5-mavzu. Indekslar va ularning qo’llanilishi Reja

Joriy vaznli agregat indekslar. Paashe indekslari. Vaqt o‘tgan sari hodisa va jarayonlar kyechish sharoitlarida kuzatiladigan o‘zgarishlar to‘plana boradi, davrlar orasidagi farqlar kuchayadi, natijada bazis davrning taqqoslamaligi pasayadi. Bu esa Laspeyres indekslariga ham ta’sir etadi. Shuning uchun agregat indekslarning muqobil varianti joriy vaznda tuziladi. Demak, ularda vazn qilib olinadigan ko‘rsatkichlar joriy davr holatida qotgan holda qatnashadi:
miqdoriy ko‘rsatkichlar uchun (12.28)
sifat ko‘rsatkichlari uchun (12.29)
Agregat indekslarni joriy vaznli qilib tuzishni 1874 yilda nemis olimi G.Paashe har taraflama asoslagan. Olim nomini abadiylashtirib, ular Paashe indekslari deb yuritiladi.
12.1 jadvalga ko‘ra:

Laspeyres va Paashe usullari kamchiliklarga ega bo‘lishiga qaramasdan, ularga asoslangan indekslar amaliyotda eng ko‘p tarqalgandir. Haqiqatan ham Laspeyres indekslari odatda juda soddaligi sababli keng qo‘llanadi. Shu bilan birga bu usullarning kamchiliklarini hisobga olib vaznli agregat indekslar tuzishning yana bir qator muqobil yo‘llari ishlab chiqilgan. Ular Laspeyres va Paashe usullarining afzal tomonlarini o‘zida mujassamlashtiradi va ularning qandaydir “o‘rtachasi” hisoblanadi. Bular ichida Ejuart-Marshall va Fisher indekslari eng diqqatga sazovoridir. 1888 yilda ingliz iqtisodchi - matematik olimi Frensis Ejuart agregat indekslar vazni qilib bazis va joriy ko‘rsatkichlar o‘rtachasini olishni taklif qildi:

miqdoriy ko‘rsatkichlar uchun (12.30)
sifat ko‘rsatkichlari uchun (12.31)
Bu indekslarni boshqa ingliz iqtisodchisi Alfred Marshall har taraflama tadqiq qilib, amalda ularni hisoblayotganda vazn qilib joriy va bazis davr ko‘rsatkichlari yig‘indisini olish ma’qulligi haqida fikr bildirdi:

Laspeyres va Paashe indekslari ko‘paytmasini kvadrat ildiz ostidan chiqarish yo‘li bilan aniqlanadigan o‘rtacha geometrik indeks Ejuart- Marshall indekslarining muqobil variantidir. Bu indeks test nazariyasining asoschisi amerika iqtisodchi va statistik olimi Ivring Fisher tomonidan 1922 yilda taklif etilgan. U yakka indekslarga xos barcha xususiyatlarga ega va Fisherning ideal indeksi deb ataladi:

Miqdoriy ko‘rsatkichlar uchun: (12.32)
sifat ko‘rsatkichlari uchun: (12.33)
12.1 jadvalga binoan: