3-sinf oʻquvchilariga vaqt oʻlchovlarini oʻrgatish metodikasi mundarija kirish I bob. Vaqt o‘lchov birliklari

2.2 Boshlang’ich sinf o’quvchilariga vaqt o’lchov birligiga oid topshiriqlar berish
“Vaqt o’lchovlari” mavzusini o’rganish uchun bir qator darslar ajratiladi.Bu darslarning vazifasi vaqt o’lchovlari haqidagi bilimlarni kengaytirish va ularnisistemaga solishdan iborat. Bu mavzuni o’rganish vaqt o’lchovlari jadvalini tuzish vauni o’zlashtirishdan boshlanadi:
1 asr = 100 yil 1 sutka = 24 soat
1 yil = 12 oy 1 soat = 60 minut
1 oy = 30 yoki 31 sutka 1 minut = 60 sekund
Fevral oyi 28 yoki 29 sutka.
Oddiy yil 365 sutka, kabisa yili 356 sutka. Bir necha dars vaqt o’lchovlari qatnashgan ismli sonlarni qo’shish va ayirish bilan bolalarni tanishtirishga
bag’ishlanadi.
4 soat 13 minut-59 minut = 3 soat 14 minut
194
56
253
194 minut = 3 soat 14 minut
1 soat-34 minut = 60 minut-34 minut = 26 minut.
Boshlang’ich sinflarda vaqt o’lchovlariga oid masalalar quyidagi mazmundabo’ladi:
I. Hodisaning boshlanishi va boshlanishi bilan oxiri orasidagi o’tgan vaqtga ko’ra
uning oxirini topishga oid masalalar.
II. Hodisaning boshlanishini uning oxiri va boshlanishi bilan oxiri orasidagio’tgan vaqtga ko’ra topishga doir masalalar.
III. Berilgan hodisalar orasida o’tgan vaqtni hisoblashga oid masalalar. Bu o’zaro
teskari masalalarni bir vaqtga kiritiladi va echishga o’rgatiladi.
478 – masala .
Duradgor 7 soatda 63 ta bir xil yog’och qoshiq Yasadi . Shunday mehnat unumdorligida 54 ta shunday qoshiq Yasash uchun necha soat kerak bo’ladi ?
Yechilishi : : 1) 63:7=9 2) 54:9=6 javob: 6 soat
458- masala
O’quvchilar 45 minut dars davomida 5 minut davomida og’izaki hisob bajarishdi, 15 minut misollar yechishdi , qolgan vaqtda esa masalalar yechishdi ?
Yechilishi: 5+15=20 45-20=25 javob: 25 minut
464- Masala
Stanokda 1 soatda 6 ta detal ishlanar edi . Stanok takomillashgandan so’ng 1 soatda 8 ta detal ishlandi . Stanok 9 soatda ilgarigidan necha ortiq detal tayyorlash mumkin .
Yechilishi 1) 9.6=54 2) 9.8=72 3) 72-54=18 Javob : 18
Shu masalalar orqali soat minut tushunchasi hosil qilinadi . Soatni kichik strelkasi minutni ifodalashini tushunib oladilar . 10 minut = 60 sekund unga doir masalalar bajaradilar
676- masala
Bitta nasos bir minutda 310 chelak suvni , ikkinchi nasos bir minutda 270 chelak suvni tortib chiqaradi . Ikkinchi nasos birinchi nasosdan qancha ka, suv tortib chiqaradi.
Yechilishi : 310 – 270 = 40 Javob : 40
675- masala
Bir sekuntda tovush havoda 330 m masofada tarqaladi 2 sekuntda qancha masofaga tarqaladi .
Yechilishi : 330* 2 = 660 Javob : 660 m
O’quvchilar dars davomida sekund va asr bilan tanishadilar .
Sekund eng kichik vaqt birligidir . Asr esa eng katta vaqt birligi ekanligi tushuntiriladi .
1 sekuntda 1-2 qadam yurish mumkin yoki 1 metr yurish mumkin .
Asr tushunchasini o’quvchilar o’zlashtirilib olishlari ancha qiyin bo’ladi . Chunki asr ulkan vaqt oralig’ini fikran qamrab oladi . Shuning uchun bir qancha misollar keltiriladi .
Bir yil 365 kundan iborat bo’lsa oddiy yil 365 kundan iborat bo’lsa , kabisa yil 366 kun deb atalishi tushuntiriladi . Kabisa yilni har 4 yilda 1 marta kelishi tushuntiriladi . To’rt oy aprel , iyun , sentyabr , noyabr 30 kun fevral 28-29 kun, qolgan 7 oy 31 kundan iborat . Sxemasi .
Qadim zamonlardanoq vertical o’rnatilgan tayoq tushurilgan quyosh soYasi uzunlikning o’zgarishiga qarab inson quyosh soatini kashf etgan .
Eng qisqa soYa kunning roppa –rosa Yarim soat 12 ;00 ga to’g’ri keladi . Havo bulut bo’lganda suv va qum soatlaridan foydalanilgan deb o’quvchilar sutkani 24 soat vaqt hisobi bilan tanishadi .
1 sutka yer yuzi atrofida 1 marta aylanib chiqishi uchun ularni tasavvur qilishlari uchun kesma bilan tanishtiriladi .
Yil oylarini tanishtirishda doiraviy sxemalaridan foydalanish qulaydir . Chunki shu sxema yordamida yil oylarini kelish tartibini , har qaysi faslda nechta oy borligi qancha davom etishini bilib oladilar .
Kalendar orqali bolalar haftaning har xil voqealarini , ular bilan bog’liq bo’lgan kunlarni eslashadi . Tasavvur hosil bo’lsa boshlaydi .
Yuqorida berilgan ko’rsatmalardan foydalanib vaqt o’lchov birliklarini , Ya’ni yirik birliklarni maydalari bilan almashtirish aksincha , yirik birliklarni maydalari bilan almashtirish aksincha , yiriklari bilan almashtirishni o’rganish lozim.
6 sutka = 144 soat
3600 sekund = 60 minut -1 soat
2soat 45 minut = 165 minut
362 minut = 6 soat = 2 minut
Bu ishni bajarishda vaqt o‘lchovlarini qo‘shish va ayirishda, shuningdek shu
amallarga doir murakkab bo‘lmagan masalalarni yechishda imkon beradi.
Qo‘shishga doir shunday amallar bajariladi-ki, bunda soni 60 dan soat 24 dan kichik bo‘ladi.

