2-Cİ NƏŞR Əlavə VƏ DÜZƏLİŞLƏR

İSTİFADƏ OLUNAN ƏDƏBİYYAT

«Qurani Kərim» Ziya Bünyadov və Vasim Məmmədəliyevin tərcüməsi.

«Sələsətil Usul» Muhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə - Türk dilində.

«Kəşfi Şubuhət» Muhəmməd b. Saleh əl-Useyminin şərhi ilə - Türk dilində.

«Aləmus Sunnətul Mənşura» Hafiz b. Əhməd əl-Həkəmi - Türk dilində.

«əl-Vəciz Fi Əqidətul əs-Sələfi əs-Salihin» Abdullah b. Abdulhəmid əl-Əsəri - Türk dilində.

«əl-Əqidətul Təhaviyyə» İbn Əbil İzz əl-Hənəfinin şərhi ilə - Türk dilində.

«əl-Əqidətul Təhəviyyə əl-Muyəssər» Muhəmməd əl-Humeyyisin şərhi ilə - Türk dilində.

«əl-Əqidətul Vasitiyyə» İbn Teymiyyə. Muhəmməd Xəlil Hərrasın şərhi ilə - Türk dilində.

«Ərbəin ən-Nəvəviyyə» Nazim Muhəmməd Sultanın şərhi ilə - Türk dilində.

«Səhih Müslim» - Türk dilində.

«Muxtəsər Səhih Buxari» - Türk və Rus dillərində.

«Buluq əl-Məram – Достижение Цели» Перевод с арабского Кулиева Елмира.

«Riyadus Salihin» - Türk və Rus dillərində.

«Tənbihat alə Əhkamin Tahtassu bil Muminat» Saleh əl-Fovzan - Türk dilində.

«Sünnə Və Cəməa Anlayışı» Nəsir b. AbdulKərim əl-Əql - Azəri dilində.

«Zədul Məad» İbn Qeyyim - Türk dilində.

«əl-Fəvaid» İbn Qeyyim - Türk dilində.

«Tarikul Hicrəteyn» İbn Qeyyim - Türk dilində.

«Mədaricus Salikin» İbn Qeyyim - Türk dilində.

«Qəlb əməlləri» İbn Teymiyyə - Türk dilində.

«Böyük Günahlar» İmam Zəhəbi - Türk dilində.

«Günahların Fərd və Topluma zərərləri» Həmid əl-Muslih - Türk dilində.

«Günahların Dünya və Axirətdəki Qarşılığı» Əhməd Fərid - Türk dilində.

«Əhli Sünnə Vəl Cəmaatin Etiqadi Özəllikləri» Muhəmməd AbdulHadi əl-Misiri - Türk dilində.

«Əhli Sünnətə görə iman» Abdullah b. AbdulHəmid əl-Əsəri - Türk dilində.

«Evlənmə Ədəbi» əl-Albani - Türk və Rus dillərində.

«Günahlar» Muhəmməd b. Əhməd Seyyid Əhməd - Azəri dilində.

«Zina» Əlixan Musayev.

«10 Haqq» Əlixan Musayev.

«Qadınlara Münasibət» Əlixan Musayev.

Adil Rəcəbov «Günahlar» dərsləri.

