27-amaliy ish. Mavzu: O’simliklarning xayotiy shakllarini o’rganish

27-amaliy ish.
Mavzu: O’simliklarning xayotiy shakllarini o’rganish.
Ekologiyalik faktorlarning asrlari buylab tasiri usimliklarning unga moslashuvchanlik reaktsiyalari usimliklerning tashki kurinishi va ularning shu faktorga munosabati yoki xayotiy shaklini aniklaydi.
( Shennikov,1950).
O’tgan asrning boshlarida A.Gumboldt (1806) kuplagan usimliklarning bir biridan fizionomiyalik tarafdan farklanadigan 17 shaklini kursatgan. Ularni daraxtlar, butalar, chala butalar deb klassifikatsiyalagan. A.G.Grizebax (1872) usimliklerning xayotiy shaklini 54, shuning 60 ga bitkazdi «Tirishilik shakli» E.Varming terminini birinchi bulib kulladi usimliklarning xayotiy shakli deb umir buyi muxit bilan moslikda buladigan uning vegetativlik tanasining tanasining shaklini tuzadi . klassifikatsiyalaganda usimliklarningn oziklanishiniyashash urnining sifatini usish shaklini va boshka belgilarini eng birinchi deb xisoblanganG.N.Vısotskiy (1915) usimliklarni xayotiy shakllarga bulganda ularning vegetativ kupayishi va ildiz sistemasining tuzilishini xisobga olgan.K. Raunkier usimliklarni xayotiy shakli buyicha klassifikatsiyalaganda ularning yilning nokulay vaktlariga chidamlilikga mostlashishi, shuning bilan birga kupayish kurtaklarining joylashishi urnida uranish darajasida nazar tashlanadi.Shu kungacha K.Raunkierning «Biologiyalik tiplar» nomli sistematik klasifikatsiyasi kupchilik tarafidan makullanmokda.
Lekin usimlilarni K.Raknkier asosiy 5 tipga bulinadi.(12-rasm).
1. F a n e r o f i t l a r –O’suvchi kurtaklari ochik yoki yopik xoldav bulib, er yuzidan 30 sm yukorida joylashgan. Ular gadaraxtlar,putalar, lianlar kiradi.
2. X a m e f i t l a r – usuvchi kurtaklari tuprok yuzidan 20-30 sm balandlikda joylashgan ular qishda kor bilan yopiladi. Ular asosidan butalar,chala butalar va ut usimliklar kiradi.
3. G e m i k r i p t o f i t l a r – usuvchi kurtaklari tuprok ustida joylashib, usimlikning ustki barglari bilan yopilgan xolda kishlaydi.Uning vakillariga bizdagi koki ut va krapivanini kursatishga buladi.