17-Ma’ruza: Ob'еkt qoshidagi omborlarni tashkil etish. (4-soat) Reja

Ishlab chiqarish zaxiralarini hisoblash
Ishlab chiqarish zaxiralari — korxonadagi hali i.ch. jarayonlariga jalb etilmagan va ish oʻrniga yetib kelmagan aylanma vositalarining bir qismi: I.ch.z. xom ashyo, asosiy va qoʻshimcha materiallar, yoqilgʻi, sotib olinadigan yarim tayyor mahsulotlar, detallar, ehtiyot qismlar, asboblar va b. ishlab chiqarish vositalaridan ibo-rat boʻladi. I.ch.z. ishlab chiqarish ja-rayonining uzluksiz kechishini taʼminlashga xizmat qiladi. Bunda ularning ortiqcha boʻlishi (i.ch.ga zarur boʻlmagan zaxiralar)ga ham yoʻl qoʻymaslik zarur. I.ch.z. natural koʻrsatkichlar (ogʻirlik, hajm, dona, oʻlcham,) da aniqlanadi. Uning hajmi korxonada muayyan davr (kun, oy, kvartal, yil) uchun belgilanadi.

Vazifasiga koʻra, I.ch.z. joriy zaxiralar, kafolatli zaxiralar va tayyorgarlik zaxiralariga boʻlinadi. Joriy zaxiralar har kuni muayyan maqsulot birligini i.ch. uchun ombordan (yoki toʻgʻridan-toʻgʻri yetkazib beruvchidan) yetkazib beriladi. Kafolatli zaxiralardan, asosan, joriy zaxiralar tugab, navbatdagi I.ch.z.ni yetkazib berish toʻxtab qolganda i.ch. uzluksizligini taʼminlash uchun foydalaniladi. Uning darajasi shoshilinch berilgan buyurtmani bajarishga ketgan vaqt va oʻtgan davrda yetkazib berilgan I.ch.z. bilan kelgusida yetkaziladigan zaxiralar orasidagi tafovut bilan belgilanadi. Bunda zaxiralarni yetkazib berish ma-sofasi, ularning ishonchliligi, ma-teriallarni tashib berish harakteri va usuli, ularni yaqin joylashgan bazalardan olish imkoniyatlari va b. hisobga olinadi. Kafolatli zaxirani yaratish uchun zarur zaxiralarni har besh kunda yetkazib berishga erishish, shu bilan bir qatorda moddiy-texnika taʼminotini kengaytirish kerak boʻladi. Tayyorgarlik zaxiralari yetkazib berilgan zaxirani qabul qilib olish, ularni sifatini tekshirish, saralash, joylash, korxonaning sexlariga yetkazib berish va b.ni talab qiladi. Odatda, joriy, kafolatli va tayyorgarlik zaxiralari birgalikda ombor zaxirasini hosil qiladi. Bundan tashqari, i.ch.ning boshi va oxirida vujudga keladigan vaqtinchalik (bunda zaxira faqat qisqa muddatga yuzaga keladi) zaxiralar bor. Oziq-ovqat sanoati korxonalarida mavsumiy zaxiralar hosil qilinadi. Ularning hajmi mavsumiy tanaffuslarning uzunligiga bogʻliq.

Zaxiralarni haddan tashqari oshirib yubormaslik, ularni i.ch. harakteri va hajmiga qarab, meʼyor darajasida yaratish zarur. Umuman zaxiralar maʼlum darajada mablagʻlarni band qilib, i.ch. samaradorligini pasaytiruvchi omil hisoblanadi.

17.2.Umumiy qoidalar. Quriladigan vaqtinchalik binolarni hajmini hisoblash. Vaqtinchalik invеntar bino va inshoatlar. Qurilish maydonida vaqtinchalik maishiy-xizmat shaxarchalarini loyihalash.

Konstruksiya va qurilmalarni montaj qilishda brigada, ish yurituvchi xonasi, asbob-uskunalar xonasi, moddiy omborxonalar uchun konteyner tipidagi o‘lchami tarhda 3x6 m ichki balandligi 2,3 m bo‘lgan vaqtinchalik uydan foydalaniladi. Bunday uylar harorat -30⁰ gacha ham foydalanilishi mumkin va to‘liq yig‘ilgan hamda isitish tizimi va elektr energiyasi bilan ta’minlangan holda topshiriladi.

Omborxona va ishlab-chiqarish-xo‘jalik ehtiyojlari uchun yig‘ma-ajratiladigan uy panelli konstruksiya bo‘lib, oralig‘i 6 va 12 m ga mos holda uzunligi 24 va 60 m o‘lchamga ega. Bunday binolarning ko‘rsatkichlari 17.1-jadvalda keltirilgan.

17.1-jadval

Yig‘ma-ajratiladigan omborxona binolarining ko‘rsatkichlari

№ t/b	Ko‘rsatkichlar nomi	Oralig‘i 6 m, seksiya uzunligi 12 m			Oralig‘i 12 m, seksiya uzunligi 36 m
		Isitilmaydigan	Isitiladigan	Isitilmaydigan		Isitiladigan
1	Maydoni, m^2 : foydali qurilish	71,2 74,9	70,4 74,9	429,6 443,6		427,6 443,6
2	Montaj elementlari soni	22	22	60		60
3	Panellar o‘lchamlari, m: tom yopma devor	3x3,5 3x3	3x3,5 3x3	6,7x3 4,2x3		6,7x3 4,2x3
4	1 m^2 foydali maydonga ashyolar sarfi: po‘lat, kg yog‘och ashyolar, m^3 isitkich, m^3 yog‘och-qipiq plita, m^2	65 0,004 -- --	69 0,02 0,15 2,6	56 0,002 -- --		60 0,016 0,09 1,62
5	Binoni yig‘ish mehnattalabligi, kishi-kun	5	8	24		33

Oralig‘i 6 m li uyni yuk ko‘tarish qobiliyati 5 t bo‘lgan avtokranda, oralig‘i 12 m lini uyni esa yuk ko‘tarish qobiliyati 10 t bo‘lgan avtokranda yig‘iladi. Montaj qilinadigan elementning maksimal massasi 1,2 t ga teng. Metall va takelaj moslamalarni taxlash uchun yuk ko‘tarish qobiliyati 2 t bo‘lgan telfer bilan jihozlangan uzunligi 12...18 m bo‘lgan estakadalar qo‘llaniladi. Gazli ballonlarni yig‘ma-ajratiladigan omborlarning shamollatiladigan xonalarida transportga ortish qulay bo‘lishi uchun poldan +1,2 m sathda saqlanadi. Omborning tahminiy o‘lchamlari 6,3x4,0x1,6 m.

Qurilish tashkilotlarining ishlab chiqarish bazalarining omborxona, ustaxona va boshqa ob’yektlarini joylashtirish uchun mato-parda ashyolardan mobil yig‘ma-ajratiladigan uy qo‘llaniladi. Ular ikki guruhga bo‘linadi: pnevmatik va tentli inshootlar. Havo tayanchli tipdagi pnevmatik inshootlar jamlanmasiga quyidagilar kiradi: yumshoq qobiq, avtomatika tizimi bilan ta’minlangan havo puflagich qurilma, isitish qurilmasi, avariya dizel-generatori, shlyuzlar, anker qurilmalari, elektr yoritish uskunalari.

Yumshoq qobiqda ishchi dimlama bosim 120...200 Pa (12...20 mm suv ustuni) saqlanib turadi. Shamol va qor yuklari ortganda bosim avtomatik tarzda 400...500 Pa (40...50 mm suv ustuni)gacha ko‘tariladi. Qobiq ostidagi dimlama bosim uning shaklini stabilligini ta’minlaydi. Shlyuzlar transport vositalarini va qobiq ostida saqlanayotgan texnikani o‘tkazish uchun xizmat qiladi.

Pnevmatik binolarning kamchiligiga ashyo va xizmat qiladigan texnikaning kamyobligini, osma transportni qo‘llash imkoni yo‘qligi, foydalanishning yuqori narhini keltirish mumkin.

Tentli inshootlar eng chidamli hisoblanadi. Ularning to‘suvchi konstruksiyasi rezina qo‘shilgan mato, sintetik, polimer va shisha tolali tent materialidan bo‘lgan yumshoq qobiqdan iborat. Tentdan yukni qabul qiladigan asosiy ko‘taruvchi konstruksiya vant va tortqilar bilan taranglashtirib tortilgan metall machtalar hisoblanadi. Yirik inshootlarda tent qobig‘i yuk ko‘taruvchi konstruksiyaning ichki tomonidan osiladi.

Konstruksiya va qurilmalarni saqlash va blok holida yiriklashtirish uchun maydoni 4000 m² bo‘lgan tentli angar sxemasi 1.2-rasmda keltirilgan. Inshootning yopiq qismida seriyali montaj kranlari erkin joylashadi. O‘rta oraliq yiriklashtirishning faol zonasi hisoblanadi, chetki oraliqlarda avtotransport harakatlanishi mumkin hamda jamlovchi materiallar va qismlar joylashtiriladi.

Inshoot tez barpo etiladigan, ko‘chma, o‘zini montaj qiluvchi va ajratuvchi yig‘ma-ajratma tipli hisoblanadi. Asosiy yuk ko‘taruvchi konstruksiya machta hisoblanib, yuk ko‘tarish qobiliyati 10 t bo‘lgan kran yordamida montaj qilinadi. Har bir machtaning konstruksiyasi asos qismida dastaki chig‘irga ega bo‘lib, undan tentni montaj qilish va ajratishda foydalaniladi. Tentni montajini uni yoyish va alohida elementlariga ip o‘tkazishdan boshlanadi. Tentni ko‘tarish uning qismlarini 3...4 m ga ko‘tarish bilan birdaniga to‘rtta dastaki chig‘irlarda, so‘ng navbatdagi to‘rtta chig‘irlarda amalga oshiriladi va hokazo. Ko‘tarish balandligi loyihadagiga nisbatan taxminan 2 m pastroqqa yetganida machtalarni batamom to‘g‘rilash amalga oshiriladi, so‘ng loyiha sathigacha butunlay ko‘tarilib, tentni har tomondan arqon bilan tortiladi. Machtalar qoziqli halqalarga mahkamlanadigan metall simarqon bilan tortiladi. Hamma yuk ko‘taruvchi va to‘suvchi konstruksiyalarni montaj qilish muddati uch kun bo‘lib, tentni ko‘tarish muddati shamolsiz obi-havoda bir kunda bajariladi. Tayyorgarchilik ishlarini qo‘shganda, angar qurilishining umumiy muddati 22 kunga teng.

Qish vaqtida foydalaniladigan oralig‘i 12...18 m li nisbatan uncha katta bo‘lmagan xonalar uchun ikki qatlamdan iborat bo‘lgan yumshoq isitkichli qobiq qo‘llanishi mumkin. Birinchi qatlam qiyin yonadigan parda bo‘lib, ikkinchi qatlam shisha yoki bazaltli toladan iborat isitkichdir. Ikkala qatlam maxsus plastmassali qisqichlar bilan yagona xaltaga birlashtiriladi