3 McCarthy, O'Dell English vocabulary in use pdf

 
7.3. Buxgalteriya hisobi shakllari (formalari) 
Buxgalteriya hisobining quyidagi shakllari (formalari) mavjud. 
1 .Memorial-order shakli, 
2.Jurnal order shakli. 
Buxgalteriya hisobining memorial - order shakli davlat 
muassasalari va kichik korxonalar o’rtasida eng ko’p tarkatilgan. 
Memorial-order shakli quyidagi afzalliklarga ega: 
Hisob jarayoni qat’iy izchillikda olib boriladi; 
Hisob texnikasi sodda va tushunarli bo’ladi; registrlarning standart shakllarini qo’llash 
mumkin; hisob ishini buxgalteriya xodimlari o’rtasida ularning malaka darajasiga bog’liq 
holda taqsimlash mumkin. 
Mazkur hisob shakli quyidagi kamchiliklarga ega hisobga olishga ko’p mehnat 
sarflanadi; tahliliy hisob jamlama hisobdan ajralib koladi, ya'ni hisob alohida yuritiladi, bu 
esa ko’pincha tahliliy hisobning jamlama hisobdan orkada kolishiga olib keladi; bir xil
yozuvlar hisob regstlarida ko’p marotaba takrorlanadi. 
Buxgalteriya 
hisobi 
ushbu 
shaklining 
mohiyati 
shundan 
iboratki, 
xo’jalik 
operatsiyalarini qayd etish uchun jamlama va tahliliy hisobning maxsus jamgaruv oborot 
qaydnomalaridan, ya'ni asosiy vositalar, hisoblangan amortizatsiya ajratmalari (eskirish); 
ishlab chqarish zaxirlari va tayyor mahsulotlar; ishlab chqarish xarajatlari; pul mablag’lari va 
fondlar; hisob-kitoblar va boshqa operatsiyalar; realizatsiya; mol yetkazib beruvchilar bilan 
hisob kitoblar; ish haqi qaydnomalaridan foydalaniladi. Korxona buxgalteriyasiga kelib 
tushgan birlamchi hujjatlar ularni tuldirish uchun asos hisoblanadi. 
Oborot qaydnomalari va jamlama hisob regstrlari asosida memorial orderlar to’ziladi. 
Memorial orderlar ma'lumotlari har oyda «Bosh daftar» jurnaliga o’tkaziladi,unga qarab 
oborot koldi^ balansi chiqariladi,so’ngra u balans hisoboti shakliga o’tkaziladi. «Bosh 
kitob»da barcha hisobvaraqlar debeti bo’yicha bir oy uchun oborotlar summasi barcha 
hisobvaraqlar kredita bo’yicha oborotlar summasiga,shuningdek «Summasi» ustuni yakuniga 
teng bo’lishi shart. Oborotlardan keyin bir oy uchun keyingi sartrda kelayotgan oy boshida 
har bir hisobvaraqning kodigi chiqariladi,u hisobot balansiga kiritiladi.
Quyida memorial-order tizimida hisob regstrlarining tarkibi va qayd etilgan yozuvlarni 
rasmiylashtirish izchilligi chizma shaklida keltiriladi. 
Buxgalt
е
riyaga k
е
lib tushadigan 
birlamchi xujjatlar 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

“Kassa” 1-memorial orderi 2002 yil _______________oyi uchin 
Operatsia mazmuni 
Debet 
Kredit 
(summa (so’m)) 
Birlamchi xujjatlar asosida 
tuzilgan oborot qaydnomalari va 
taxliliy hisob r
е
gistrlari 
Kassa daftari 
M
е
morial 
“Bosh daftar” jurnali 
M
е
morial ord
е
rlarni ro’yxatga 
olish jurnali 
Jamlama hisobning oborot 
qaydnomalari 
Buxgalt
е
riya balansi va boshqa 
moliyaviy xisobotlari 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

“Bosh daftar” jurnali 
2002 yil _____________________ oyi uchun 
M. 0. M.O. 
bo’yicha 
summa
Hisob varaq, 
№
Hisob varaq, 
№
Jami oborotlar
debet
kredit
debet
kredit
debet
kredit
01.01.2002 yilga 
qoldiq 
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9
Jami oborot
01.02.2002 yilga 
qoldiq
Moddiy boyliklarning miqdoriy ______ jamuljam hisobi daftari
Hisobvaraq___________________________________________ 
Debet 
Kredit
Qoldiq
Sana M.O. 
№
Operatsiya 
mazmuni
Narxi
Miqdori So’m Miqdori So’m Miqdori So’m 
Joriy hisobvaraqalar va hisob kitoblar daftari
Hisobvaraq___________________________________________ 
Sana 
M.O. 
№
Operatsiya 
mazmuni 
Debet 
Kredit 
Qoldiq 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Memorial orderlarni po’yxatga olish jurnali
Hisobvaraq___________________________________________ 
M.O. 
Sana 
Operatsiya mazmuni 
summa 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

