ko’rsatkichi xonaning o’qi bo’ylab 5 ta nuqtasida aniqlansin. 
Birinchi o’lchov ishlarini derazadan eng uzoq va devordan bir metr uzoqlikda joylashgan 
nuqtasida, ikkinchisi ikki metr masofada va hokazo yorug`lik tushayotgan deraza tomonga qarab 
yoritilganlik o’lchansin.Laboratoriya xonasidagi yoritilganlik ish stoli balandligidan (0,8 1,0 
m) balanlikda o’lchansin. Xonadagi istalgan nuqtadagi tabiiy yoritilganlik ko’rsatkichini aniqlash uchun 

---

bir vaqtning o’zida bino tashqarisidagi va laboratoriya xonasida tekshiriladigan nuqtaning yoritilganligi 
o’lchanadi.Ish xonasidagi tekshiriladigan nuqtaning tabiiy yoritish koeffitsiyentining qiymat miqdori 
quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
 
%
100

=
tashqi
ichki
E
E
e
Laboratoriya mashg`ulotida o’lchov ishlarini olib borish uchun bir vaqtning o’zida bir gurux 
o’quvchilar xona ichidagi, ikkinchi gurux o’quvchilar esa bino tashqarisidagi yoritilganlikni lyuksmetr 
yordamida o’lchaydilar. Har bir nuqtadagi yoritilganlikning bir vaqtda o’lchanishi sekundometr 
yordamida amapga oshiriladi. O’lchash paytida lyuksmetrning fotoelementi gorizontal holatda ushlab 
turilib, yorug`likni qabul qiluvchi tomoni yuqoriga qaratilgan bo’lishi talab qilinadi. Galvanometr ham 
gorizontal holatda bo’lishi kerak. 
Fotoelementga haddan tashqari yorug`lik tushmasligi va uning milli chegaradan chiqib ketmasligi 
uchun fotoelement ustiga K va T moslama o’rnatish maqsadga muvofiq. Agar galvanometr ko’rsatkichi 
20 lk ga bormasa, bunda hisob 0-30 lk ko’rsatkichi bo’yicha olib boriladi. Agar galvanometr 
ko’rsatkichi 100 lk dan ortiq bo’lganligini ko’rsatsa unda yoruglik yutish koeffitsiyenlari past bo’lgan K 
va R yoki K va M o’rnatmalarni o’rnatib har safar o’lchov natijalarini solishtirib, qayd etish lozim. Past 
yoritilganlik holatlarida (100) lk gacha o’lchov ishlari ochiq fotoelement yordamida ya’ni hech qanday 
o’rnatmasiz amalga oshiriladi. O’lchov ishlari binodan tashqarida bajarilayotganda lyuksmetrning 
fotoelementiga osmondan tushadigan yorug`lik nurlari bir tekisda ta’sir etishi uchun binodan 10 metr 
kam bo’lmagan uzoqlikda bajariladi. O’lchov natijalari asosida laboratoriya xonasining o’qi bo’yicha 
tabiiy yoritilganlikning koeffitsiyenti aniqlanib, yoritilganlikning o’zgarish grafigi chizilsin. Qurilish 
qoida va me’yorlari "Tabiiy va sun’iy yoritish yoritilganlik me’yorlari" ga ko’ra laboratoriya xonasida 
bor bo’lgan yorug`lik yordamida ruxsat etilgan ishning razryadi bo’yicha, bajariladigan ishda eng kichiq 
detalning o’lchami aniqlansin.Binolar ikkala yon tomondan tabiiy yoritiladigan xonalarda tabiiy yoritish 
koeffitsiyentining me’yorlangan eng kichiq qiymati binoning o’rta qismi uchun belgilanadi. 
Binolar yuqoridan va murakkab yoritilganda tabiiy yoritish koeffitsiyentining o’rtacha qiymati 
olinadi. Birinchi va oxirgi o’lchash nuqtalari esa devor yoki poydevordan bir metr masofada aniqlanadi. 
Shuni hisobga olish kerakki qurilish me’yorlari va qoidalari "Tabiy va sun’iy yoritish yoritilganlik 
me’yorlari"ga ko’rsatilgan tabiiy yoritish me’yorlari Rossiyaning III yorug`lik kengligi uchun 
keltirilgan. O’zbekiston Respublikasi yorug`lik kengligi bo’yicha IV kenglikka kiradi. Shu sababli 
O’zbekiston Respublikasi uchun tabiiy yoritish koeffitsiyenti quyidagi formula orqali aniqlanadi. 
c
m
e
e
III
n
n


=
Bu yerda 
ye
n
III
- 
tabiiy yoritish koeffitsiyentining jadvaldan olinadigan qiymati t - 0,8 yorug`lik 
iqlimiy koeffitsiyenti S- quyoshli kunlar iqlimiy koeffitsiyenti (0,6-0,8)