1 shavkat zokirov

 
Yaponiya okkupatsiyadan keyingi yillarda 
( 1952-1960 yillarda) 
San-Frantsisko tinchlik konferentsiyasida AQSH va Angliyaning xukumron doiralari 
Yaponiya bilan tinchlik shartnomasini imzolashni amalga oshirdilar. Xolbuki ko'plab 
manfatdor mamlakatlar unga taklif etilmagan yoxud bu shartnomani AQSH va 
Yaponiya o'rtasida separatchilik shartnomasi sifalida beklob unda ishtirok etishdan 
bosh tortgan edilar. Ayni vaqtda xavsizlik shartnomasi imzolandi bunga ko'ra AQSH 
Yaponiyada tinchlik shartnomasi tuzilgandan so'ng o'z qo'shinlarini qo'lga kiritdi. 
Yaponiyaga suvereniteti qaytarib berilganligi mamlakat xayotida muhim marra bo'lib 
qoldi va uning rivojlanishida yangi bosqichni boshlab bordi. Ilgari keng tatsilgan 
o'zinigtelikuliy strukturasini o'zgartirgan ammo imperiyadek Yaponiyaning 
iqtisodiyotini nazorat qilishga intilayotgan moliya-sanoat guruhlari qayta tiklandilar. 
SHu vaqtdan boshlab uzoq yillarga Yaponiyaning konservatorlarning birlashgan 
chageri boshchiligidagi va bir qator pregressiv partiyalar avvalo Yaponiya Sotsialistik 
partiya siymosida mustaxkam qarama-qarshi nufuzga ega bo'lgan siyosiy mexanizim 
yuzaga keldi. 
1955 yili Demokratik va liberal partiyaning birlashidan vujudga kelgan liberyal-
demokratik partiyasining yetakchisi sifatida bosh vazir Xotoyama o'zinig uchinchi 
xukumatini shakillantirdi. Konservativ logerining birligi mamlakat iqtisodiyoti 
inqirozini bartaraf etgan muvofdgetsiyali rivojlanishi xalqaro maydondagi ijobiy 
o'zgarishlar Xotoyama xukumatiga yetarli darajada mustaqil yo'l (AQSHga nisbatan) 
tutishga imkon berdi. Xususan sobiq SSSR bilan munosabatlarni yo'lga qo'yish 
bo'yicha qadamlar tashlandi. Moskva bilan murakkab bo'lgan muzokaralarga va 

---

120 
AQSH ning to'g'ridan-to'g'ri qarshilik ko'rsatishiga qaramay 1956 yilning oktyabrida 
ikki o'rtada tinchlikni tiklanganligi elon qilgan va uzoro munosabatlarni 
normanlashtirish uchun asos yaratgan SSSR va Yaponiyaning qo'shma deklaratsiyasi 
imzolandi. Muzokaralar chog'idagi bergang vadasiga ko'ra SSSR Yaponiyani BMTga
kirish xaqidagi iltimosini qo'llab-quvvatladi. 1956 yilning dekabrida Yaponiya 
BMTga azo bo'ldi. 
Qo'shma deklaratsiyaga Yaponiyani sobiq SSSRga bo'lib xududiy davolariga daxldor 
modda kiritilgan bo'lib bunga ko'ra SSSR tinchlik shartnomasi imzolangandan so'ng 
janubiy Kurildagi ikki orolni berishga rozilik bildirgan edi. 
Yaponiyaning tashqi siyosati bu yillarda garchi ilgaridek AQSHning tashqi siyosati 
izdan borsada sezilarli darajada faollashdi. Yaponiyaning o'zida amerikaga qarshi 
kayfiyatlar keng ko'lam kasb eta bordi. 1952 yilda mamlakatda anchagina unumdor 
yerlarni egallagan va tinch axolisini turmushiga qiyinchiliklar tug'dirayotgan 675 ta 
AQSHning xarbiy obektlari joylashgan edi. 
Yaponiyani Osiyodagi AQSHning xarbiy-siyosiy yo'liga ittifoqchi sifatida 
qo'shilganligi va Yaponiya xududlarini harbiy maqsadlarda foydalanishga 
amerikaliklarga g'oyat katta xuquqlarni berilishini xisobga olib SSSR Janubiy 
Kurildagi ikki orolni Yaponiyaga berish extimoli haqidagi o'z vadasini bekor qildi. 
AQSH Yaponiya bilan harbiy-siyosiy ittifoqni yaratar ekan uning tig'ini sobiq Sovet 
Ittifoqiga qaratdi. 1951 yilgi shartnomani ratifikatsiya qilar ekan SSSRga Kuril 
orollari va Jnubiy Soxyalinni berishi haqida gapirilgan YAlta shartnomasi qoidalarini 
AQSH senati shubha ostida qoldirishga intildi. SHu vaqtdan boshlab Xoboman 
SHikotan va boshqa ikkita Kuril orollari Sovet ittifoqi bilan Yaponiya o'rtasidagi 
ziddiyatlar manbai va ular munosabatlarini normallashuvi yo'lida to'siq bo'lib keldi. 
Natijada sobiq SSSR o'zining tinch okean flotini va yerdagi xarbiy qismlarini 
kuchaytirdi. Ular strategik yadro qurollari bilan taminlangan edi va oqibatda 
Yaponiya ustida yangi yadroviy zarba xavfi joyda bo'ldi. 

