2–mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq va G’arb falsafasi. Reja

Falsafa tarixida Brunoning bilish nazariyasi ham muhim ahamiyatga ega. Nufuz va dinga asoslangan qonunlarga qarama-qarshi qilib tajriba va aqlga tayangan haqiqatni qo’yish kerak. Brunoning ta’limoticha, bilimning mavzui tabiatdir. Brunoning bilish nazariyasicha, bilishning uch bosqichi mavjud. Ular hissiy bilish, aql va, intellektdan iborat. Sezgilar, uning ta’limoticha, qorong’ulik ko’zgusi. U tufayli narsalarning tashqi ko’rinishi bilinadi. Aqliy bilish tabiatni «ochiq derazalar» orqali bilishdir, lekin hali ham haqiqat oxiriga qadar ochib berilmaydi. To’liq haqiqat intellekt orqali bilinadi.
Bruno feodal jamiyatining haqiqiy tanqidchisi bo’lgan. Bu uning «Killen eshagi», degan asarida yaqqol namoyon bo’ladi. Bruno o’zining bu asarida o’rta asr sxolastikasini tanqid qilib, u narsalarning mag’zini yig’ish o’rniga so’z po’choqlarini yig’ish bilan shug’ullanadi, deydi. Uning cherkov va dinni tanqid qilishi uni kufrda ayblanishiga sabab bo’ldi. Shuning uchun ham reaksion ruhoniylar uni tiriklayin o’tda yoqishga hukm qildilar.
Galileo Galiley. Brunoning qarashlarini rivojlantirgan, ilmiy dunyoqarashning rivojlanishiga katta hissa qo’shgan mutafakkirlardan biri Galileo Galiley (1564-1641)dir. U qomusiy olim bo’lib, matematik, fizik, astronom, faylasuf, va san’atshunos edi.
Galileyning tabiatshunoslikdagi xizmatlaridan biri shuki, u harakat haqida hukmron bo’lgan o’rta asr sxolastik ta’limotni inkor qiladi. U o’z tajribalariga asoslangan holda yangi tajribaviy mexanikaga asos soldi. Jismlarning harakati doimiy kuch ta’siri natijasda doimiy harakat bilan amalga oshadi, deb o’ylardilar. Galiley esa, jismlarning harakati bir xil vaqt o’lchovida o’sha darajada oshib boradi, deydy. Uning ta’limoticha, birorta jismga berilgan harakat o’z-o’zidan yo’qolib ketmaydi, balki uni bironta tashqi predmet qabul qilmaguncha to’g’ri chiziq bo’ylab tekis harakat qiladi. Galileyning astronomiya sohasidagi kuzatishlari katta ahamiyatga ega edi. 1609 yilda u mustaqil ravishda teleskop yasaydi. Birinchi marta u tufayli osmon sirlarini bilish imkoniyati tug’iladi. Galiley Yupiter yo’ldoshlarini, quyosh yuzidagi dog’ni kashf qildi, Oy sathida chuqurlik va tog’lar mavjudligini aniqladi. Astronomiyada teleskopning kashf qilinishi fanda haqiqiy inqilob yasadi.