4-iii psihologija tur indd

73
sağlık mesleki okullar için
DUYGULAR
DUYGU KAVRAMI
Duygular dış veya iç tahrişler, veya başka insanlar tarafından kış-
kırtılan sayısı çok yaşantıyı kapsayan psikolojik süreçlerdir ve organiz-
manın fizyolojik açıdan tahriş olmasına neden olurlar. Bunlar insanın 
diğer insanlar karşısında, kendisi, nesne ve olaylar karşısındaki tutu-
munu belirtmektedirler.
 Bu yaşantılar genelde duygular, hisler, etkilen-
meler, ruh halleri, duygusal ton, duygusallık olarak adlandırılır. 
Heyecan
 - Hem insanlarda hem hayvanlarda beliren yaşantılar ol-
mak üzere, canlı organizmanın biyolojik doğasından kaynaklanmaktadır. 
Mesela korku bir heyecandır, tehlike durumunda hem insanda hem hay-
vanda görülür. 
Duygular
 - sadece insanda belirir ve onun öğrenmesi ve sosyal yaşa-
mı (mesela vatanseverlik, ahlak) neticesidir. Heyecan ve duygu kelimeleri 
her günlük yaşamda genelde aynı anlamda kullanılmaktadır.
Aff ekt
 - etkilenmek-anında beliren ve sayısı çok motor ile vegetatif 
belirti ile birlikte yaşanan en güçlü duygusal yaşantılardır (hırs, büyük se-
vinç büyük korku). Aff ektlerin etkisi altında bilincin daralması yaşanabilir. 
Bu durumda insan kendi davrnışlarını kontrol edemez ve olayları değer-
lendiremez. Kişi mantıksal düşüncenin eksikliği durumunda daha sonra 
pişmanlık duyacağı davranışlarda bulunur (aşırı hareketlilik, ağlamak, ça-
ğırmak, küfür etmek, saldırganlık vb). Kısa süren aff ektlerin organizmaya 
zararlı etkisi olur.
Ruh halleri
 - daha uzun süren ve duygusal açıdan daha zayıf olan 
yaşantı, bütünsel bilinçli yaşantımızın temel rengini vermektedir (mesela 
iyimserlik, karamsarlık). Ruh halleri olay ve yaşananlardan kaynaklanır, 
ancak kişinin tipi, vegetatif ve endokrinoloji sistemin yapısı ve durumuna 
da bağlıdır.
Duygusal ton
 - dış nesnelerin algılanmasından doğan hoş veya na-
hoş (hoş olmayan) yaşantılara aittir. Mesela: güzel bir resim sergisi insanda 
hoş duygular uyandırır.

---

74
Psİkolojİ
Aşırı duygusallık
 - Bazı insanların daha sık ve daha güçlü duygusal 
tepkileri olduğu bilinmektedir. Onlar azami iç veya dış heyecan dolayısıyla 
daha kolay heyecanlanırlar. 
Hassaslık 
- Bunlar bileşik ve gizli duygulardır (kışkırtılmadıkça, 
insan onların var olduklarından habersiz olabilir). Örnek vatanımızda 
yaşadıkça onu ne kadar sevdiğimizi bilemeyiz. Dış bir ülkede daha uzun 
zaman kalırsak vatanımızı ne kadar sevdiğimizi anlayabiliriz.
DUYGUSAL YAŞANTILARIN 
ORGANİK TEMELLERİ
Deneylerden elde edilen tecrübeler ve merkezi sinir sistemine yapı-
lan cerrahi müdahalelere dayanan bilgilere göre, sayısı çok organ ve bez 
duygusal yaşama
 iştirak etmektedir.
-  Limbik sistem duygusal tecrübenin oluşturulmasında baş rolü 
oynamaktadır ve onun aracılığı sayesinde duygusal yaşantıyı takip eden 
beden değişiklikleri bilinci belirmektedir.(mesela, ayaklarım kesildi, ya da 
felç oldum dediğimizde, bunu limbik sistem sayesinde bilmekteyiz.)
- Hipotalamus - duyguların entegrasyonu ve duygusal yaşamın 
kontrolunde rol oynar. Hipotalamusun elektrik dalgalarıyla tahriş edil-
mesi, öfk e yaratmaktadır, buysa hipotalamusun aff ektlerde rol oynadığını 
gösterir.
Resimdeki kedinin hipotalamusu imha olduğu için iştahını kaybet-
miştir. Sağdaki kedi hipotalamusun tahriş edilmesi nedeniyle öfk e ifade 
ediyor (Res.14).
- Merkezi retiküler formasyon - duygusal davranışın başlangıcı ve 
kontrolunde rol oynar.
-  Vegetatif sinir sistemi - baş merkezi hipotalamusta bulunur. 
Duygulara büyük etkide bulunur. Sempatik sinir sistemi heyecan ve orga-
nizm ihtiyaçlarının artması durumunda devreye girer, parasempatik sis-
tem ise duygusal yaşantılar üzerine engelleyici etki yapmaktadır. Vegetatif 
sinir sistemi iç salgılı bezleri teşvik eder. Uygun bir tepkide bulunmamızı 
sağlayan adrenalin hormonun salgılanması özel önemi vardır.
- Beyin kabuğu
 - duygusal heyecanın kalitesini temin eder ve duru-
mun değerlendirilmesiyle alakalı olarak, sınırlayıcı etki eder. Bir duyguya 
yol açan durum bittiği zaman, beyin kabuğu duygusal tepkinin sona erme-
sini sağlamaktadır.

