15-amaliy mashg‘ulot Ekstraksiya jarayonlarini hisoblash (2 soat)

Kationalmashuv ekstraksiya
Organik kislotalar va ularning tuzlari bilan eritmalardan metall kationlarini ekstraksiyalash kationalmashuv ekstraksiya deyiladi.
Ekstraksiyaning mexanizmi, ajratib olinadigan metall kationi, ekstragentning kationi bilan almashishidan tashkil topgan. Bunga misol qilib kuyidagi tenglamalarni keltirish mumkin:
a) kobalt kationini yog‘ kislotasining natriyli tuzi bilan ekstraksiyalash

b) indiy va molebdenil kationlarini di-2-etilgeksilfosfor (D2EGFK) kislotasi bilan ekstraksiyalash

bu erda R – radikaldagi uglerod atomlarining soni 7-9.
Kationalmashuv ekstragentlar bilan ekstraksiyalash jarayonining muvozanatini kuyidagi misolda ko‘rib chiqamiz.
Organik kilotalar bilan kationlarni ekstraksiyalash kuyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

bu erda s – qo‘shimcha solvatlangan kislota molekulasi;
(HR)₂ – kislotaning juftlashgan molekulasi.
Tenglamaning konsentratsion muvozanat doimiyligi:

bu tenglamada
bu holda
bo‘ladi.

Anionalmashuv ekstraksiya
Gidrometallurgiyada ishlatiladigan anionalmashuvchi ekstragenlarning hammasi aminlar sinfiga tegishli (organik asoslar).
Aminilar – amiakninng xosilasidir.
To‘rtlamchi amin asoslarining tuzlari metall anionlarini kuyidagi mexanizm bo‘yicha ekstraksiyaladi:

bu erda n – metall anionining zaryadi;
m – TAO tuzi anionining zaryadi;
Y – kislota anioni.
Kationalmashuv ekstraksiyaga kuyidagi tenglamani misol tariqasida ko‘rsatsak bo‘ladi:

Anionalmashuv ekstragentlar bilan ekstraksiyalash jarayonining muvozanatini kuyidagi misolda ko‘rib chiqamiz.
Anionalmashuv ekstraksiyasida sodir bo‘ladigan kimyoviy jarayonlarni kuyidagi umumiy tenglama bilan ifodalash mumkin:

Reaksiyaning muvozanat doimiyligi

bu tenglamada
bu holda


bo‘ladi.