MÜNDƏRİCAT

Ön söz 4

Günahların əsli və təməli 7

Günahlar 9

Zaman və məkan 10

Böyük və kiçik günahlar 14

Böyük və kiçik günahların tərifi 16

Böyük günahların sayı 18

Kiçik günahlarda israr etməyin hökmü 18

Kiçik günahların böyük günahlara dönə bilmə səbəbləri 21

Böyük günah edənin hökmü 22

Böyük günahların əlamətləri 23

Açıq və gizli olan böyük günahlar 26

Qəlb xəstəlikləri 29

Qəlb xəstəliklərinin müalicəsi 30

Günaha batmağın səbəbləri 31

Günahlara yol açan bəzi səbəblər və onların müalicəsi 40

Günahların təqdir edilməsində olan hikmət 42

Günahları tərk etməyin faydaları 46

Cənnət və Cəhənnəmliklərin əməlləri 46

Günahların zərərləri 48

İnsanın içində olan iki ordunun döyüşməsi 104

Nəfsi ələ keçirmək 104

Göz postu 104

Qulaq postu 105

Dil postu 105

Əl və ayaq postu 107

Nəfsi əmmarə 107

Günahların bəndəyə daxil olması 116

Baxışlar 116

Fikirlər 117

Sözlər 120

Addımlar 122

Küfr nədir? 123

Böyük küfr 123

Küfrün – şirk, zülm, fisq kimi işlədilməsi 129

Şirk və küfr arasında olan fərq 131

Küfr və nifaq arasında olan fərq 132

İnsanın mürtəd olması üç şey üzərində cəm olur 133

Etiqadda olan küfr 133

Sözdə olan küfr 134

Əməldə olan küfr 135

Kiçik küfr 138

İmanı dağıdan baxışlar 142

İmanı dağıdan sözlər 143

İmanı dağıdan əməllər 143

Bir qulda həm şirk, həm küfr, həm nifaq bir yerdə cəm ola bilər? 143

Böyük və kiçik küfrün fərqi 144

Kafirlərlə rəftar necə olmalıdır 147

Kafirlərin qismləri 149

Mürtədin hökmü 150

Münafiqlik-nifaq nədir? 152

Münafiqlərin sifətləri 157

Bidət nədir? 161

Bidətin beş növü 161

Bidət əhli ilə necə rəftar olunur 162

Bidət əhlinin əlamətləri 163

Bidət əhli arxasında namaz qılmağın hökmü 164

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in sünnəsi 166

Bidət əhli haqqında Sələflərdən gələn rəvayətlər 168

Fasiqlik nədir? 173

Asilərlə necə rəftar olunur 174

Günahların şəri cəzaları 175

Günahların şəri və qədəri cəzaları 176

Əl kəsmək cəzası 178

Günahlar və onlara verilən cəzalar 178

Kəffarə cəzasının təyin edildiyi yerlər 179

Hədd, təzir və kəffarələrin cəzaları bir yerdə ola bilərmi? 179

Qədəri cəzalar 180

Şəri cəzalar 182

Günahlara verilən cəzalardan bəziləri 187

Qəlb nə ilə salamat olur 191

Qadağalardan çəkinmək 194

Sirk 198

Riya 201

Namazı tərk edən 203

Fərz namazlarını yatıb qalan və quran öyrəndikdən sonra

onu oxumayan və əməl etməyən 209

Zəkat verməyənlər 210

Oruc tutmayanlar 211

Həcc 213

Allah və Rəsulunun adından elmsiz danışmaq 213

Seh-cadu-kahinlik-uğursuzluğa inanmaq-ulduz falı-münəccimlik 215

Ana-ataya qarşı üsyan 222

Qohumluq əlaqələrini kəsən 232

Qonşuya əziyyət vermək 236

Zina etmək 239

Zinanın cəzası 244

Eşqin dünya və axirətdə olan fəsadları 244

Məhəbbətin dərmanı 247

Göz zinası 248

Gözü haramdan çevirməyin faydaları 251

Lut qövmünün əməlini etmək 256

Lut qövmünün əməlini edənin cəzası zinadan aşağıdır

deyənlərə cavab 260

Lut qövmünün əməlinin bəlasına düşənin dərmanı nədir? 260

Lut qövmünün əməlini edən cənnətə daxil olacaqmı? 262

Məhrəmlə yaxınlıq edən 263

Meyid və heyvanla yaxınlıq edən 264

Lezbiyanlıq 264

Adam öldürmək 264

Ölü üzərində fəryad (şivən) qopardaraq ağlamaq 271

Bu tərzdə ağlamaq olar 273

Döyüş meydanından qaçmaq 273

Döyüşdə qadağan olunanlar 274

Ayə və hədislər oxunduğu zaman səsi qaldırmaq 274

Surət yaradanlar 275

Şəkili evdə saxlamaq olarmı? 276

Soğan, sarımsaq və ya pis qoxulu bir şey yeyən şəxslərin

məscidə gəlməsi 279

Kişi və qadın haqları 280

