15-Mavzu. Funksional element. Sxema yasash usullari. Funksiyani sxemalar orqali ifodalash

15-Mavzu. Funksional element. Sxema yasash usullari. Funksiyani sxemalar orqali ifodalash.
1 938 yili Klod Shennon elektr zanjirlari va Chinlik jadvallari orasidagi bog‘lanishni sezib qoldi.15.1-rasmda keltirilgan quvvat manbai (15.2-rasm) va elektr lampasidan (15.3-rasm) iborat tok utkazish sxemasini qarab chiqamiz.
va kalitlar yopiq holatda bo‘lsa ularga mantiqiy 1 qiymatini ta’minlaymiz (ya’ni ular orqali tok o‘tadi), kalitlar ochiq holatda bo‘lsa ularga mantiqiy 0 qiymatini ta’minlaymiz (ya’ni ular orqali tok o‘tmaydi). E’tibor qaratsak, 1-rasmda keltirilgan va kalitlar ikkalasi ketma-ket ulangan, elektr sxemasi faqatgina kalitlar ikkalasi ham yopik holatda bo‘lsa 1 qiymat qabul qiladi (ya’ni lampa yonadi).

Bundan esa kalitlarning ketma-ket ulanishiga konyunksiya amali mos keladi va 15.1-rasmda keltirilgan sxema mantiqiy ko‘paytirish amaliga mos bo‘lgan mantiqiy element deb nomlanadi. Bunday mantiqiy elementni kon’yunktor deb ataymiz va u 15.4-rasmdagi simvol bilan belgilanadi.

Endi, va kalitlarning paralel bog‘lanishini ko‘rib chiqamiz (15.5-rasm).

Bu holda elektr lampasi kalitlarning hech bo‘lmaganda bittasi yopiq bo‘lgan holda (10, 01, 11 qiymatlar naborida) yonadi, ya’ni sxema 1 mantiqiy qiymatni qabul qiladi. Bu sxema dizyunksiya amaliga mos keladi va mantiqiy qo‘shish amaliga mos bo‘lgan mantiqiy element deb nomlanadi. Bunday mantiqiy elementni diz’yunktor deb ataymiz va u 15.6-rasmdagi simvol bilan belgilanadi.

mantiqiy inkor amaliga mos keluvchi, kalit ochiq bo‘lganda 1 aks holda 0 qiymat qabul qiluvchi bitta kalitdan iborat sxemaga invertor yoki emas mantiqiy elementi deb ataymiz va u 15.7-rasmdagi simvol bilan belgilanadi.

Sheffera shtrixi funksiyasining ta’rifidan bilamizki . Shuning uchun Sheffer shtrixi amali “va emas”mantiqiy elementi deb ataladi va 15.8-rasmdagi simvol bilan belgilanadi.

Pirs strelkasi ta’rifiga ko‘ra . SHuning uchun Pirs strelkasi amali “yoki emas” mantiqiy elementi deb ataladi va

15.9-rasmdagi simvol bilan belgilanadi.

Bir nechta misollar qarab chiqamiz:

10.1-misol. 15.10-rasmda va mantiqiy element inkorini ifodalavchi sxema tasvirlangan. mantiqiy formulani ifodalaydi.


15.2-misol. 15.11-rasmda yoki diz’yunktorni emas invertor bilan bog‘lovchi konyunktor mantiqiy elementini ifodalavchi sxema tasvirlangan. mantiqiy formulani ifodalaydi.