2 Pozitiv va normativ tahlil, iqtisodiyotda ma'lumotlarni tahlil qilishning ikki asosiy yo'nalishini ifodalaydi

21-VARIANT
JAVOBLAR:
1) Bozor muvozanati, xaridorlar va sotuvchilar o'rtasidagi to'lovlar va sotishlar bilan bog'liq bo'lgan o'zgaruvchanliklardan tashkil topadi. Bu o'zgaruvchanliklar bozor talab va taklifiga, iste'molchilar va sotuvchilar qo'llab-quvvatlashi talablariga, iqtisodiy va siyosiy holatlarga bog'liq o'zgaruvchilardan tasallut qiladi. Shuningdek, har bir mamlakatning iqtisodiy siyosati, import va eksport muhitlari ham bozor muvozanati bo'yicha o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Maksimal va minimal narxlar esa, biror bir mahsulot yoki xizmat uchun bozorga beriladigan eng yuqori va eng past narxlarni ifodalaydi. Bu narxlar ham o'zgaruvchanliklarga bog'liq bo'ladi. Mahsulotning talabining kuchayishi bilan birga, iste'molchilar va tarqalgan sotuvchilarning narxlar ustida kelishuvlar, sotishlar va sotib olishlar uchun kurashishlari natijasida narxlar o'zgarishi mumkin.
Bozor muvozanati va narxlar mamlakatdan mamlakatga, sohadan sohaga va vaqtdan vaqtda o'zgarishi mumkin. Shuning uchun har bir bozor va har bir mahsulot uchun maksimal va minimal narxlar aniqlashga odatiy bo'lgan formulalar yo'q. Bu haqida ma'lumot olish uchun, mavjud iqtisodiy ma'lumotlarga, statistik ma'lumotlarga, bozor tadqiqotlariga va so'rovnomalarga murojaat qilish kerak.
2) Pozitiv va normativ tahlil, iqtisodiyotda ma'lumotlarni tahlil qilishning ikki asosiy yo'nalishini ifodalaydi.

1. 
   Pozitiv tahlil: Pozitiv tahlil ma'lumotlarni obyektiv va fe'lga o'xshash shaklda tahlil qilishni maqsad qiladi. Bu tahlilga ko'ra, odatda ma'lumotlar aniq va tasdiqlanadigan faktlar orqali ifodalangan. Pozitiv tahlil iste'molchilar va sotuvchilarning xavfsizlikli ma'lumotlarga e'tibor berishini ta'minlaydi. Misol uchun, "X mahsulotning sotuvlari o'tgan yilda 10% oshdi" deb aytish pozitiv tahlilga misol bo'lishi mumkin.
   
2. 
   Normativ tahlil: Normativ tahlil esa ma'lumotlarni qonunlar, axborotlar, qarorlar, iqtisodiy qarashlar va shaxsiy fikrlar kabi subjektiv qiymatlar asosida tahlil qilishni maqsad qiladi. Normativ tahlil boshqaruvchilar, siyosatchilar va iqtisodiyot sohasidagi agentlar uchun yo'l qo'yadigan qarorlar va siyosiy yo'nalishlarni o'rganishga yordam beradi. Misol uchun, "X mahsulotning sotuvlarini oshirish uchun sotuv narxlarini pasaytirish kerak" deb aytish normativ tahlilga misol bo'lishi mumkin.Pozitiv tahlil ma'lumotlarga asoslanadi va objektivlikni saqlayadi, normativ tahlil esa subjektiv qiymatlar asosida tahlil qiladi. Bu ikki tahlil shakli iqtisodiyotda o'zaro bog'lanishda va iqtisodiy qarashlarni o'rganishda o'zaro qo'llaniladi.
   