Qadının ərinə olan itaətsizliyi 283

Heç bir səbəb olmadan ərindən boşanmağı tələb edən qadın 284

Qadının ərinin izni olmadan evdən nə isə verməsi və

evə kimisə buraxması 285

Zihar 285

Ərin heyzli zövcəsi ilə yaxınlıq etməsi 286

Qadınla arxadan yaxınlıq etmək 286

Zövcələr arasında ədalətlə rəftar etməmək 286

Naməhrəm bir qadınla tək qalmaq 287

Naməhrəm qadınla əllə görüşmək 287

Qadının ətirlənməsi 288

Qadının məhrəmi olmadan səfər etməsi və çölə çıxması 288

Naməhrəm qadına baxmaq 288

Ər və arvad münasibətləri sağda və solda danışanlar 289

Muhallil və muhalləhul ləhu 289

Dəyyusluq 289

Qeyrisinin atası olduğunu iddia etmək və övladdan imtina 290

Faiz yemək (sələmçilik) 291

Malın nöqsanını bildirməmək 292

Qiyməti qaldırmaq və salmaq 293

İsrafçılıq 294

Qumar 295

Başın bir hissəsini qırxıb, digər hissəsini saxlamaq 295

Oğurluq 295

Rüşvət 296

Ərazi zəbt etmək 296

Vasitəçilik üçün hədiyyə almaq 297

İşçiyə haqqını verməmək 298

Uşaqlara hədiyyə verdikdə ədalətli olmaq 299

Ehtiyacı olmadığı halda insanlardan istəmək (dilənmək) 299

Qaytarmaq istəmədiyi halda borc almaq 301

Zəfəranla boyanmış paltardan istifadə etmək 301

İçki içmək 302

Qızıl və gümüş qablardan istifadə 305

Yalan şahidlik 306

Yalan and 306

Yalan zarafat 307

Hər eşitdiyini söyləməkdən çəkinmək 308

Bilmədiyin bir şey haqqında danışmaq 308

Musiqi dinləmək 308

İslam Nəşidləri (şerlər) 339

Saqqalı qırxmaq 359

İzarın (geyimin) uzun olması 363

Yalan danışmaq 366

İcazə verilən yalan 369

Qeybət etmək 370

Qeybət etməyin səbəbləri 372

İcazə verilən qeybət 373

Həsəd aparmaq 375

Haram olan həsəd 375

Həsədın əlamətlərı 376

İcazə verılən həsəd 377

Nəmmamlıq (söz gəzdirmək) 378

Övliyahullaha əziyyət vermək 379

Özgələrinin evinə icazə olmadan baxmaq 379

Müsəlmana iti bir şeylə işarə etmək 380

İki nəfərin üçüncüsündən gizli danışmaları 380

Qurani kərim ilə kafirlərin məmləkətinə səfər etmək 381

Zülm etmək 381

Zalım idarəçilər 383

İdarəçilərə itaətsilik 384

Qadın idarəçi həlakdır 386

Təkəbbürlük 386

Zəmanəni söymək 388

Qızıl və ipək geyinmək 389

İpəkdən nə vaxt istifadə edilir? 391

Qızıl qadınlara da haramdır 391

Qadınların qısa, nazik və dar geyinmələri 392

Qadın və kişilərin parik taxması, döymə vurması və dişlərin

seyrəldilməsi 392

Qadınların kişilərə, kişilərin də qadınlara bənzəmələri 393

Nəsəb ilə fəxr etmək və nəsəbə tənə etmək 394

Saç və saqqaldan ağ tüklərin çıxarılması 394

Saç və saqqalı qara rəngə boyamaq 394

Ədalətsiz hakim 395

Yuxuya yalan qatmaq 396

Sidiydən qorunmamaq 396

İnsanların söhbətlərinə oğrun-oğrun qulaq asmaq 396

Zərlə oyun oynamaq 397

Lənət oxumaq 397

Üzə vurmaq və damğa basmaq 398

Müsəlmandan küsmək, ona əziyyət vermək və onu söymək 399

Müsəlmanlar qardaşdırlar 402

Müsəlmanları (şəhadət kəliməsini) söyləyənləri təkfir etmək 405

Çəkidə aldatmaq 408

Yaxşılığı əmr edib özü etməyən, qadağalardan çəkindirib özü edən 408

Yol kəsmək (quldurluq) 409

İntihar etmək 410

Heyvanlara əziyyət vermək 411

Qəbirlərlə bağlı bəzi qadağalar 413

Hədiyyəni geri almaq 416

Söyüş söymək 416

Edilən yaxşılığı başa qaxmaq 418

Kölə (qulluqçu) ilə mülayim rəftar etmək 418

Kölənin ağasından qaçması 420

Elmi gizlətmək və dünya üçün öyrənmək 421

Yetim malını haqsız olaraq yemək 422

İsmətli qadınlara böhtan atmaq 422

Böyüklərə hörmət və kiçiklərə rəhm etmək 423

Yatarkən yanar şeyləri söndürmək 423

Məsciddə tüpürmək 424

Qiblə istiqamətinə tüpürmək 424

