1. 1-§. Palız eginleri tuqımların egiw texnologiyaları hám texnika qurallarınıń analizi

1. 3-súwret. Palız eginleri tuqımların egiw usıllarınıń
klassifikaciyası
Ósimlikler qatarları aralıǵı tuqım egiw muǵdarı hám ósimlik túrlerine qaray ózgeredi. Bul halda ósimlikler azıqlanıw maydanınıń forması tuwrı múyeshli bolıp, onıń qatnası 1:6 den 1:10 ǵa shekem bolıwı múmkin. Ósimlikler azıqlandırıw maydanınıń bul forması hasıldarlıqtıń tómenlewine hám qatarlardı kúshli qalıńlashuvi sebepli ósimliklerdiń joǵalıp ketiwine alıp keledi [18; 105-b. ];
- punktirli hám uyali egiw usılları. Sońǵı jıllarda shet el ámeliyatta hám mámleketimizdegi ilimiy-izertlew mákemeleriniń maǵlıwmatları boyınsha pomidor, qıyar, kapusta, qálempir sıyaqlılardıń tuqımların punktirli hám uyaga jaylastırıwdıń abzallıqları tastıyıqlanǵan ;
- jabılasına egiw tuqımlardıń pútkil egilgen maydanǵa qatar aralarınıń keńligi 8 sm den kem etip egiliwi menen xarakterlenedi. Dóngelek izleri egilmegen úzliksiz egiw - bul úzliksiz egiw usılınıń ayriqsha túri [15; 8-b. ];
- qayıslı egiw usılı - bul bir-birine jaqın bolǵan bir neshe qatar tuqımlardıń málim bir keńliktegi bir qayıstı payda etiwi hám qayıslar arasında traktor dóńgelekleri ótetuǵın suwǵarıw qarıqları bolıwı menen parıq etetuǵın qatar yamasa punktirli usıllardıń bir túri. Bul egiw usılı piyaz, rediska, túrpi hám basqa eginler ushın usınıs etiledi;
- ızǵarlıǵı joqarı bolǵan maydanlarda drenajni jaqsılaw ushın pushtaga egiw usılı suwǵarıw pushtalarin bir waqtıniń ózinde alıw menen ámelge asıriladı. vegetativ suwǵarıw qarıqlar boylap ámelge asıriladı ;
- egatga egiw usılı - qurǵaqshıl regionlarda, tiykarlanıp tuqımdı kógerip shıǵıwı hám ósimliklerdiń rawajlanıwı ushın suw rejimin jaqsılaw maqsetinde qatarlap egiletuǵın eginler ushın qollanıladı [14; 23-b., 16 ; 216 -219 -b., 17; 214-217-b. ].
Palız eginlerin pushtada jetistiriwdiń abzallıqları. Keyingi jıllarda respublikamizdıń kóplegen wálayatlarında awıl xojalıq eginlerin pushtaga egiw usılı keń qollanılıp atır. Atap aytqanda, paxta atızların egiwge tayarlaw boyınsha ilimiy-izertlew jumısları QXMITI, ToshDAU, QarMII, Andijan awıl xojalıǵı hám agrotexnologiyalar institutı hám Paxta selektsiyasi, tuqımgershilik qánigeligi hám jetistiriw agrotexnologiyalari ilimiy-izertlew institutı ilimpazları tárepinen alıp barılǵan. Lekin, palız eginleri tuqımların pushtaga egiw ushın texnika quralları boyınsha ilimiy-izertlew jumısları jetkilikli dárejede alıp barilmaganligini kóriwimiz múmkin.
Úyrenilgen ádebiyatlar analizi palız eginleri tuqımların pushtaga egiw tómendegi artıqmashılıqlarǵa iye ekenligin kórsetedi [19 ; 17-20 -b, 20 ; 61-67-b., 21; 85-88-b., 22; 5-b., 23; 227-232-b. ]:
- pushtada eginler jetistirilganda olardıń túbirleri rawajlanatuǵın mayin topıraqlı zona kólemi artadı ;
- tuqım túrli agregatlar háreketlandirgishleri menen ezilmegen topıraqqa egiledi;
- pushtalarda topıraqtıń ıssılıq qabıl etiwshi maydanı tegis júzege salıstırǵanda 1, 5 esege shekem artadı, bunıń nátiyjesinde tuqımnıń kógerip shıǵıwı ushın kerekli muǵdardaǵı ıssılıq topıraqta tezirek toplanıwı esabına tuqım erte kógerip shıǵadı, ósimlik jaqsı rawajlanadı hám erte pishib jetiledi;
- pushta alınǵan maydanlarǵa tuqımlardı qayıs usılında kóp qatarlap hám danalap egiw imkaniyatı jaratıladı ;
- jawın suwın pushta qaptal táreplerinen egatga aǵıp túsiwi nátiyjesinde pushta ústinde artıqsha ızǵar toplanbay, tuqım suwda bo'kip qalıwı, shırıwı hám de qatlam payda boliwdıń aldı alınadı ;
- pushta payda etiw menen birge suwǵarıw qarıqları qáliplesedi, bunıń nátiyjesinde olar arqalı suw jiberiw jolı menen tuqımlardı tolıq
ondirip alıw múmkinshiligi júzege keledi;
- qatar aralarına qayta islewde jetkilikli dárejede rawajlanıp ulgirmegen nálleriniń topıraq penen kómiliwiniń aldı alınadı ;
- egiwden aldın topıraqqa salınatuǵın tóginlerdi pushtalardıń tek tuqım egiletuǵın bólegine salıw múmkinshiligi jaratıladı, nátiyjede tóginlerden payatıznıw nátiyjesi artadı jáne onıń sarpı azayadı ;
Palız eginlerilerdi pushtada tegis yamasa anaǵurlım qıya, topıraǵı kebirlenbegen, kem hám ortasha kebirlengen, lekin kebiri jaqsı juwılǵan maydanlarda jetistiriw múmkin. Olardı joqarı kebirlengen maydanlarda pushtalarda jetistirib bolmaydı [5; 209 -210 -b. ].