3. İmpuls qida qurğuları

çıxış gərginliyinin zaman diaqramı
ərq U_id-nun formalaşma üsulundadır. Şəkil 3.4-dəki sxem üçün idarəedici impulsların formalaşma prosesini şəkil 3.5 izah edir. VT tranzistoru açıq olduğu halda kondensator C cərəyanməhdudlaşdırıcı (ballast) rezistor R_bal vasitəsilə yüklənir. C kondensatorundakı gərginlik verilmiş yuxarı qiymətə U_çıx.max çatdıqda, astana modulyatoru tənzimləyici tranzistoru bağlayır və C kondensatorundakı gərginlik onun R_yük vasitəsilə boşalması sayəsində azalır. U_çıx aşağı işədüşmə astanasına U_çıx.min qədər azaldığı zaman astana modulyatoru tənzimləyici tranzistoru açaraq, onun emitter keçidini U_id gərginliyi ilə düz istiqamətdə sürüşdürür. İş prosesində çevrilmə tezliyi, ilk növbədə, R_bal, R_yük, C-dən asılı olur və DU = U_çıx.max – U_çıx.min.
C kondensatorunun tutumu və U sxeminin histerezisi VT tənzimləyici tranzistorun yüksək çevrilmə tezliyinin yaranmaması üçün çox kiçik olmamalıdır. Belə ki, tezliyin artması ilə tənzimləyici tranzistorda itkilər artır.
Əksgedişli və düzgedişli impuls QM-lər. Şəkil 3.6-da dəyişən cərəyanlı qidalandırıcı şəbəkə gərginliyinin sabit çıxış gərginliyinə əksgedişli çeviricisinin (AC-DC konvertor) sadələşdirilmiş sxemi verilmişdir. Burada VD1 – VD4 diodları və C1 kondensatoru şəbəkə gərginliyinin düzləndiricisini yaradırlar.
A

Şəkil 3.7. Əksgedişli impuls çeviricisinin işini izah edən zaman diaqramları


Şəkil 3.6. Əksgedişli impuls qida mənbəyi
zaldıcı (ponijayuşiy) transformator olmadığına görə C1 kondensatorг dəyişən gərginlik şəbəkəsinin amplitud qiymətinə (220V×1,4 = 308 V) qədər yüklənir. Buna görə də C1 kondensatoru işçi gərginliyin 350-400 V-dan az olmayan qiymətinə malik olmalıdır. Çıxışdan gələn siqnalın açar tranzistora ötürüldüyü əks əlaqə ilgəyi sabit cərəyanlı çıxış xəttinin dəyişən cərəyanlı qida şəbəkəsi ilə eklektik əlaqəyəsinin olmaması üçün halvanik açılışa (azgüclü siqnal transformatoru və ya optocüt) malikdir.
Şəkil 3.7 əksgedişli çeviricinin işini izah edir.
Tənzimləyici tranzistor EİM-modulyatorunun sxemi ilə idarə edilir. Tranzistor açıq olduqda (t₀–t₁, t₂–t₃, t₄–t₅, t₆–t₇), transformatorun ilkin dolağında cərəyan xətti qanun üzrə artır. Bu transformator, faktiki olaraq, ikinci dolaqlı drosseldir və adi transformatordan fərqli olaraq özündə xeyli enerji toplayır. Tranzistor bağlandıqda (t₁–t₂, t₃–t₄, t₅–t₆), transformatorun içliyində (serdeçnik) maqnit seli azalmağa başlayır ki, bu da ikinci dolaq dövrəsində axan cərəyan I₂ yaradır. I₂ cərəyanı yükdən və C2 kondensatorundan axaraq, sonuncunu yükləyir.
Əgər QM-nin yükü artırsa, onda U_çıx-nun sabit qiymətinin saxlanması üçün yalnız tranzistorun qoşulmuş vəziyyətinin müddətini artırmaq lazımdır ki, bu müddətdə I₁ cərəyanı daha yüksək qiymətə çata bilir, bu da nəticədə söndürülmüş vəziyyətdəki müddətdə ikinci dolaqda daha yüksək cərəyan I_2­ yaradır və, əksinə, yük azaldığı zaman tranzistorun açıq vəziyyətinin müddətini azaltmaq lazımdır.
Aydın görünür ki, ideal sxemdə (şəkil 3.6) enerji itkiləri olmur, belə ki, istənilən zaman anında I_k⋅U_ke (açar tranzistorunun səpələdiyi gücü ifadə edir) hasilinin vuruqlarından biri sıfra bərabərdir. Real sxemdə isə müəyyən itkilər olur ki, onların əsas təşkilediciləri aşağıdakılardır: çevirmə itkiləri; U_ke gərginliyinin sıfra bərabər olmaması səbəbindən doyma rejimində tranzistorun səpələdiyi güc; transformatorda, diodlarda və kondensatorlarda itkilər.
Ş