Məsciddə çəkişmək, yüksək səslə danışmaq, itmiş əşyaları

axtarmq, alış-veriş və s. Əməllər etmək 424

Məclislərdə Allahı yad etməyənlər 425

Tək saylı ayaqqabı ilə yerimək və ayaq üstə ayaqqabını geyinmək 426

Küləyi söymək 426

Xoruza söymək 427

Cümə günü azandan sonra alış-veriş etmək 427

Qarışqaları öldürmək 427

Bir kimsənin durduğu yerə qayıtması 427

İki nəfərin arasına girmək 428

Nəfsim pisdir demək 428

Üzüqoylu uzanmaq 428

Yemək və içməkdə olan qadağalar 428

Sağ əllə yemək, içmək, vermək və almaq 430

Sol əldən istifadə yeri 430

Allahın rəhmətindən ümüd üzmək və Allahın əzabından əmin olmaq 431

Məscidul Haramda günah etmək 432

Səhabələri söymək 432

Üzümə «Kərm» demək 435

Çox gülmək 435

Allahım! İstəyirsənsə məni bağışla 435

Kitab əhli olan kimsələrə salam vermək 436

Aleykəs-səlam demək 436

Allaha həmd etməyənə yərhəmukəllah deyilməz 437

Kitab əhli (kafir) asqıranda yərhəmukəllah deyilməz 437

Əsnədikdə ağzı örtmək 437

Şer söyləmək 437

Pis yxuları danışmamaq 438

Reyhan və ətir ikram edildikdə geri qaytarmaq 439

Taun xəstəliyi 439

Durğun suya bövl etmək 440

Heyvanları vuruşdurmaq 440

Yeyilməsi və öldürülməsi qadağan olunan heyvanlar 440

Səfərə tək çıxmaq 441

Gecə vaxtı evə qayıtmaq 441

Nəcis yeyən dəvəyə minməyin qadağan edilməsi 441

Suyu gizlətmək 441

Vəsiyyət etmədən gecələmək 442

Azan vaxtı məsciddən çıxmaq 442

Heyvanları mələz etmək 442

Qapı döyüldükdə «Mənəm» demək 442

Böhtan və borc 444

Gündüz yatmaq 444

Bütün günü susmaq 444

Gün və kölgə arasında oturmaq (dayanmaq) 445

Tələsmək 445

Sir açmaq 445

Sələflərdən sirri qorumaq haqqında 445

Xəyanət 447

Nərd oynamaq 448

Qızdırma xəstəliyini söymək 449

Qənimətdən oğurlamaq 449

Beytul mala və zəkata xəyanət etmək 450

Təqlidçilik 450

Qəzəblənmək 454

İnsanların dünyaya, mala, şərəfə, şan və şöhrətə

olan hərisliyi, tamahkarlığı və xəsisliyi 455

Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – in dünyaya olan zahidliyi 459

Allahla, onun ayələri, peyğəmbəri, şəriəti və ya bunlardan

hər hansı biri ilə istehza edib zarafatlaşmaq 461

On şey fitrətdəndir 463

Tövbə 463

Tövbənin şərtləri 465

Günahlara Kəffarə Olan Şeylər 469

Gözəl sonluq 471

İstifadə olunan ədəbiyyat 473

1 Xutbətul-Hacə - adı ilə məşhur olan bu duanı, cümə və s. xütbələrdə Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm - oxumuşdur. Səhabələrinə də bunu əmr etmiş və özü də onları öyrətmişdir. Hədisin ilk hissəini bizə: – Əhməd 1/392-393,432, Əbu Davud 2188, Tirmizi 1105, Nəsəi 3/104-105, 6/69 və «Əməlul Yəum vəl Leyl» 488, İbn Məcə 1892, Darimi 2202, Tayalisi «əl-Musnəd» 1557, AbdurRazzaq «əl-Musənnəf» 10449, Bəzzar «əl-Musnəd» - Kəşful Əstar 1/314, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 5233-5234,5257, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 1-3, Təbərani «Məcmuul Kəbir» 10/10079-10080, Həkim «əl-Mustədrək» 2744, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214-215, Bəğavi «Şərhus Sunnə» 2268 İbn Məsud - radıyallahu anhu – yolu ilə, Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/156-158, Əhməd 1/302,350, Nəsəi 6/89-90, İbn Məcə 1893 və Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 4 İbn Abbas - radıyallahu anhu – yolu ilə, Tahavi «Şərhul Müşkilil Asar» 5, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/215 Nubeyt b. Şərit - radıyallahu anhu – yolu ilə, Əbu Yəla «əl-Musnəd» 7221, Nəsəi «Sünnənul Kubra» bax: «Tuhfetul Əşraf» 6/472 № 9148 əbu Musa əl-Əşari - radıyallahu anhu – yolu ilə.

2 Hədisin İkinci Hissəsini – Müslim «Şərhu Nəvəvi» 6/153-156, Əhməd 3/319,371, Nəsəi 3/188-189, Beyhəqi «Sünnənul Kubra» 3/214 Cabir b. Abdullah - radıyallahu anhu – yolu ilə. Bu ləfz Nəsainin ləfzidir. Hədisi Əhməd 3/371 və Müslim: «Sözlərin ən doğrusu» ləfzi yerinə: «Sözlərin ən xeyirlisi» ləfziylə rəvayət edilmişdir. İmam Əhmədin digər rəvayətlərində isə 3/319: «Sözlərin ən gözəli» şəkilindədir. Müslim: «Sonradan uydurulub dinə salınan hər bir əməl (iş) bidətdir» ləfzi yerinə: «Hər bir bidət bir zəlalətdir (sapıqlıqdır)» ləfziylə ravayət etmişdir. Hədisin sonunda olan: «Hər bir zəlalət isə oddadır» ləfzini zikr etməmişdir. Bu beş səhabədən başqa hədsi: Aişə - radıyallahu anhə –, Səhl b. Sad - radıyallahu anhu – mərfu olaraq. Hədis səhihdir. Muhəddis Muhəmməd Nəsrəddin əl-Albani – rahmətullahi aleyhi – hədisin bütün rəvayətlərini bir yerə toplayaraq «Xutbətul Həcə» isimli bir kitab yazmışdır. İstəyənlər bu kitaba baxa bilərlər. Ayrıca bax: əl-Albani «Muxtəsər Səhih Müslim» 409, «Mişkətul Məsabih» 3149,5860.

3 Əbu Davud.