№
Buxgalteriya hisobining jurnal- order shakli hisob yuritishning yagona jurnal-order 
tizimi 1960 yil 1 yanvaridan joriy etildi, u korxona va tashkilotlarda buxgalteriya hisobining 
qoidalarini o’zgartirdi. Buxgalteriya hisobining ushbu tizimi joriy etilgunga kadar 
buxgalteriya hisobining memorial-order tizimi amal qilgan edi. 
Hisob yuritishning ushbu shakli birlamchi hujjatlar ma'lumotlarini buxgalteriya 
hisobining barcha bo’limlari bo’yicha vositalar va xo’jalik operatsiyalarining jamlama va 
tahliliy hisoblarini ta'minlaydigan bo’limlarda jamgarish qoidasidan foydalanishga 
asoslangan. 
Birlamchi hujjatlar ma'lumotlarini jamgarish va bir tizimga keltirish vositalarni va ana 
shu vositalardan hisobot oyi uchun foydalanishga doyr barcha xo’jalik operatsiyalarini 
hisobga olishga doyr barcha narsani aks ettirish imkonini beradigan hisob registrlarida 
amalga oshiriladi. 
Birlamchi hujjatlar ma'lumotlarini jurnal-orderlarda to’q’ri guruhlashtirishni ta'minlash 
uchun hisobvaraqlar krediti bo’yicha namunaviy korrespondentsiya va oylik choraklik hamda 
yillik hisobotlar uchun zarur bo’lgan ko’rsatkichlar ro’yxati nazarda tutilgan Jamlama va 
tahliliy hisob uchun mo’ljallangan jurnal ppleolarda,bundan tashqari, tahliliy hisobning zarur 
poziyalari (moddalari) ham nazarda tutilgan. 
Buxgalteriya hisobining yagona jurnal-order tizimini barpo etishniig asosiy negizlari 
quyidagilardai iborat: 
Jurnal orderlarda operatsiyalarni ro’yxatga olish tartibida yozuvlar faqat hisobvaraqlar 
krediti bo’yicha debetlanadigan hisobvaraqlar bilan korrepondentsiyada amalga oshiriladi; 
Odatda jamlama va tahliliy hisob yozuvlari yagona tizimdan joy oladi; 
Xo’jalik hisoblari buxgalteriya hisobida davriy va yillik hisobotlarni nazorat qilish va 
to’zish uchun takoza etiladigan ko’rsatkichlar bo’yicha aks ettiriladi; hisob-varaqalarga kura 
va iqtisodiy jixatdan o’zaro boglangan hisobvaraqlar bo’yicha birlashgan jurnal- order 
qo’llaniladi; 
Oldindan ko’rsatilgan hisobvaraqlar korrespondentsiyasi, tahliliy hisob moddalari 
nomenklaturasi,davri va yillik hisobotlarni to’zish uchun takozo etiladigan ko’rsatkichlar
bilan birgalikda registrlardan foydalaniladi; 
Oylik jurnal-orderlar qo’llaniladi. 
Bundan tashqari jurnal-order shaklida quyidagi printsiplar asos kilib olingan: 
1. Hisob registrlarining sonini kamaytirish va yozuvlarni takrorlamaslik 
2. Operatsiyalarni jamgaruvchi jurnal-orderlardan. Ko’p takrorlanadigan bir xil 
mazmundagi operatsiyalar bo’yicha maxsus qaydnomalardan keng foydalanish; 
3. Asosiy schyotlar bo’yicha sintetik va analitik hisobni bir registrga birlashtirish; 
4. Yozuvning shaxmat va bir chizikli usulini ko’prok qo’llash; 
5. Hisob registrlarining mehnat taqsimotiga,hisobot to’zishga va undagi ma'lumotlarni 
tahlil qilishga qulayligi. 
PDF created with pdfFactory trial version 
www.pdffactory.com

---

Jurnal-order shaklining boshqa hisob shakllaridan ancha takomillashgan va qulay 
bo’lganligi uchun xalq xo’jaligining moddiy ishlab chqarish korxonalarida keng 
qo’llanilmoqda. 
Hisoblash mashinalarining ko’p miqdorda ishlab chiqarilishi va hisob ishlarida 
qo’llanilishi hisob shakllarining yangi turlarining vujudga kelishiga sabab buldi. Hisob 
ishlarini yengillashtirish va ma'lumotlarni olishni tezlashtirish uchun perfaratsionmashinalar 
qo’llanila boshladi. Bunda barcha hujjatdagi ma'lumotlar perfokartalarga maxsus maket 
bo’yicha o’tkaziladi. Bu usul ham keyinchalik xalq-xo’jaligining moddiy ishlab chqarish 
tarmoklari shu jumladan ilmiy texnika tarakkiyoti rivojlanish natijasida buxgalteriyada 
kompyuterlar qo’llanila boshladi. Avvalgi perfaratsion mashinalarda hujjatlarning 
ko’pchiligi kulda tuzilar, ulardagi ma'lumotlar maxsus perfokartalarga o’tkazilar edi. Bundan 
tashqari juda ko’p qog’oz, turli qimmatbaho mashinalar ishlatilar edi. Hisoblash ishlarida 
elektron mashinalardan foydalanish bu kamchiliklarni bartaraf etdi. 
Elektron hisoblash mashinalar maxsus to’zilgan dasturlar asosida ishlab, ko’pincha 
ma'lumotlar operatsiyalar sodir bo’lganda, ma'lumot tashuvchilarga avtomatik tarzda 
o’tkazadi.