65
Buxoro
amiri tomonidan mir devonbegi, tipchiboshi, lashkarboshi lavozimiga
ko’tarilgan. Ibrohimbek 1920 yil sentyabrda amirlik tuzumi ag’darilgach, Sharqiy
Buxorodagi qo’rboshi dastalariga rahbarlik qildi, bosqinchi qizil askarlar va sovet
tuzumiga qarshi kurash olib bordi. U Buxoroda amir rejimini qayta tiklashga bel
bog’lagan edi. 1921 yil sentyabrda bo’lgan Buxoro qo’rboshilarining qurultoyida
«Islom lashkarboshisi» degan unvonga sazovor biladi. «Ibrohimbek - butun
Sharqiy Buxorodagi markaziy siymo", deb tan olinadi. 1925 — 1926 yillarda u
hozirgi Tojikiston va O’zbekistonning tog’li viloyatlarida kurash olib boradi. 1926
yil 21 iyunda keskin janglardan sing Afg’oniston hududiga o’tib ketishga majbur
biladi. 1926—1929 yillarda Қobul yaqinidagi Қal`ai
Fotuda sobiq amir Said
Olimxonning qarorgohida yashaydi. Biroq Ibrohimbek boshchiligidagi buxorolik
muhojirlar Afronistondagi siyosiy kurashga tortilishadi, harbiy mojarolarda
qatnashishga majbur bilishadi (1928—1929). Ibrohimbek uzoq tayyorgarlikdan
sing, 1931 yil 30 martda SSSR chegarasidan o’tib, Tojikiston SSR hududiga
kiradi. Bu erda u qizil askarlarga qarshi jang qiladi. Ibrohimbek 1931 yil 23 iyunda
sovet chekistlari tomonidan Bobotog’da qo’lga
olinadi va Toshkentga olib
kelinadi. U 1932 yil 31 avgustda qatl qilinadi.
Ibrohimbek amirlik tuzumi ag’darib tashlangach, Buxorodagi qo’rboshi
guruhlariga umumiy rahbarlik qishib, Buxoroda o’rnatilgan bolshevikcha tuzumga
qarshi mustaqillik va ozodlik kurashini boshladi. U iz oldiga Buxoro tuprog’ini
qizil askarlardan tozalab, ag’darib tashlangan amirlik tuzumini qayta tiklash va
saltanatni sobiq amir Said Olimxon qiliga olib berishni asosiy maqsad qilib qiydi.
Shuning uchun ham u kurashga kirgan dastlabki kunlardanoq sobiq Buxoro amiri
tomonidan moddiy va ma`anaviy jihatdan har tomontama qillab-quvvatlandi va
rag’batlantirildi.
Aytib itilganidek, Ibrohimbek 1921 yil sentyabrda bo’lgan
Buxoro
qo’rboshilarining qurultoyida «Islom lashkarboshisi» unvoniga sazovor bo’ldi. U
qisqa muddat ichida in ming nafardan ortiq askar tiplab Қorategin va Darvoz
viloyatlarini qizil askarlar qilidan ozod qilishga muvaffaq bo’ldi.
Amir Said Olimxon Ibrohimbekka yozgan maktublaridan birida uni
«sadoqatli va jasur dohiy, mulla, bek, biy, devonbegi, lashkarboshi, tipchiboshi,
g’oziy», deb ulug’laydi. Amirning yozishicha, u Ibrohimbekka qishimcha kuchlar
yuborish uchun Afg’oniston hukumati bilan muzoqoralar olib borgan.
Lekin bu
davrda Afg’oniston hukumati bilan RSFSR o’rtasida munosabat yaxshi bo’lganligi
sababli Buxoro amiri ixtiyoriga hech qanday harbiy kuch berilmaydi.
Amirning Ibrohimbekka nisbatan ko’rsatgan marhamatlari haqida turkiya-
lik tadqiqotchi olim Ali Bodomchi izining kitobida yozishicha, Ibrohimbek amir
Olimxonning ko’p martabalariga erishgan, shuningdek, amir Sharqiy Buxoroda
yashagan muddat ichida Ibrohimbekka ixshash yovqur, qirqmas kishilarga tayanib,
sovetlarga qarshi jang qo’lgan.
Kitobda aytilishicha, «Laqay Ibrohimbek singgi
Turkiston milliy istiqlol kurashining yorqin siymolaridandir. Amir zamonlaridayoq
iris harbiylariga qirg’in solishdan ish boshlagan va qisqa fursatda katta shuxrat
qozongan. Umumiy askarlarining soni sakkiz mingdan ziyodroq bo’lgan».
Ibrohimbek qo’rboshi iz qishini safida qattiq tartib-intizom o’rnatgan edi.
Tinch aholini talashda qatnashgan yoki begunoh musulmonlarni ildirgan askarlar
66
aybi ma`lum bo’lgandan sing ularni shafqatsiz jazolardi. Ibrohimbekning iz qil
ostidagi qo’rboshilari Abdulaziz va Abdurahmonboyga yozgan maktublari bu
jixatdan ahamiyatlidir. Ibrohimbek Abdurahmonboyga «...Siz askarlarni
qishloqlarga maxsus ruxsatnomasiz miltiqlari bilan jinatyapsiz bu juda yomon»,
deb yozgan edi. Demak, qo’rboshilar iz yigitlarini qishloqlarga
miltiqlari bilan
yuborishsa, ularga maxsus ruxsatnoma berishgan, yoki qurolsiz yuborishgan.
Ibrohimbek qil ostidagi Sharqiy Buxoro hududida izining boshqaruv
usulini amalga oshiradi. Joylardagi yangi Buxoro hukumati tugatilib, uning irniga
va amirlik davridagi boshqaruv usuli joriy qilingan. Ibrohimbekni bu erdagi
maxalliy aholi, xususan, laqaylar qillab-quvvatlashardi. Bundan Turkistonda ish
olib borayotgan markaziy hukumat vakillari kattiq tashvishga tushdilar. Shuning
uchun ham Turkiston fronti siyosiy boshqarmasi
tomondan tuzilgan josuslik
axborotlaridan birida Ibrohimbek faoliyati har jixatdan taxlil qilinadi, aholi
o’rtasida uning nufuzi oshib borayotganligidan chichish xolati kizga tashlanadi va
Ibrohimbek bilan boshqa qo’rboshi guruhlari o’rtasida nizo chiqarish uchun
tavsiyalar beriladi.
Buxoroda xukmronlik qo’lgan mang’itlar sulolasining singgi amiri —
Dostları ilə paylaş: