2. Jeńil atletika bólimleri hám olardıń klassifikaciyalanıwı

2. Jeńil atletika bólimleri hám olardıń klassifikaciyalanıwı
1. Jeńil atletika bólimleri hám olardıń klassifikaciyalanıwı
2. Sportsha júriw hám onıń túrleri
3. Juwırıw hám onıń túrleri
4. Sekiriw hám onıń túrleri
5. Ílaqtırıw hám onıń túrleri

Jeńil atletika sportı túrlerin hár túrli parametrler boyınsha - jeńil atletika túrleri gruppaları, jınsı hám jasqa tán belgileri, ótkeriliw orınlarına kóre klassifikaciyalaw múmkin. Jeńil atletikanıń bes túri tiykar esaplanadı: júriw, juwırıw, sekiriw, ılaqtırıw hám kóp gúres. Jınsı hám jasqa tán belgilerne qaray klassifikaciyalanıwı: er adamlarǵa tán túrler, hayal-qızlarǵa tán túrler; hár túrli jastaǵı óspirim jigit hám qızlarǵa mólsherlengen túrler. Jeńil atletika boyınsha eń aqırǵı sport klassifikaciyalanıwında hayal-qızlarda stadionda, shosselerde hám kesilisken orınlarda (kóshe kesilispelerinde) ótkeriletuǵın 50 sport túri hám jabıq imaratlarda ótkeriletuǵın 14 sport túri, er adamlar ushın mas tárizde 56 hám 15 sport túrleri bar.

Sport túrleriniń keyingi klassifikaciyalanıwı shınıǵıwlar hám jarıslardıń ótkeriliw orınları boyınsha - stadionlar, shosse hám topıraq jerler, kesilisken orınlar, sport manejleri hám zallarda ámelge asırıladı.
Jeńil atletika sport túrleri dúzilisine kóre ciklik, atciklik hám aralas túrlerge, qanday da fizikalıq sapanıń kóbirek kórinetuǵınlıǵına qarap bolsa tezlik, kúsh, tezlik-kúsh, tezlik shıdamlılıq, arnawlı shıdamlılıq túrlerine bólinedi.
Sonıń menen birge, jeńil atletika túrleri Olimpiyada (O) hám noklassik (barlıq qalǵanları) túrlerge bólinedi. Házirgi kúnde Olimpiyada oyınları programmasına er adamlar ushın jeńil atletikanıń 24 túri, hayal-qızlar ushın 23 túri kiritilgen. Bul sport túrinde kóp muǵdarda olimpiyada medalları ushın jarıslar bolıp ótedi.
Jeńil atletika túrleri gruppaların kórip shıǵamız.
Júriw - ciklik túr, ol arnawlı shıdamlılıqtı talap etedi, er adamlar, hayal-qızlar ortasında ótkeriledi.
Hayal-qızlarda: stadionda - 3, 5, 10 km manejde - 3, 5 km shossede - 10, 20 km.
Er adamlarda: stadionda - 3, 5, 10, 20 km manejde - 3, 5 km shossede - 15, 50 km.
Olimpiyada (O) túrleri: er adamlarda - 20 hám 50 km, hayal-qızlarda - 20 km.
Juwırıw kategoriyalarǵa ajıratıladı: tegis juwırıw, tosqınlıqlar asa juwırıw, tosıqlar asa juwırıw, estafetalı juwırıw, kross juwırıw.
Tegis juwırıw - ciklik túr, ol tezlik (sprint), tezlik shıdamlılıq (300-600 m), arnawlı shıdamlılıqtı talap etedi.
Sprint yamasa qısqa aralıqlarǵa juwırıw stadionda hám manejde ótkeriledi. Aralıqlar: 30, 60, 100 m (O), 200 m (O), er adamlar hám hayal-qızlar ushın birdey.
Uzaqqa sprint juwırıw stadionda hám manejde ótkeriledi. Aralıqlar: 300, 400 m (O), 600 m, er adamlar hám hayallar ushın birdey.
Shıdamlılıq ushın juwırıw: - orta aralıqlar: 800 m (O), 1000, 1500 m (O), 1 mil - er adamlar hám hayal-qızlar ushın stadionda hám manejde ótkeriledi;
uzaq aralıqlar: 3000, 5000 m (O), 10000 m (O) - stadionlarda (manejlerde - tek 3000 m) ótkeriledi, er adamlar hám hayal-qızlar ushın birdey;
- oǵada uzaq aralıqlar - 15; 21,0975; 42,195 m (O); 100 km - shossede ótkeriledi (start hám finish stadionda ótkeriliwi mumkin), er adamlar hám hayal-qızlar ushın birdey;
- oǵada uzaq aralıqlar - bir sutka dawam etetuǵın juwırıw, stadionda yamasa shossede ótkeriledi, er adamlar, hayal-qızlar qatnasadı. Sonıń menen birge, 1000 milyaǵa (1609 km) hám 1300 milyaǵa (úzliksiz juwırıwdıń eń uzaq aralıǵına) juwırıw boyınsha jarıslar ótkeriledi.
Tosıqlar asa juwırıw - dúzilisine kóre aralas túr, ol tezlik, tezlik shıdamlılıq, shaqqanlıq, iyiliwsheńlikti talap etedi. Er adamlar hám hayal-qızlar ortasında, stadionda hám manejde ótkeriledi. Aralıqlar: 60, 100 m (O), 400 m (O) hayal-qızlarda; 110 m (O), 300 m hám 400 m (O) er adamlarda (aqırǵı eki aralıq tek stadionda ótkeriledi).
Tosqınlıqlar asa juwırıw - dúzilisine kóre aralas túr, ol arnawlı shıdamlılıq, shaqqanlıq, iyiliwsheńlikti talap etedi. Er adamlar hám hayal-qızlarda stadionda hám de manejde ótkeriledi. Hayal-qızlarda aralıq - 2000 m (O), er adamlarda aralıq - 2000, 3000 m (O). Jaqın arada bul juwırıw túri hayal-qızlarda da olimpiyada túrine aylanadı.
Estafetalı juwırıw - dúzilisine kóre aralas túr, ol tezlik, tezlik shıdamlılıq, shaqqanlıqtı talap etedi. Olimpiyada túri esaplanatuǵın 4x100 m hám 4x400 m ge juwırıwlar er adamlarda hám hayal-qızlarda stadionda ótkeriledi. Manejde 4x200, 4x400 m ge estafetalı juwırıw boyınsha jarıslar er adamlar ushın da, hayal-qızlar ushın da ótkeriledi. Sonıń menen birge, stadionda 800, 1000, 1500 m aralıqlarǵa hám hár túrli aralıqlarda jarıslar ótkeriliwi múmkin. Qala kósheleri boylap aralıq uzınlıǵı, qatnasıwshılar sanı hám kontingenti hár túrli bolǵan basqıshlar menen estafetalar (aralas estafetalar - er adamlar hám hayal-qızlar) ótkeriledi. Aldınları “shved estafetaları” dep atalatuǵın estafelalar keń tarqalǵan edi: 800+400+200+100 m - er adamlarda, 400+300+200+100 m – hayal-qızlarda.
Kross juwırıw kesilisken orınlar boylap juwırıw, aralas túr, ol arnawlı shıdamlılıq, shaqqanlıqtı talap etedi. Mudamı toǵay yamasa dem alıw parklerinde ótkeriledi. Er adamlarda aralıq - 1, 2, 3, 5, 8, 12 km, hayal-qızlarda - 1, 2, 3, 4, 6 km.
Jeńil atletika sekiriwleri eki gruppaǵa bólinedi: vertikal sekiriwler hám gorizontal sekiriwler. Birinshi gruppaǵa tómendegiler kiredi: a) juwırıp kelip biyiklikke sekiriw; b) juwırıp kelip sırıqqa tayanıp sekiriw. Ekinshi gruppaǵa tómendegiler kiredi: a) juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriw; b) juwırıp kelip úsh atlap sekiriw.
Jeńil atletika sekiriwleriniń birinshi toparı:
a) juwırıp kelip biyiklikke sekiriw (O) - atciklik túr, ol sportshıdan tezlik-kúsh sapaların, sekiriwsheńlikti, shaqqanlıqtı, iyiliwsheńlikti talap etedi. Er adamlar hám hayal-qızlar ushın stadionda hám manejde ótkeriledi;
b) juwırıp kelip sırıqqa tayanıp sekiriw (O) - atciklik túr, ol sportshıdan tezlik-kúsh sapaların, sekiriwsheńlikti, iyiliwsheńlikti, shaqqanlıqtı talap etedi, jeńil atletikanıń eń quramalı texnikalıq túrlerinen biri esaplanadı. Er adamlar ushın hám hayal-qızlar ushın, stadionda hám manejde ótkeriledi.
