Shevaga oid sozlarni tuzatish mashqi:
Bu turdagi xatolarni tuzatish uchun «Chalgitma diktant»dan foydalanish yaxshi samara beradi. Otkazilgan tajribalarda oquvchilar diktant paytida shoshilmay, fikrlab, sheva bilan adabiy tilning farqini anglagan holda matnni yozishga harakat qilishgan. Chalgitma diktant 5-7 sinflarda olinishi mumkin. Chunki bu sinflarda imloviy jihatlarni qamrab oluvchi dars mavzulari koproq. Chalgitma diktant otkazilishidan oldin oqituvchi diktantni sheva asosida aytib berishini, lekin undagi sozlarni oquvchilar imlo qoidalariga muvofiq yozishlari lozimligini uqtiradi. Masalan, «Diktantlar toplami»dagi «Qurbaqa» matni Andijon shevasida quyidagicha aytib berilishi mumkin:
Qurbaqa foydaliy jonivor. Kunduzi qurbaqa biror namraq joyda yotadi.
U kech kirgandagina ovga chiqib, turliy zararliy hasharotlarni tutub yeydi.
Bunday diktantlar chogida oquvchilar bitta matndan besh-oltita sozni togrilab yozishi natijasida muayyan darajada imloviy konikmaga ega bolib boradilar. Mazkur diktant, ayniqsa, bayon va inshodan oldin otkazilsa, bolalar shevaga oid xatolarga yol qoymay yozadilar. Diktant otkazilishi davomida oqituvchi shoshilmasligi, chalgitadigan sozlarni togrilamasligi darkor. Diktantni tekshirish oquvchilar bilan birga olib boriladi. Bunda matn doskaga ilinib yoki monitordan korsatilsa, oquvchilar yol qoygan xatolarini ozlari topib tuzatadilar.
Ozini «oqlayotgan» tajriba
Insho va bayonda, muallif gapi va kochirma gaplarni yozishda oquvchilar tinish belgilarida xato qilishadi. Buni togrilash uchun xatolar ustida ishlash soatlarini kutib otirmaslik kerak. Muntazam ravishda turli mavzudagi matnlar asosida «Qayta kuzatish mashqi»ni otkazib borish darkor. Buning uchun ikki kishining dialogi berilgan matnlarni otganda, matnni oqib-organib bolgach, oquvchilardan matnda qaysi mavzuga doir imlo belgilari borligini sorash kerak, shundan song oquvchilar dastlab daftarlariga muallif gapi va kochirma gaplarni ajratib yozishadi, song esa imlo qoidasini yanada yaxshi ozlashtirish uchun undagi egalar orniga boshqa kishilik olmoshlarini qoyib mustaqil yozishadi.
Oquvchilarida uchraydigan grafik va orfografik xatolarni tuzatishga xizmat qiluvchi «Rasmlar sozlaganda usulidan foydalanish mumkin.
Oqituvchi monitorda yozilishi va aytilishi murakkab bolgan narsa-buyumlar- ning rasmini korsatadi. Oquvchilar esa ularning nomini daftarlariga togri yozishga harakat qilishadi. Rasmlarning barchasi korsatib va yozilib bolingach, sozlarning togri yozilgan shakli monitorda navbat bilan namoyish etiladi. Oquvchilar esa unga qarab oz xatolarini togrilashadi. Mazkur usulni barcha soz turkumlariga moslashtirgan holda otkazish mumkin.
Dostları ilə paylaş: |