4 Məruf Və Munkər – İbn Əsir – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf – Allaha ibadət, itaət olaraq bilinən, Ona yaxınlığa səbəb olan və insanlara yaxşılıq olan hər bir şeyi özündə əhatə edən isimdir. Şəriətin gözəl görüb və edilməsinə sövq edən hər bir şey də buna daxildir. Munkər isə bütün bunların ziddidir». İbn Əsir «Nihayə fi Ğaribil Hədis vəl Əsər» 3/216. İbnul Covzi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf – Allaha itaət olan şeylərdir, munkər isə üsyan olanlardır». İbnul Covzi «Zədul Məsir» 1/435. İsfəhani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Məruf ağılla və şəriətlə gözəlliyi bilinən hər bir işdir. Munkər isə ağılla da, şəriətlə də çirkinliyi bilinən işlərdir». İsfəhani «Mufrədat fi Ğaribil Quran» A-R-F maddəsi. Şovkani – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bir şeyin məruf və ya munkər olduğuna Kitab və Sünnə dəlildir». Şovkani «İrşadul Fuhul s. 71. «Siz insanlar üçün zahirə çıxarılmış ən yaxşı ümmətsiniz. (Onlar) yaxşı işlər görməyi əmr edir, pis əməlləri qadağan edir və Allaha inanırsınız». (Ali İmran 110). Bu ayə İslam ümmətinin üç vəsfini: Yaxşılığı əmr, qadağalardan çəkindirmək və Allaha iman. Bu bütün Peyğəmbərlərin (Allah onlardan razı olsun) göndərilmələrinin məqsədidir – «Kitab əhli içərisində düzgün, sabit-qədəm bir cəmaat vardır ki, onlar gecə vaxtları səcdə edərək Allahın ayələrini oxuyurlar. Onlar Allaha, axirət gününə inanır, (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr edir, (onları) pis əməllərdən çəkindirir və xeyirli işlər görməyə tələsirlər. Onlar əməlisaleh şəxslərdəndirlər». (Ali İmran 113-114). İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək Allahın kitablarını, göndərdiyi peyğəmbərlərin əsas məqsədidir və o, dinin özüdür». İbn Teymiyyə «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək» risaləsi s. 25. Rəşid Rza – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Peyğəmbərlərin və Saleh Sələfin yolu xeyirə əmr və pislikdən çəkindirməyə söykənir». Təfsirul Mənar 4/32. «(Xalqı) Allaha tərəf çağıran, yaxşı iş görən və: Mən müsəlmanlardanam! Deyən kəsdən daha gözəl danışan kim ola bilər». (əl-Fussilət 33). «Onlar özlərinə verilən öyüdü unutduqları zaman biz də (onları) pislikdən çəkindirənlərə nicat verdik, zülm edənləri isə itaətdən çıxdıqları, günah işlədikləri üçün şiddətli bir əzabla məhv etdik». (əl-Əraf 165). «Allah Ona (öz dininə) yardım edənlərə, şübhəsiz ki, yardım edər. Həqiqətən Allah yenilməz qüvvət və qüdrət sahibidir! O, kəslər ki, onları yer üzündə yerləşdirsək namaz qılar, zəkat verər, (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr əmr edib, pis işlər görməyi qadağan edərlər». (əl-Həcc 40-41). «Mömin kişilər və mömin qadınlar bir-birinə dost, hayandırlar. Onlar (insanlara) yaxşı işlər görməyi əmr edər, pis işləri yasaq edərlər». (ət-Tövbə 71). Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – buyurdu: «Yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək sədəqədir». Müslim 720. Alimlərdən bəziləri yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirməyi fərzi kifayə saymışlarsa, digərləri bu əməli fərzi ayn saymışlar. Hər iki tərəfin də dəlilləri eynidir: «(Ey müsəlmanlar!) İçərinizdə (insanları) yaxşılığa çağıran, xeyirli işlər görməyi əmr edən və pis əməlləri qadağan edən bir cəmaat olsun! Bunlar həqiqətən nicat tapmış şəxslərdir». (Ali İmran 104). Ayədə gələn MİN kəliməsi bəzilərinə görə hamını əhatə edir, bəzilərinə görə isə bir qrup dəvət edərsə, digərlərinin üzərindən bu məsuliyyət götrülür. İbn Teymiyyə – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bu əmr fərzi kifayədir. Bir qrup bunu etməzsə, bunu etməyə gücü çatan hər kəsə fərzi ayn olur». İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bəzən yaxşılığı əmr edib, pislikdən çəkindirmək fərzi ayn ola bilər. Necə ki, bir kimsənin özündən başqa kimsənin bilmədiyi bir xüsusun edildiyi bir yerdə olarsa və ya durumu ondan başqa heç kəs düzəldə bilmirsə. Bir kimsənin xanımını, uşağının, köləsinin bir munkəri edərkən görməyi bu qəbildəndir». Müslim şərhi 1/255. Peyğəmbər – sallallahu aleyhi vəs səlləm – buyurdu: «Sizdən kimsə bir münkər görərsə onu əli ilə dəyişdirsin. Əgər gücü çatmazsa dili ilə, buna da bacarmadıqda qəlbi ilə (dəyişdirsin). Bu isə imanın ən zəif mərtəbəsidir». Müslim 49.

Məruf Və Munkərin Şərtləri – 1. Müsəlman olmaq, həddi buluğa çatmaq və ağlı başda olmaq. 2. Qüdrət, yəni gücün olması. 3. Elmin olması. Munkəri dəyişdirməyin Birinci Dərəcəsi: Əl ilə dəyişdirmək. Bu iş yalnız və yalnız əmr sahiblərinə, idarəçilərə aiddir. İbn Ömər – radıyallahu anhu – rəvayət edir ki, Peyğəmbər - səllallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Hər biriniz çobansınız (başçısınız) və hər birinizdə əli altında olanlardan məsuldur. Dövlət başçısı çobandır və əli altında olanlardan məsuldur. Kişi öz ailəsində çobandır (başçıdır) və ailəsində olanlara görə məsuldur. Qadın ərinin evində çobandır (başçıdır) və (evinə və uşaqlarına) görə məsuldur. Qulluqçu da çobandır (başçıdır) və öz ağasının malını qorumaqla məsuldur. (Ən nəhayət) isə sizlərdən hər biriniz çobansınız (başçısınız) və hər biriniz də öz əli altında olanlardan cavabdehdir»^. Ikinci Dərəcəsi: Dil ilə dəyişdirmək. Qurtubi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Mərufla əmri əl ilə etmək idarəçilərə, dil ilə etmək alimlərə, qəlb ilə etmək zəiflərə, yəni ümumi müsəlmanlara aiddir». Üçüncü Dərəcəsi: Qəlb ilə dəyişdirmək. Munkərin əl və dil ilə dəyişdirilməsi istər fərzi ayn olsun, istər fərzi kifayə güc və imkana görədir. Lakin munkəri qəlb ilə dəyişdirilməsinə gəlincə isə bu durum nə olursa olsun fərzi ayndır. Mərufu məruf olaraq bilməyən, munkəri də rədd etməyən bir qəlb imandan boş, xaraba bir qəlbdir. İbn Məsud – radıyallahu anhu – deyir ki: «Mərufu qəlbi ilə məruf olaraq bilməyən və munkəri munkər olaraq tanımayan həlak oldu».

