3- ma’ruza. O’lchashlarning turlari va usullari xaqida ma’lumot. Reja

 
О’rindoshlik usuli - 
о’lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, 
о’lchanayotgan kattalikning о’lchov orqali yaratilgan ma’lum qiymatli kattalik 
bilan о’rin almashishiga asoslangan. Misol, о’lchanadigan massa bilan tarozi 
toshini bir pallaga galma-gal qо’yib о’lchash yoki qarshiliklar magazini yordamida 
tekshirilayotgan rezistorning qarshiligini topish: 
R
0
K 1
+ 
2 
U 
- 
Bunda “K”ni ikkala holatda (1,2) qо’yganda

1
=

2
shart bajarilishi kerak. 
I
1 
= U / R
0

1 
I
2
= U / R
k

2
Mos kelish usuli - 
о’lchov bilan taqqoslash usulining turi. О’lchanayotgan 
kattalik bilan о’lchov orqali yaratilgan kattalikning ayirmasini shkaladagi belgilar 
yoki davriy signallarni mos keltirish orqali о’tkaziladigan о’lchash. Masalan, kalibr 
yordamida val diametrini moslash. 
Har bir tanlangan usul о’z usuliyatiga, ya’ni о’lchashni bajarish usuliyatiga 
ega bо’lishi lozim. О’lchashni bajarish usuliyati deganda, ma’lum usul bо’yicha 
о’lchash natijalarini olish uchun belgilangan tadbir, qoida va sharoitlar tushuniladi. 
О’lchash vositalari va ularning turlari 
Ma’lumki, о’lchashni biror bir vositasiz bajarib bо’lmaydi.
О’lchash vositasi 
deb о’lchashlar uchun qо’llaniladigan va meyorlangan 
metrologik xossalarga ega bо’lgan texnikaviy vositaga aytiladi. 
О’lchash vositalarining turlari xilma-xil. Ular sodda yoki murakkab, aniqligi 
katta yoki kichik bо’lishi mumkin. О’lchash vositalari meyorlangan metrologik 
xosalarga ega bо’lishlari lozim va bu metrologik xossalar davriy ravishda 
tekshirilib turiladi. О’lchash amalida о’lchanayotgan kattalikning qiymati tо’g’ri 
aniqlanishi aynan mana shu о’lchash vositasining tо’g’ri tanlanishiga va ishlashiga 
bog’liq.
О’lchash vositalarining namoyondalari sifatida quyidagilarni keltirishimiz 
mumkin: 
*
о’lchovlar; 
*
о’lchash asboblari; 
*
о’lchash о’zgartkichlari; 
*
о’lchash qurilmalari; 
*
о’lchash tizimlari.