1-Mavzu: Ma’lumotlar bazasi xavfsizligini ta’minlash usullari vositalari va mexanizmlarining asosiy harakteristikalari

So‘rovlar interfeysi
So‘rovlar interfeysi so‘rovlar prosessori bilan birgalikda tizim foydalanuvchilari-abonentlarining axborot ehtiyojlarini akslantiruvchi axborot tizimidan (standart namunaviy so‘rovlar qismidan) foydalanishning konseptual modelini ta’minlaydi. So‘rovlar interfeysi foydalanuvchiga o‘zining axborot ehtiyojini ifodalashiga vositalar taqdim etadi. MBBT rivojining zamonaviy tendensiyalaridan biri so‘rovlami shakllantirishning maxsus “konstruktorlar” yoki qadamba- qadam “masterlar” ko‘rinishidagi dialog-ko‘rgazmali vositalaridan foydalanishdan iborat.


So'rovlar protsessor
So'rovlar protsessor shakllantirilgan so‘rovlami ma’lumotlami manipulyatsiyalovchi til atamalarida sharxlaydi va ma’lumotlar ball zasi strukturasini tavsiflash va madadlash prosessor bilan birgalikda so‘rovlarni bajaradi. Relyatsion MBBTlarda so‘rovlar prosessoming asosini SQL tilining asosiy qismi hisoblanuvchi ma’lumotlami matt ipulyatsiyalovchi til tashkil etadi. Shunday qilib, so'rovlar protsessor va ma’lumotlar bazasi strukturasini tavsiflash va madadlash
prosessor bazasida, ba’zida ma ’lumotlar mashinasi deb yuritiluvchi, MBBTdagi ma’lumotlar bilan ish ko‘ruvchi eng past sath vujudga keladi. Malu`motlar mashinasining funksiyalaidan va imkoniyatlaridan MBBTning tartibi yuqoriroq komponentlari foydalanadi. Bu MBBT komponentalarini va ma’lumotlar bankini uchta sathga - mantiqiy sathga, ma’lumotlar mashinasiga va ma’lumotlaming o‘ziga ajratishga va standartlashga imkon beradi.


Tranzaksiyalar monitori
Tranzaksiyalar monitorining vazifasi, yuqorida aytib o‘tilganidek, umumiy ma’lumotlar ustida bir necha foydalanuvchilar tomonidan birgalikda tranzaksiyani tashkil etishdan iborat. Bunda, xususan, asosiy funksiya bilan ham uzviy bog‘langan qo‘shimcha funksiya - ma’lumotlaming yaxlitligini va kompyuter tizimi predmet sohasi qoidalari orqali aniqlanuvchi cheklashlami ta’minlash hisoblanadi.
MBBTning chiqarish interfeysi so’rovlar protsessordan so‘rovlaming (ma’lumotlar bazasiga murojaatlaming) bajarilishi natijalarini oladi va ulami axborot tizimi foydalanuvchisi – abonentning o‘zlashtirishiga qulay holdagi shaklga o‘tkazadi. Zamonaviy MBBTda so‘rovlaming bajarilishi natijalarining tayyorlanmagan foydalanuvchiga odatdagidek va intuitiv ravishda tushunarli shaklda ma’lumotlami “vizuallashtirish”ga imkon beruvchi turli usullardan foydalaniladi. Buning uchun, odatda, strukturalangan ma’lumotlami jadvallar usulida ifodalashdan hamda ma’lumotlami chiqarishning maxsus shakllaridan foydalaniladi.
Chiqarish shakllari “hisobot’ni shakllantirish asosida ham yotadi. Hisobot chiqarilgan ma’lumotlami hujjatlash uchun ma’lumotlar bazasidan axborotni qidirish va tanlash natijalarini yozma ravishda ifodalaydi. Shu kabi maqsadlar uchun zamonaviy MBBTlar tarkibiga hisobot generatorlari kiritiladi.
U yoki bu MBBTni amalga oshiruvchi zamonaviy dasturiy vositalar ma’lumotlar modelining (relyatsion, tarmoqli, ierarxik yoki aralash) ma’lum doirasidagi ma’lumotlar bazasiniyaratish va foydalanishning instrumental muhiti va MBBT tili (ma’lumotlami tavsiflash tili, ma’lumotlami manipulyatsiyalash tili, interfeysni yaratish tili va vositalari) majmui hisoblanadi.