Məruf Və Munkəri Əmr Edən Insanda Olan Şərtlər – 1. Ədalət. 2. Səbrli olmaq (yumşaq davranmaq). 3. İdarəçinin izni. 4. Hikmətli olmaq. 5. İxlaslı olmaq. 6. Təvəzökarlıq. 7. Munkəri dəyişdirmək yalnız açıq və bilinən bir munkər olmasını əhatə edir. Yoxsa kimsə sirlərini araşdırmaq, günahlarını üzə çıxarmaq deyildir. İbnul Nahhas deyir ki: «Kim niyyətini xalis Allah üçün edərsə onun sözü qatı qəlblərə təsir edər və onu yumşaldar, dilləri bağlayar və sultanın əlini tutar». Tənbihul Ğafilin s. 56.

5 Səhih Buxari 7288; Səhih Müslim 1337.

6 Əbu AbdurRahman əl-Xalil b. Əhməd əl-Fərahidi «Kitabul Ayn» s. 100-175.

7 İbn Mənzur «Lisanul Arab» Asə maddəsi 4/2981 – Darul Marif təhqiq Abdullah Əli əl-KəbirHaşim Muhəmməd əş-Şazeli. Bax: Muxtarus Sihah s. 437, İbn Əsir ən-Nihayə fi Ğaribil Hədis 3/250.

8 İbn Teymiyyə «İman», əl-Albaninin təhqiqi ilə s. 56.

9 İbn Həcər «Fəthul Bəri» 8/324.

10 İbn Kəsir «Təfsirul Quran» 2/355.

11 Buxari, Müslim.

12 İbn Kəsir «Təfsir» 3/215.

13 Qurtubi «Cəmiul Əhkamil Quran» 12/35, Şingiti «Ədvanul Bəyan» 5/59.

14 Buxari 3/302, Müslim 1350.

15 Buxari, Müslim.

16 Buxari 1189, Müslim 1397.

17 Tirmizi 3579, Məlik 1/214 H. 422.

18 Müslim1348.

19 Buxari 1190, Müslim 1394.

20 Əhməd 3/343,397, İbn Məcə 1406, əl-Albani «İrvaul Ğəlil» 4/146.

21 Əhməd «Musnəd» 5/178,179 sənədində üç zəif kişi vardır. əl-Həkim «Mustədrək» Əbu Umamə yolu ilə bir kişi: «Ey Allahın Rəsulu! Adəm peyğəmbərmiydi?» dedi. Peyğəmbər: «Bəli, öyrədilmiş və danışılmış» deyə buyurdu. Kişi: «Onunla Nuh arasında nə qədər vaxt ayrılığı vardır» dedi. Peyyğəmbər: «On əsr» deyə buurdu. Kişi: «Nuh ilə İbrahim arasında nə qədər vaxt ayrılığı vardır» dedi. Peyğəmbər: «On əsr» deyə buyurdu. Kişi: «Ey Allahın Rəsulu! Peyğəmbərlər nə qədərdilər?» deyə soruşdu. Peyğəmbər: «Üç yüz on beş topluluq (cəmaat)» deyə buyurdu.

22 Müslim.

23 İmam Əhməd «Musnəd» 1/379 Əhməd Şakir səhih.

24 Müslim 770.

25 Buxari.

26 İbn Həcər əl-Heytəmi «əz-Zəvacir» 1/5.

