1-mavzu: Sotsiologiya fan sifatida

Sotsiologiyaning ijtimoiy fanlar tizimidagi o‘rni. Ijtimoiy va gumanitar fanlar tizimida sotsiologiya alohida o‘rinni egallaydi. Bu bir nechta holatlar bilan belgilanadi:
1) U jamiyat haqidagi, uning hodisalari va jarayonlari haqidagi fan hisoblanadi;
2) o‘z ichiga umumiy sotsiologik nazariyalarni yoki hamma gumanitar va ijtimoiy fanlarning nazariya va metodologiyasi hisoblangan jamiyat nazariyasini oladi;
3) U jamiyat va inson hayotiy faoliyatining turli tomonlarini o‘rgatuvchi ijtimoiy gumanitar va sotsial sohani o‘z ichiga oladi. Ya’ni, sotsiologiya - hayotning u yoki bu sohasini tadqiq etuvchi qonuniyatlarni oladi;
4) Inson va uning faoliyati, texnik va uslubiy jihatdan ishlab chiqilgan sotsiologik tadqiqotlar, gumanitar va ijtimoiy fanlar tomonidan o‘rganiladi va zarur hisoblanadi.
Falsafa, iqtisodiyot, tarix, siyosatshunoslik, psixologiya fanlari sotsiologiyaning shakllanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Sotsiologiyaning falsafa bilan uzviy aloqasi shunda ko‘rinadiki, umumsotsiologik nazariyalar va amaliy sotsiologik tadqiqotlar ma’lum metodologik asosga tayanadilar. Shunday asosni esa falsafa fani yaratadi. Sotsiologiya falsafaga nisbatan mustaqillikni shunga asoslanib e’lon qiladi-ki, u o‘z oldiga ijtimoiy muammolarni voqelikni ilmiy, anglash usuli asosida hal etish vazifasini qo‘yadi.
Sotsiologiya statistika fani bilan ham mustahkam aloqada rivojlanadi. Bu ikki fanning o‘zaro aloqalari shu qadar yaqinki, sotsiologiyaning rivojlanishi statistik yondashuvlarsiz tasavvur qilish qiyin. Sotsiologiya shuningdek, iqtisodiy nazariya, boshqaruv nazariyasi, tarix, pedagogika, huquqshunoslik, siyosatshunoslik kabi fanlar bilan ham mustahkam aloqada rivojlanadi.
Yuqorida keltirilgan fikrlardan xulosa qilib aytish mumkinki, sotsiologiya ijtimoiy birliklar, tashkilotlar, jarayonlar va munosabatlarning yuzaga kelishi, funksionallashuvi va rivojlanishi qonuniyatlarini o‘rganuvchi fandir.
Jamiyatning rivojlanib borishi bilan sotsiologiyaning mazmuni ham yanada boyib, rivojlanib boradi. Yangi mazmundagi ishlab chiqaruvchi kuchlar va ishlab chiqarish munosabatlari taraqqiy qilib borishi, sotsiologiyaning o‘rganish obyekt o‘zgarib borishi bilan uning o‘zi ham rivojlanib boradi. Tadqiqot usullari esa yanada mukammallashadi.
Sotsiologiya milliy mafkurani shakllantirish, yaratish jarayonida alohida o‘rin tutadi. Eskirib qolgan dunyoqarash, eskicha moddiy va ma’naviy munosabatlar o‘z o‘rnini yangisiga osonlikcha bo‘shatib bermaydi. Buning uchun ma’lum vaqt kerak. Sotsiologiya shu vaqt davomida ma’naviyatda ro‘y berayotgan o‘zgarishlarni aniqlashga va ilmiy asosga ega bo‘lgan tadbirlar ishlab chiqishga xizmat qiladi.