2-Mavzu: Betonning fizik-mexanik

Betonning prizma mustahkamligi
Temirbeton konstruksiyalarning shakli kublardan farq qiladi. Shuning uchun ularning mustahkamligini kubik mustahkamligidan aniqlab bo‘lmaydi. Konstruksiyalardagi betonning kuchlanish holati prizma kuchlanishiga mos keladi, chunki konstruksiyaning shakli prizmaning shakliga mos keladi. Shuning uchun konstruksiyalarni hisoblashda betonni siqishga bo‘lgan mustahkamligi deb beton prizmani siqishdagi vaqtinchalik qarshiligi _vi qabul qilingan. Prizmali namunalarda ishqalanish kuchining ta’siri kamligi, lekin bir xil kesim yuzasi bo‘lgani uchun
siqilishdagi mustahkamligi kubik mustahkamligiga nisbatan kam. Betonning prizma mustahkamligi kubik mustahkamligining 72-77 foizini tashqil etadi.
Agar prizma balandligi «h» va «a» tomonlariga nisbati 3-4 ga teng bo‘lganda
_bu qiymati doimiy saqlanadi, boshqacha qilib aytganda bo‘ylama deformatsiya rivojiga ishqalanish kuchining ta’siri kam bo‘ladi. Bunda beton namunasining

egiluvchanligiga ta’siri bilinmaydi, faqat
^h  8
a
bo‘lgandagina bilinadi. O‘rtacha

prizma mustahkamligi taxminan _bu0.75_bga teng. Prizma mustahkamligi deganda balandligi «h»ning «a» tomonlarga nisbati 4ga teng bo‘lgandagi siqilayotgan prizmaning vaqtinchalik qarshiligi qabul qilingan. O‘lchamlari 15x15x60 sm kattalikdagi prizma standart sifatida qabul qilingan.
Betonning cho‘zishdagi mustahkamligi sement toshini cho‘zishga bo‘lgan mustahkamligiga va uni to‘ldiruvchilar bilan qanday bog‘lanishiga bog‘liq. Ma’lumki, betonning cho‘zilishdagi mustahkamligi siqilishdagi mustahkamligiga qaraganda 10-20 barobar kam. Betonning cho‘zilishdagi mustahkamligi ko‘pgina inshootlarda (masalan, gidrotexnika inshootlarida) beton mustahkamligining asosiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Cho‘zish kuchini aniqlashdagi qiyinchilik sinalayotgan (namunaning geometrik o‘qini fizik o‘qi bilan to‘g‘ri kelishi) betonnning mustahkamlik chegarasini topish qiyin, shuning uchun amalda uni bilvosita yo‘llar bilan aniqlanadi, ya’ni silindr namunalarini sindirish (raskalыvat) yo‘li bilan aniqlanadi. Betonning cho‘zishdagi chegaraviy mustahkamligi (MPa) quyidagi empirik formula bilan aniqlanadi:

yoki kubik namunalar uchun

^Rbt
 0.233³ R²

^Rbt
 0.5³ R²

Betonni siqishga bo‘lgan mustahkamligini ortishi, uning cho‘zilishga bo‘lgan mustahkamligini siqishga bo‘lgan mustahkamligiga nisbatan kam. Masalan:
agar   0.1_bu, бунда_bu  10МПа; лекин _bt,u  0.05_bu , бунда_bu  50МПа teng