4-mashg’ulot: Yaponiya, Koreya mamlakatlarida ta’lim-tarbiya masalalarining qiyosiy tahlili. (2s) Reja: Osiyo mamlakatlarida ta’lim-tarbiya jarayonining o’ziga xos xususiyatlari

O’rta maxsus va hunar-texnika ta’limi
O’rta maxsus va hunar-texnika ta’limi tizimiga kiruvchi bilim maskanlari Yaponiyada garchi oliy ta’lim tizimiga - kiritilsada, u bizdagi hunar-texnika bilim yurtlariga to’g’ri keladi. Ular asosan kichik kollej, texnik kollej, maxsus tayyorgarlik kollejlariga bo’linadi. Kichik kollejlar ham maqomiga ko’ra o’ziga xos dorilfunundir. Ularda kasbga yo’naltirish jarayoni juda chuqur va puxta. O’qish muddati 2-3 yil, bitirgach, «bakalavr» nomi berilmaydi. 1984 yilda Yaponiyada 336 ta shunday kichik maktab bo’lib, ularning 37 tasi davlat tasarrufida, 51 tasi munistipal, 448 tasi xususiy kollejlardir. Texnik kollejlarda 5 yil o’qitiladi, unga kichik o’rta maktabni bitirganlar qabul qilinadilar. Bunday kollejlar yoshlarga o’rta texnik ta’limni beradilar. Bu bilim maskanida katta maktab dasturi asosida mexanika, elektronika, ximiya, texnologiya, qurilish, metallurgiya kabi maxsus texnik fanlar o’qitiladi. Kollejni bitirgan o’quvchilar dorilfununning 2-yoki 3-kursiga kirib o’qishlari mumkin. Maxsus tayyorgarlik kolleji. 1976 yilda tashkil etilgan yalpi tipdagi o’quv yurtidir. U faqat yuqori malakali mutaxassis tayyorlabgina qolmay, balki talabalarning madaniy saviyasini o’stirishni ta’minlaydi. O’qish muddati 1 yil, kurs 800 soatdan iborat. Bu kollej bitiruvchilari dorilfununning tegishli kurslariga qabul qilinmaydilar.
2. Koreya ta’lim tizimi va uning tarkibi.
Koreya Respublikasi ta’lim tizimi. Koreyaning zamonaviy ta’lim tizimi rasman Yaponiya mustamlakasidan ozod bo’lgan 1945 – yildan boshlangan. Ammo kengroq qaraydigan bo’lsak koreyslarda ta’lim tizimi 1894 yilgi islohotlardan keyin yuzaga kelgan deyish mumkin. 1881 yili Koreyadagi Choson hukumati mamlakat xavfsizligini kuchaytirish maqsadida maxsus armiya tuzadi va g’arbliklar harbiy san’atdan dars bera boshlaydilar. Bu o’z navbatida chet tili va boshqa fanlar ta’limini yuzaga kelishini ta’minladi. Garchi 1882 – yili maxsus qo’shin uchun darslar to’xtab qolgan bo’lsa – da, bir qancha amaliy fanlar darsi davom etaverdi. Bu davrda asta – sekinlik bilan Gvangxevon, Bejexakdan, Ixvaxakdan kabi shaxsiy ta’lim muassasalari ham vujudga kela boshladi va keyinchalik universitetlar uchun asos bo’lib xizmat qildi. 1894 – yili shaxsiy bilim maskanlari birlashtirilib, mamlakat ta’lim tizimini boshqaruvhci institut tashkil etildi. Shu bilan birga 1895 – yildan boshlang’ich maktablar va maktab uchun kadrlar tayyorlaydigan pedagogika maktablari tuzildi. Bundan tashqari bir qancha xususiy maktablar ochilib, 1900 – yilda ular faoliyatini tartibga solib turadigan “Xususiy maktablar to’g’risidagi qonun” qabul qilindi. 1910 – yili Koreya va Yaponiya o’rtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq Koreya Yaponiyaning rasman mustamlakasiga aylantirildi. Natijada bu mamlakat ta’lim tizimiga ham katta ta’sir ko’rsatdi. Yapon mustamlakachilari Koreyaning ta’lim tizimini keskin o’zgartirish yo’lidan bordi va xususiy maktablar faoliyati cheklab qo’yildi. Bu davrda 1911 – yil 23 – avgustda qabul qilingan “1 – Choson ta’lim buyrug’i” amal qildi. Unga ko’ra, koreys va yapon fuqarolarining farqli ta’lim siyosati olib borildi. Ya’ni mahalliy xalq faqat 4 yil mobaynida boshlang’ich ta’lim olar, o’rta va oliy ta’lim berilmas edi. Bu yapon mustamlakachiligining uzoq o’ylangan rejalari qatoriga kiradi. Ammo 1919 – yili boshlangan norozilik harakatlari oqibatida Yaponiya hukumati biroz yon berishga majbur bo’ldi va buyruqqa o’zgartirish kiritib, boshlang’ich ta’lim 4 yildan 6 yilga uzaytirildi. 