Jeńil atletika sekiriwleriniń ekinshi toparı:
a) juwırıp kelip uzınlıqqa sekiriw (O) - dúzilisine kóre aralas túrge kiredi, ol sportshıdan tezlik-kúsh, tezlik sapaların, iyiliwsheńlikti, shaqqanlıqtı talap etedi. Er adamlar hám hayal-qızlar ushın, stadion hám manejde ótkeriledi;
b) juwırıp kelip úsh atlap sekiriw (O) - atciklik túr, ol sportshıdan tezlik-kúsh, tezlik sapaların, iyiliwsheńlikti, shaqqanlıqtı talap etedi. Er adamlar hám hayal-qızlar ushın, stadion hám manejde ótkeriledi.
Jeńil atletika ılaqtırıwların tómendegi gruppalarǵa ajıratıw múmkin: 1) tuwrıdan juwırıp kelip aerodinamik ózgesheliklerge iye hám iye bolmaǵan snaryadlardı ılaqtırıw; 2) snaryadlardı aylana ishinen ılaqtırıw; 3) snaryadtı sheńber ishinen ırǵıtıw. Bunnan tısqarı, soǵan itibar qaratıw kerek, ılaqtırıwlarda texnikalıq tárepten hár túrli juwırıp keliw túrin orınlawǵa ruxsat beriledi, biraq final kúshleniwi tek qaǵıydalarǵa tiykarlanıp orınlanadı. Mısalı, nayza, granata, toptı tek bas artınan, jelke ústinen ılaqtırıw kerek; diskti tek qaptal tárepten ılaqtırıw múmkin; basqandı tek qaptal tárepten ılaqtırıw zárúr; yadronı sekirip turıp hám aylanıp ırǵıtıw múmkin.
Nayza (O) (granata, top) ılaqtırıw - atciklik túr, ol sportshıdan tezlik-kúsh sapaların, iyiliwsheńlikti, shaqqanlıqtı talap etedi. Ílaqtırıw tuwrıdan juwırıp kelip orınlanadı, tek stadionda ótkeriledi. Nayza aerodinamik ózgeshelikke iye.
Disk hám basqan ılaqtırıw (O) - atciklik túrler, olar sportshıdan kúsh, tezlik-kúsh sapaların, iyiliwsheńlikti, shaqqanlıqtı talap etedi. Ílaqtırıwlar sheńber ishinen (sheklengen orınnan), er adamlar hám hayal-qızlar tárepinen, tek stadionda orınlanadı. Disk aerodinamik ózgeshelikke iye.
Yadro ırǵıtıw (O) - atciklik túr, ol sportshıdan kúsh, tezlik-kúsh sapaların, shaqqanlıqtı talap etedi. Írǵıtıw sheńber ishinen (sheklengen orınnan), er adamlar hám hayal-qızlar tárepinen, stadionda hám manejde orınlanadı.
Kóp gúresler. Kóp gúreslerdiń klassik túrleri: er adamlarda – on gúres (O), hayal-qızlarda — jeti gúres (O). On gúres quramına tómendegiler kiredi: 100 m, uzınlıq, yadro, biyiklik, 400 m, 110 m t/a, disk, sırıqqa tayanıp sekiriw, nayza, 1500 m. Hayal-qızlarda jeti gúres quramına tómendegiler kiredi: 100 m t/a, yadro, biyiklik, 200 m, uzınlıq, nayza, 800 m.
Kóp gúrestiń noklassik túrlerine tómendegiler kiredi: óspirim ul balalar ushın segiz gúres (100 m, uzınlıq, biyiklik, 400 m, 110 m t/a, nayza, yadro, 1000 m); qızlar ushın bes gúres (100 m t/a, yadro, biyiklik, uzınlıq, 800 m). Sport klassifikaciyasında tómendegiler belgilengen: hayal-qızlarda – bes gúres, tórt gúres hám úsh gúres; er adamlarda - segiz gúres, jeti gúres, altı gúres, bes gúres, tort gúres hám úsh gúres. Tórt gúres aldınları “pionerler gúresi” dep atalatuǵın edi, 11-13 jastaǵı mektep oqıwshıları ushın ótkeriledi. Kóp gúres quramına kiretuǵın túrler sport klassifikaciyasında belgilep berilgen, túrlerdi ózgertiwge jol qoyılmaydı.