2-mavzu: Xarajatlarni taqsimlash usullari hamda ularning samaradorlikni o’lchash va qarorlarni qabul qilishga ta’siri (6-soat). Reja

Tabiiy resurslar
Bu atama inson sayyorada o’z mavjudligini saqlab qolish, ehtiyojlarni qondirish uchun foydalanadigan turli xil obyektlar va tabiat kuchlarini anglatadi.
Tabiiy resurslarning tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi:

• Yer resurslari - qishloq xo’jaligi ehtiyojlari uchun foydalanish mumkin bo’lgan yerlar, bog’lar barpo etish, yo’llarni tartibga solish, turli binolar qurish va hokazo.

  
  

• Suv resurslari- iste’molchi, sanoat ehtiyojlari, transport aloqalari, gidroenergetika vazifalari va boshqalar uchun zarur bo’lgan suv zaxiralari.

  
  

• O’rmon resurslari - sanitariya, xom ashyo va boshqa maqsadlarda foydalaniladigan o’rmonlar.

  
  

• Biologik resurslar - biosferaning ma’lum yashash muhiti va genetik asosiga ega bo’lgan barcha tirik elementlari. Bular turli hayvonlar va o’simliklar, zamburug’lar va bakteriyalardir.

  
  

• Energiya resurslari har xil turdagi energiyadir. Yadro, yoqilg’i, quyosh va kosmik, shuningdek, shamol energiyasi, suv va boshqalar. Quyosh energiyasi shamol energiyasi va havo namligi bilan birgalikda ba’zi tasniflarda tabiatning iqlimiy resurslariga taalluqlidir.

  
  

• Mineral resurslar - xalq xo’jaligida foydalanadigan turli xil foydali qazilmalar. Ular qattiq (ruda, tuz, ko’mir va boshqalar), gazsimon (metan, yonuvchi gazlar va boshqalar), suyuq (mineral suv, neft) bo’lishi mumkin.

  
  

• Ushbu resurslar tugaydigan va tugamaydigan, almashtiriladigan va almashtirib bo’lmaydigan, rekreasion, sanoat yoki potensial istiqbolli bo’lishi mumkin.

  
  

Iqtisodiy resurslar
Resursning bu turi inson hayotini yaxshilash va foyda olishga qaratilgan ijtimoiy ishlab chiqarish uchun zarur bo’lgan moddiy va nomoddiy vositalarni birlashtiradi.
Iqtisodiy resurslarning quyidagi tarkibiy qismlari ajralib turadi:

• yer (har xil Tabiiy resurslar);

  
  

• inson mehnati;

  
  

• kapital (foyda olish uchun foydalaniladigan mulk);

  
  

• ma’lumot;

  
  

• vaqt;
  

• tadbirkorlik qobiliyati (daromad keltiradigan ijtimoiy ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil etish qobiliyati).