---

121 
Biroq 50-yillardagi Yapon-amerika shartnomalarini tuzilishi Yapon iqtisodiyotini 
rivojlanishiga qudratli turtki berganligi ham etirof etish kerak zero Yaponiya Amerika 
bozoriga kirib borish xuquqini qo'lga kiritgan edi. Qisqa vaqt ichida Yapon sanoati 
o'ta talabchan raqobat muhiti kuchli bo'lgan AQSH bozorining etirofiga sazovor 
bo'ldi. Xozirgi vaqtda xech qaysi mamlakat amerika bozorida Yaponiya bilan raqobat 
qila olmaydi. 
1953-1954 yillardagi inqirozi xodisalardan so'ng Yaponyada “ Dzimu gullab 
yashnashi” nomini olgan iqtisodiy ko'tarilish boshlandi. U 1957 yilga qadar davom 
etib urugidan itingi mamlakat iqtisodiyoti strukturasini shakillantirishiga sezilarli tasir 
ko'rsatdi. Bu yillardagi Yapon iqtisodiyotining ko'tarilishini asosiy omillaridan biri 
asosiy kapitalni ommaviy ravishda yangilash bo'lib keldi. Tez rivojlanishning boshqa 
muhim sababi AQSH va G'arbiy Yevropa mamlakatlaridagiga nisbatan anchagina 
past ish haqqi to'lanadigan yuqori malakali ishchi kuchining mavjudligi bo'ldi. Ishlab 
chiqarishning o'sishiga shuningdek yer isloxati natijalari va shaxar axolida 
romadlarining o'sishi yuzaga keltirgan ichki bozorni kengayishi xam ko'maklashdi. 
CHet el ilmiy - texnika yutuqlaridan baxramand bo'lishi Yapon iqtisodiy o'sishining 
xarakterli jixati bo'lib keldi. Yaponiya nafaqat xorijdan eng yangi texnikani 
keltiribgina qolmay balki texnologiyalarga patent va litsenziyalarni ko'plab sotib olish 
yo'liga o'tdiki bu bilan ilmiy-texnik tadqiqotlar uchun sarflanadigan vaqtni va 
mablag'larni iqtisod qildi. 
1960 yillardan boshlab Yaponiyaning iqtisodiy qudrati sezilarli darajada o'sdi 1970 
yilga kelib qattalistik dunyoda ikkinchi (AQSHdan so'ng) o'ringa chiqib oldi. Bu 
davrda bir yarim partiyaviylik tizimi uzil - kesil shakillandiki unda doimiy tarzda 
xokimiyat tepasida turib kelgan liberyal demokratik partiya doimiy tarzda 
muxolifatchilikda bo'lgan konservatorlardan xokimyatni olib qo'yishgan bir necha 
o'ng yilliklar davomida real imkoniyatga ega bo'lmagan Yaponiya setsiyametik