1922 – yil 4 – fevralda “2 – Choson ta’im buyrug’i” qabul qilindi. Bu buyruqqa ko’ra, ta’lim muddatlari uzaytirildi. Ya’ni, oddiy maktablarda ta’lim 6 yil, ayollar maktablarida esa 5 yil etib belgilandi. Shuningdek, asta – sekinlik bilan universitetlar ham paydo bo’la boshladi. Jumladan, 1924 – yili Kyongson Davlat Universiteti ochildi. Shu yili Xitoy – Yaponiya urushi boshlanishi munosabati bilan mustamlaka Koreyada nazorat yanada kuchaytirildi. Oddiy maktablar va boshlang’ich maktablar, yuqori va o’rta maktablar birlashtirildi. Koreys tili fanlari kamaytirilib, imperiya xalq demokratiyasi fani kiritildi. 1943 – yil 3 – avgustda “4 –Choson ta’lim buyrug’i imzolandi va yapon mustamlakachiligining ta’lim sohasidagi zo’ravonligi kuchaydi. Jumladan, o’rta va yuqori maktablarda ta’lim 4 yilgacha kamaytirilib, koreys tili fani dasturdan olib tashlandi. Uning o’rniga yapon tili darslari kiritildi. Koreyani yoppasiga savodsizga aylantirish siyosati natijasi o’laroq, 1944 – yilgi Koreya Umumiy Arxiv qo’mitasi ma’lumotlariga qaraganda o’sha paytda Koreyaning savodxonlik darajasi bor – yog’i 13,8%ni tashkil etgan. 1945 – yili Ikkinchi Jahon urushi bilan birga Koreyadagi Yaponiya mustamlakachiligi ham tugadi. Endilikda Koreyada tabiiyki boshqa sohalar qatori ta’lim tizimini o’zgartirish vazifasi turardi. Eng avvalo “Ta’limni rivojlantirish qo’mitasi” tashkil etildi va qo’mita oldiga darsliklar yaratish majburiyati qo’yildi. Ta’lim tizimi tadbiq etilishi davom ettirilib, axloq, etika, texnikaga oid fanlar kiritildi. 1963 – yillardan boshlab esa ta’lim tizimida tabiiy va ijtimoiy fanlarga e’tibor kuchaydi. 1981 – yili Prezident Chon Du Xvan mamlakatda shaxsiy ta’lim berish va xususiy ta’lim maskanlari faoliyatini qonunan ta’qiqlab qo’ydi. Lekin maktabda mustaqil shug’ullanish uchun imkoniyatlar yaratib berdi. 1992 –yilga kelib esa boshlang’ich maktablar faoliyati yanada rivojlanishi uchun xukumat tomonidan bir qancha imtiyozlar yaratildi. Zamonaviy Koreya ta’lim tizimida boshlang’ich maktablarning roli muhim. Koreyada boshlang’ich ta’lim uchun o’quv yilida 1 – martga qadar 6 yoshdan yuqori bo’lgan bolalar qabul qilinadi. Lekin 5 yoshli bolalar ham o’qishga kirishga huquqli bo’lib, buning uchun maktab mas’ul shaxsining ruxsatnomasini olishi lozim bo’ladi. O’quv yili esa 1 – mart Koreya Respublikasida davlat bayrami munosabati bilan 2 – martdan boshlandi. 6 yil davom etadigan boshlang’ich ta’lim majburiy etib belgilangan. Boshlang’ich ta’im 1yil ikki semestrga bo’lingan holda olib boriladi. Boshlang’ich ta’limdan keyihgi “zinapoya” vazifasini o’rta ta’lim bajaradi. O’rta ta’lim Koreya Respublikasida 3 yil davom etadi. O’rta ta’lim ham majburiy bo’lib, bir o’quv yili 1 – martdan keyingi yil mart oyiga qadar davom etadi. Darslar 45 daqiqadan etib belgilangan bo’lib, bir yilda 1222 soatni tashkil etadi. O’rta ta’lim maktablarida davlat tili, axloq, ijtimoiy fan, matematika, jismoniy tarbiya, musiqa, san’at, chet tili kabi 10 ga yaqin fanlar o’qitiladi. Shuningdek, o’rta maktabda o’quvchi uchun tanlov fanlar mavjud. Bular qatoriga axborot, chet tili (ko’pincha nemis, fransuz, ispan, xitoy, yapon, rus, arab tillari ) kabilar kiritish mumkin. O’rta maktab tugatilgan yuqori maktablarda ta’lim davom ettiriladi. Yuqori maktablar bir necha turlarga bo’linadi: Davlat yuqori maktablari (Koreya Ta’lim va Texnika fanlari vazirligi, Madaniyat, Jismoniy tarbiya va sayyohlik vazirligi boshqaradi), Umumiy yuqori maktablar (Har bir viloyatdagi yuqori tashkilotlar tomonidan boshqariladi), Xususiy yuqori maktablar. Shuningdek, yuqori maktablar o’qitish fanlariga ko’ra ham bir qancha turlarga bo’linadi: Umumiy maktablar, ixtisoslashtirilgan maktablar (qishloq xo’jaligi, sanoat, dengiz xo’jaligi, axborot ), maxsus maktablar (litsey shaklidagi maktab), texnika maktablari, chet tili maktabi, jismoniy tarbiya maktabi, san’at maktablari. Koreya Respublikasida Ta’lim vazirligi maxsus tashkil etgan yuqori maktablar ham bor. Bular asosan qishloq xo’jaligi, baliqchilik, sanoat, xalqaro tillarga ixtisoslashgan bo’ladi.