6. XVI asrda din va davlat munosabatlari. Jo‘yboriy shayxlarning faoliyati O‘qituvchi: Hilola Bahodirovna Nazirova, PhD

Davrga oid manbalar

Hofiz Tanish al-Buxoriy, Abdullanoma, 1-j. T., 1999.

Ahmedov B. “O‘zbek ulusi”. T., 1992. 

ТЎРАЕВ Ҳ. Бухоро хонлигининг XVI-XVII асрлар ижтимоий-сиёсий ва маънавий-маданий ҳаётида жўйбор хожаларининг тутган ўрни. Тарих фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. Илмий маслаҳатчи: тарих фанлари доктори Д. Ю. Юсупова. Тошкент-2007.

МУХАММАД ТОЛИБ ИБН ТОЖИДДИН ХАСАНХОЖА АЛ-ХУСАЙНИЙ АС-СИДДИКИЙ МАТЛАБ УТ-ТОЛИБИН. Ўзбек тилига таржима, сўзбоши ва изоҳлар муаллифлари: Ғулом Каримий ва Эркин Миркомилов. Т., 2016.

Siyosiy vaziyat

• Shayboniyxon vafotidan so'ng uning avlod-ajdodlari o'rtasida toj-u taxt, hokimiyat, mol-dunyo va davlat talashib o'zaro qonli urushlar ayj oldi. 1510-1530- yillarda Shayboniyxonning amakisi Ko'chkinchixon hokimlik qiladi.
• Unga o'g'li Abdusaid (1529-1533) va jiyani Ubaydullaxon (1533-1539) merosxo'r bo'ldi. Abdullaxon I ning qisqa hukmronligidan (1539-1540) so'ng Movarounnahrda qo'shhokimiyatchilik vujudga keldi.
• Bunga sabab, Buxoroda Ubaydullaxon o'g'li Abdulazizxon (1540-1550), Samarqandda esa Ko'chkinchixon o'g'li Abdullatifxon (1540-1551) taxt boshqarganlar.

Qo‘shhokimiyatchilik

• Hokimiyat talashib kurash mis-li ko'rilmagan cho'qqiga ko'tarildi. Shayboniyxon avlodlarining har birida 10-12 tadan o'g'il farzand bo'lib, ularning har biri taxt uchun vorislik qilishga da'vogar edi.
• Movarounnahr hududi bir necha bo'laklarga bo'linib ketdi.
• Karmana va Miyonqal'ada Iskandar Bahodir
• Balxda Pirmuhammad
• Qarshida Sulton Qilich Qora
• Hisorda Shayboniyxonning nabirasi sulton Burhon hokimlik qiladi.
• 1556- yilda Abdullatifxon vafot etgach Samarqand taxtini Baroqxon qo'lga kiritib, Navro'z Ahmadxon nomi bilan besh yil hukmronlik qiladi.

Abdullaxon II

U amakisi, Balx hokimi Pirmuhammaddan harbiy yordam olib va piri Joʻybor xojalaridan Xoja Muhammad Islom koʻmagida Navroʻz Ahmadxon, keyinchalik uning oʻgʻillari Darveshxon va Bobo sultonlarga qarshi uzoq muddat kurash olib borgan. Navroʻz Ahmadxon vafot etgach (1556), darhol Karmana va Shahrisabzda oʻz hukmronligini tiklaydi, 1557-yil mayda Buxoroni qoʻlga kiritadi va uni oʻz poytaxtiga aylantiradi. 1561-yil otasini davlat boshligʻi – xon deb eʼlon qilib, uning nomidan mamlakatni oʻzi boshqara boshlaydi. Markaziy xokimiyatga boʻysunishdan bosh tortgan shayboniy sultonlar bilan kurashib Balx (1574), Samarqand (1578), Toshkent, Sayram, Turkiston (1583) va Fargʻona (1583)ni egallaydi. 1582-yil Dashtga yurish qilib Ulugʻtogʻta qadar borgan. 1583-yil otasi Iskandarxon vafot etgach, mamlakatni oʻz nomidan boshqara boshlaydi. Markaziy hokimiyatga qarshi koʻtarilgan Maymana va Garchiston (1583), shuningdek Badaxshon (1585)dagi gʻalayon, tartibsizliklarni bostirgan. Xorazmga ikki marta yurish (1594, 1596) qilib, u yerda markaziy hokimiyat hukmronligini qayta tiklagan.