27 Müslim 1/209 H. 233.

28 Buxari 5/163, Müslim 1/90 H. 86.

29 Buxari 5/261, Müslim 1/912 hədis 87.

30 Tirmizi 1987, əl-Albani «Səhih əl-Cəmi» 96-cı H.

31 Müslim 1/151, Tirmizi 1/72, Nəsəi 1/89.

32 Müslim 1/144, Tirmizi 1/418, Nəsəi 3/104.

33 Buxari, Müslim 2/176, Nəsəi 4/145-157.

34 Buxari, Müslim.

35 Buxari 1/14, 2/253, Müslim 2/177, Nəsəi 4/155-157.

36 Tirmizi 3/126, İbn Məcə 1/553.

37 İbn Qeyyim «Cəvabul Kəfi» s. 134.

38 Fəthul Bəri 11/329, Əhməd 3/3.

39 əz-Zəvacir 1/5.

40 Şərhu Təhaviyə s. 371, Nəvəvi «Şərhu Muslim» 2/85.

41 İbn Həcər əl-Heysəmi «əz-Zəvacir» 1/6.

42 İbn Həcər əl-Heysəmi «əz-Zəvacir» 1/7.

43 Əhkamul Quran 5/160-161.

44 İbn Həcər «əz-Zəvacir» 1/9, İbn Cərir «Camiil Bəyan» 1/41, Fəthul Bəri 12/183.

45 İbn Qeyyim «Cəvabul Kəfi» s. 136, İbn Həcər «əz-Zəvacir» 1/12.

46 Əhməd «Musnəd» 1/402, 5/331, əl-Albani «Səhih Hədislər» 389.

47 əl-Albani «Səhih Sünnən Tirmizi» 3/127.

48 Camiul Bəyan Lit Təbari 8/24.

49 Buxari.

50 Səhih Buxari 7288; Səhih Müslim 1337 – Bu hədisin əvvəli belədir: Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Ey insanlar! Allah üzərinizə Həcc etməyi fərz qıldı, artıq siz də Həcc edin». Bir nəfər: «Ey Allahın Rəsulu, hər il Həcc edək?» Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – susdu. Həmin şəxs sualını bir neçə dəfə təkrarladı. Peyğəmbər: «Əgər mən hə desəm, sizə hər il Həcc etmək vacib olardı. Sizin də buna gücünüz çatmazdı…».

51 Müslim 5/72, Əhməd 6/165. İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi – deyir ki: «Bu hədisdə əməlləri davamlı olaraq etməyə sövq edilir. Davamlı olaraq edilən əməl, davamlı olmayan çox əməldən üstün olduğu bildirilir. Davamlı olan az əməl, davamlı olmayan çox əməldən daha üstündür». Müslim 5/70.

52 İbn Məcə, Nəsai, İbn Hibban.

53 Fəthul Bəri 11/329, Əhməd 3/3.

54 Fəthul Bəri 11/329.

55 İbn Qudamə əl-Məqdisi «Minhəcul Qasidin Muxtəsəri» s. 258.

56 Buxari «Dəvət» 11/102, Tirmizi «Sifətul Qiyamə» 9/308.

57 Buxari «Ədəb» 10/486, Müslim 2990.

58 Şərh Əqidətul Təhaviyyə 326.

59 Müslim.

60 Əhməd «Sünnə» 1/307.

61 Buxari 1/10, 8/15, Müslim 5/126.

62 Müslim.

63 Buxari 11/555.

64 Buxari 5/393, Müslim 2/83.

65 Buxari 1/110, Müslim 2/54.

66 Buxari 11/340.

67 Buxari 10/333.

68 Buxari 10/258.

69 Müslim 2/89.

70 Buxari 10/443.

71 Buxari 11/558.

72 Tirmizi 7/8.

73 Müslim 2/108.

74 Buxari 10/258.

75 Buxari 4/447.

76 Əbu Davud 3647.

77 Buxari 2/31.

78 Buxari 12/427.

79 Fəthul Bəri 1/137.

80 Əbu Davud 4985.

81 Buxari, Müslim.

82 Buxari, Müslim.

83 əl-Albani «Mişkətul Məsabih» 1/59 zəif hədis.

84 Ruh 1/345.

85 Təbəri «Camiul Bəyan» 17/25.

86 Müslim 2999.

87 İbn Kəsir 4/376.

88 əl-Albani «Səhihul Cəmi» 3/239.

89 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 2/160.

90 Müslim 2740.

91 Müslim 2742.

92 İbn Məcə 2/295, İmam Əhməd 4/173.

93 İbn Qeyyim «İğasətul Lehfan» 2/160-161.

94 İbn Kəsir Təfsir 4/342.

95 əl-Fəvaid s. 46.

96 İbn Qeyyim «Tarikul Hicrəteyn» s. 175-176.

97