19
Ģunlardır: Yer ile 3 km seviyesindeki ortalama wind shear, yer ile 3 km arasındaki Storm
Relative Helicity (SRH), Bulk Richardson Number (BRN) ve Energy Helicity Index (EHI).
ÇalıĢmada söz konusu parametrelerin dolu yağıĢı olduğu günlerdeki kritik değerleri
hesaplanmıĢtır.
a.
Storm Relative Helicity (SRH) Yer ile 3 km Seviyesindeki Ortalama Wind Shear
Kuzey yarımkürede rüzgarlar yer seviyesinden yukarı doğru çıkıldıkça batıya doğru
dönmeye meylederler. Örneğin yer seviyesinde kuzey doğulu (45
0
) olan rüzgar yönünün
yukarı çıkıldıkça yavaĢ yavaĢ batı yönüne doğru (270
0
) döndüğü farz edilsin. Rüzgar Ģiddeti
eğer fazlaysa bu dönüĢ sırasında kuvvetli wind shear etkisi oluĢacaktır. Starm Relative
Helicity bu dönüĢ etkisinin bir ölçüsüdür. Bu Ģekilde rüzgar dönüĢü genellikle kuvvetli
kararsızlık ve oraj durumlarında meydana gelmektedir. SRH değeri, hücrelerin ve
tornadonun göstergesidir. ÇalıĢmada 0-3 km yüksekliğine kadar olan mesafedeki SRH
değerleri kullanılmıĢtır.
SRH Ģu Ģekilde hesaplanır:
Formülde,
h: 3 km seviyesini,
V: Yer seviyesine göre yatay hız vektörünü,
C: Fırtınanın genel hareket yönü vektörünü,
w: Yatay vortisiti vektörünü,
dz: Hesaplama aralık seviyelerini gösterir.
SRH = 150
Süper Hücre Gelişimi İçin Başlangıç Değeri
150 < SRH < 299
Hafif Tornado
İ
htimali (F0 ve F1).
300 < SRH < 449
Orta Kuvvette
Tornado İhtimali
(F2 ve F3).
450 > SRH
Çok Kuvvetli T
ornado
İhtimali
(F4 ve F5).
Tablo 2. SRH Değerleri ve Beklenilebilecek
Meteorolojik Olaylar
20
b.
Bulk Richardson Number (BRN)
BRN, oluĢan pozitif enerji alanının (CAPE) yer ve yere yakın seviyelerdeki wind
shear değerine oranıdır. BRN oluĢacak fırtınanın tipinin önemli göstergelerinden biridir. BRN
Ģu Ģekilde hesaplanır:
CAPE: OluĢan pozitif enerji alanının değeri,
U: Yerden itibaren ilk 500 m’deki ortalama rüzgar değeri ile 6000 m’deki ortalama rüzgarın
shear değeri.
BRN değerinin 10’un altında olduğu durumlarda yer ve orta troposfer arasındaki wind
shear kuvvetlidir. Pozitif enerji alanı ise nispeten daha küçüktür. Böyle durumlarda yatay
konverjans değeri artacak bununla birlikte yerden yukarı doğru kuvvetli hava hareketleri
meydana gelecektir. Bunun sonucu olarak bulut geliĢimleri olacaktır.
BRN değerinin 10 ile 45 arasında olduğu durumlarda süper hücre geliĢiminin
beklenilmesi olağandır.
BRN değeri 50’yi aĢıyorsa CAPE değeri wind shear değerine nazaran çok daha
fazladır. Bu durumda sadece meydana gelen kararsızlığa bağlı düĢey hareketler geliĢecektir.
Bu düĢey hareketleri tetikleyebilecek ve artmasını sağlayacak wind shear değeri zayıf
olacaktır. Bütün bunlara rağmen kuvvetli CAPE etkisinde çok hücreli yapıların oluĢması
mümkündür.
c.
Energy Helicity Index (EHI)
EHI, CAPE ve SRH’ın fonksiyonu olarak geliĢtirilmiĢ bir indekstir. EHI tornado ile
süper hücrelerinin birbirinden ayrıĢtırılmasında ve tanınmasında kullanılır. Bununla birlikte
mezosiklon tahmininde de EHI kullanılır.
21
EHI Ģu Ģekilde hesaplanır:
CAPE: Pozitif Enerji Alanı,
SRH: Storm Relative Helicity.
EHI < 1.0
S
üper hücre ve tornado ihtimali zayıf. Ancak konvektif faaliyet ihtimali olabi
lir.
Diğer yöntemlerle konvektif aktivite değerlendirmesi yapılmalıdır.
1.0 < EHI < 2.0
S
üper hücre ve tornado meydana gelmesi mümkündür.
Meydana gelebilecek
tornado şiddetli ve uzun süreli değildir. Yay şeklinde ekolar gelişebilir.
2.0 < EHI < 2.4
Süper hücre ve mezosiklon tornado ihtimali.
2.5 < EHI < 2.9
M
ezosiklon aktivitesi ve süper hücrelerden oluşmuş tornado ihtimali fazla.
3.0 < EHI < 3.9
Kuvvetli mezosiklon ve tornado ihtimali (F2 ve F3).
4.0 < EHI
Çok şiddetli mezosiklon ve tornado ihtim
ali (F4 ve F5).
Tablo 3. EHI Değerleri ve Beklenilebilecek Meteorolojik Olaylar
6. Dolu ve Kararsızlık Ġndeksleri
Atmosferde meydana gelen kararlılık ve kararsızlık bir takım yöntemlerle geliĢtirilmiĢ
olan indeksler yardımıyla ölçülebilmektedir. Dolu yağıĢı sırasında meydana gelen
kararsızlığın farklı yaklaĢımları içeren indekslerle ölçülmesi ve bu indekslerin dolu yağıĢı
sırasındaki değerlerinin belirlenmesi dolu tahmini bakımından önemlidir. ÇalıĢmada 1980 –
2005 periyodunda meydana gelen dolu yağıĢlarında indeks değerlerinin maksimum,
minimumları, ortalama değerleri ve standart sapmaları hesaplanmıĢtır. Böylece meydana
gelen dolu yağıĢı ile indeks değerleri arasında bağlantı kurulmuĢ, kritik indeks değerleri ve
kritik aralıklar ortaya konulmuĢtur.
a.
Showalter Ġndeksi (SI, SSI)
Showalter indeksi, 850 hPa’daki atmosferik sondaj bilgileri hesaba katılmak suretiyle
geliĢtirilmiĢtir. Showalter Ġndeksini tespit etmek için diyagrama atmosferik sondaj (sıcaklık
eğrisi) ve iĢba sıcaklığı eğrisi çizilir. Diyagram çizildikten sonra, 850 hPa’ın üzerinde LCL