11 soat 14 minut + 12 soat 28 minut	6 sutka 12 soat + 9 sutka 8 soat	25 minut 18 sekund + 25 minut 25 sekund
23 soat 42 minut	15 sutka 20 soat	50 minut 43 sekund

Vaqt o‘lchovlari qatnashgan ismli sonlarni ayirish bilan bolalarni quyidagicha tanishtirish mumkin.

1 soat 34 minut
3 minut - 28 sekund
1 soat - 34 minut = 60 minut -34 minut = 26
3 minut – 28 sekund =180 sekund - 28 sekund = 152 sekund
Bundan tashqari boshlang’ich sinf matematika sutka ichida hisoblashda doir masalalar quyidagicha muhokama qilinadi.
1. Hodisaning boshlanishi va oxiri orasidagi o’tgan vaqtga ko’ra uning oxirini davomini topish .
2. Hodisaning boshlanishi va uning orasidagi o‘tgan vaqtni topish
3. Bu masofalarni o‘zaro teskari masalalardan iborat deb qarash mumkin.
4. Maktabda darslar 800da boshlanib 5 soat davom etdi. Dars qachon tugaydi?
1. Maktabda darslar 800da boshlanib 13 -00da tugaydi. Dars necha soat
davom etgan?
2. Maktabda darslar 5 soat davom etadi. Dars qachon tugagan.
Shunga o‘xshash turlicha savollar tuzish mumkin. Bundan tashqari muddat, lahza, zamin, nafas kabi so‘zlardan aniq o‘lchab bo‘lmasada, lekin qisqa vaqtni bildiradi.
Masalan: Bir muddat, bir nafasday, siz bir zumda va hakozo.
Qadimda vaqtni aniq o‘lchovni bildiruvchi biror narsa bo‘lmaganligi uchun har bir xalq o‘zicha ifodalagan.
Fevral oyi 28 yoki 29 kun. 1 oddiy yil 365 sutka. Kabisa yili 366 kun.
Asosiy birliklar – yil va sutka
Darslikda berilgan jadvaldan foydalanib
1 2 oy va har biro y necha kundan iboratligini
ko’rsatish zarur. Bu mavzuga oid darslarda
yirikroq vaqt o’lchovlarini maydaroq vaqt
o’lchovlariga va aksincha almashtirishga
oid mashqlarga katta e’tibor bergan.
Misol. 1 yil 2 oy necha sutka?