3) Talab va taklif elastikligi iqtisodiyotda mahsulotlar va xizmatlarning narxlari bilan xaridorlar va sotuvchilar to'lovi o'rtasidagi o'zgarishlarni ifodalaydi. Talab elastikligi, mahsulotning narxi o'zgartikda xaridorlar to'lovidagi o'zgarishlarni tushunishga imkon beradi. Taklif elastikligi esa sotuvchilar to'lovidagi o'zgarishlarni mahsulotning narxi o'zgartikda ko'rishga imkon beradi.

1. 
   Talab elastikligi: Talab elastikligi, xaridorlar tomonidan mahsulotning narxidagi o'zgarishlarni qanday tezligi va miqdorini ifodalaydi. Eslatib o'tish kerakki, talab elastikligi mahsulotga qarab o'zgaradi.
   

• 
  Elastik talab: Agar mahsulotning narxi oshsa, vaqtinchalik xaridorlar bu mahsulotni kam sotib olishadi yoki boshqa alternativ mahsulotlarga yo'nalishadi, deyiladiki, talab elastikligi katta. Bu holatda, narx oshishi bilan talabning nisbi o'zgarishi o'rtasidagi munosabat katta bo'ladi.
  
• 
  Elastik talab emas: Agar mahsulotning narxi oshsa, vaqtinchalik xaridorlar bu mahsulotni kam sotib olishmaydi yoki alternativlarga yo'nalishmaydi, deyiladiki, talab elastikligi kichik. Bu holatda, narx oshishi bilan talabning nisbi o'zgarishi kichik bo'ladi.
  

2. 
   Taklif elastikligi: Taklif elastikligi, sotuvchilar tomonidan mahsulotning narxida yuzaga keladigan o'zgarishlarni ifodalaydi. Bu elastiklik sotuvchilar tomonidan mahsulotning taklifini qanday tezligi bilan o'zgarishi va miqdorini aks ettiradi.
   

• 
  Elastik taklif: Agar mahsulotning narxi oshsa, vaqtinchalik sotuvchilar bu mahsulotni ko'p sotishga intilishadi yoki boshqa mablag'lar bilan sotishga yo'nalishadi, deyiladiki, taklif elastikligi katta. Bu holatda, narx oshishi bilan taklifning nisbi o'zgarishi o'rtasidagi munosabat katta bo'ladi.
  
• 
  Elastik taklif emas: Agar mahsulotning narxi oshsa, vaqtinchalik sotuvchilar bu mahsulotni kam sotishga intilishmaydi yoki alternativ mahsulotlarga yo'nalishmaydi, deyiladiki, taklif elastikligi kichik. Bu holatda, narx oshishi bilan taklifning nisbi o'zgarishi kichik bo'ladi.
  

Talab va taklif elastikligi, bozor muvozanatini tushunishda va iqtisodiy qarorlar qabul qilishda muhim hisoblanadi. Elastikligi yuqori bo'lgan mahsulotlar va xizmatlar bozorda narxning o'zgarishi bilan talab va taklifning kuchli o'zgarishlarini ko'rsatishi mumkin.
4) Ushbu talab va taklif funksiyalari berilgan:
Qd = 12000 - 2P (Xaridorlar tomonidan talab funksiyasi)
Qs = 2000 + 8P (Sotuvchilar tomonidan taklif funksiyasi)
Davlat tomonidan maksimal narx 1200 sum belgilangan, shu sababli P (narx) qiymati 1200 ga teng bo'ladi. Ushbu qiymatni funksiyalarga kiritib, talab va taklif miqdorlarini topamiz.
Qd = 12000 - 2(1200) = 12000 - 2400 = 9600
Qs = 2000 + 8(1200) = 2000 + 9600 = 11600
Natijada, narx 1200 sumga teng bo'ldiğida talab miqdori 9600 va taklif miqdori 11600 ga teng bo'ladi.
Ushbu misolda:
Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi = Qs - Qd = 11600 - 9600 = 2000
Shu bilan birga, ushbu tovarga bulgan talab va taklif funksiyalari natijasida ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi 2000 ga teng bo'ladi.