---

75
sağlık mesleki okullar için
Re.14 Hipotalamusun rolü
DUYGU TÜRLERİ
I. BİRİNCİL VEYA TEMEL
 - İnsan ve onun kalımı için birincil 
önemden oldukları için öyle adlandırılmışlardır. Esas özellikleri: bireyin 
erken gelişim aşamasında belirirler, kışkırtıkları durumlar basittir ve yük-
sek gerginlik ile takip edilmektedirler. Bu grupta bulunanlar:
- Korku
 - biyoloji açısından en eski histir, hayvanlarda da görü-
lür, hoş değildir, daha ufak veya daha büyük beden gerginliği beraberinde 
belirir. Bazı tehlikeli durum karşısındaki tepki olarak meydana gelir ve o 
anda meydana gelen beden değişiklikleri müdafa için hazırlık anlamın-
dadır. Yoğunluk bakımından korku daha zayıf, daha güçlü ve çok güçlü 
yani panikatak şeklinde olabilir. Tadbikatta genelde özürsüz korku ile kar-
şılaşmaktayız (gerçek hayatta korkunç olmayan şeyler, mesela yükseklik, 
kapalı alanlar, doktorlar, iğne, pansumanlar vb, görülür ve bunlara fobiler 
denir). Hastane koşullarında korku bir duygu olarak kollektift e yaşama ve 
hastaların aşırı duygusallığı nedeniyle bir hastadan diğerine kolay taşınır;

---

76
Psİkolojİ
- Sevinç
 - İnsanoğlu istediği bir hedefe vardığı zaman yaşanan hoş 
bir duygudur. Yoğunluk açısından hafif memnuniyetten sonsuz sevin-
ce kadar erişebilir. İnsanın çizdiği hedefin önemi ve hedefe varmak için 
katedilen yolun ağırlığına bağlıdır. Yol ne kadar daha ağırsa, sevinç de o 
kadar daha büyüktür.
- Üzüntü (hüzün)
 düşünme ve mekaniği etkileyen nahoş histir. 
Değerini bildiğimiz bir şeyi kaybederken yaşanır. Üzüntünün de yoğun-
luğu farklı olabilir. Ailesinden yakın biri veya sevdiği bir dostunu kaybet-
tiği zaman derin üzüntü yaşar ve bu duygu uzmansal yardım gerektire-
cek derin depresyona dönüşebilir.
- Öfk e
 - kendi ihtiyacını veya bir hedefini gerçekleştirme yolun-
da engellenen insanlarda belirir. Öfk enin yoğunluğu farklı olabilir, hafif 
kızgınlıktan aşırı aff ekte kadar gidebilir. Daha uzun süren bir zaman içe-
risinde mevcut olan engel, gerginliğin birikmesi daha sonra öfk e halin-
de patlak vermesine neden olabilir. Öfk e çoğu zaman agresif davranma 
beraberinde gider. Bu vaka özellikle çocuklar ve olgulaşmayan kişilerde 
meydana gelir. Olgun insanlar onu kontrol etmeye ve duygusal gerginli-
ği boşaltabilmeyi öğrenmektedirler. Bu duygu genelde hasta insanlarda 
mevcuttur.
II. İKİNCİL DUYGULAR
 - Bu duygular öğrenme yoluyla edi-
nilmektedir. Onlar birincil duyguların bileşik kombinasyonları olarak 
meydana gelirler, insan ve sosyal ortamın yansıması oldukları için onlara 
sosyal duygu da denilir. Bu gruba girenler:
1. İNSANIN KENDİSİNE YÖNELTTİĞİ DUYGULAR
- Suçluluk duygusu - insanın kendi yakınlarına ondan beklenen-
leri veremediğini düşündüğü zaman belirir. Bu özellikle vefat eden veya 
ağır hastaların akrabalarında meydana gelir, uzun sürebilir, yorucu ola-
bilir ve kimi durumlarda uzmansal yardım (psikolog) gerektirebilir.
- Kendini değerlendirme duygusu - başarılı veya başarısızlığı ya-
şamak. İnsanın kendine güven ve inanç duygusu farklı hayat durumla-
rıyla başa çıkmasına yardımcı olmaktadır. Kendine olan yetersiz güven 
daha düşük değer kompleksinin belirmesine neden olur ve başarının yo-
lunda duran büyük bir neden olabilir.

---