A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik



Yüklə 6,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə123/187
tarix27.04.2023
ölçüsü6,96 Mb.
#107226
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   187
Madraimov A. Manbashunoslik

4 .4 .1 0 . «Tarixi jahonkushoy»
175


M u h a m m a d , “ Kitob al-faxriy” asari muallifi Abu J a ’far J a lo lu d d in n in g
otasi boshchiligida unga qarshi z im d a n kurash boshladilar. O qibatda, ular 
Juvayniyni mansabini suiiste’mol qilib, xazinani bir qismini o ‘zlashtirganlikda 
aybladilar. Juvayniy o d a m yollab qozi Tojuddin Alini o'ldirtirdi, lekin bu 
bilan muxoliflarining t a ’qibidan qutulib qololm adi. O 's h a yilning o ‘zida 
Abaqaxon B ag'd od devonini taflish qilish uchun o d a m yubordi. Taftish 
natijasida 250 t u m a n (bir t u m a n 10000 kum ush din orga teng) k a m o m a d
borligi aniqlandi. Juvayniy qam ab q o ‘yildi va k a m o m a d undirib olingandan 
keyin hibsdan o zo d qilindi va o ‘z m ansabiga tiklandi.
O ra d a n o ‘n yil o 'tg a c h , 1281-yili, T o ju d d in ismli bir shaxs uni y ana 
xazinaga “q o ‘l c h o 'z i s h d a ” va yashirincha M isr bilan aloqa b o g ‘laganlikda 
aybladi. Bag‘d o d n in g moliyaviy xo'jaligi y ana taftish qilindi va 300 t u m a n
k a m o m a d borligi aniqlandi. Juvayniy yana hibsga olindi, lekin k am o m a d n i 
t o ‘lashga s o ‘z bergani u c h u n q a m o q d a n o zo d qilindi. L ekin, b u tu n yer- 
suv va q i m m a t b a h o b u y u m la rn i sotsa h a m , k a m o m a d n i n g faqat 170 
tu m a n in i q o p lad i, xolos. Juvayniy y a n a q a m o q q a olindi, uni q iy n o q q a
soldilar, B a g 'd o d k o 'c h a la r i b o 'y la b y a la n g g 'o c h qilib olib o 'td ila r . 
Ju vayniy T o 'q u d a r A h m a d davri (1282—1284) da o g ‘asining y o rd a m id a
hibsdan o zo d etildi, m u so d ara qilingan m o l-m u lk i qaytarib berildi. Lekin, 
o ra d a n k o ‘p o 't m a y , s h a h z o d a A rg 'u n B a g 'd o d dev o n in i q a y ta d a n taftish 
qilish va J u v a y n iy n in g m o l-m u lk in i m u s o d a ra qilishni buyurdi. O 's h a
vaq td a Juvayniy O z a rb a y jo n n in g A rro n id a edi. Bu x a b a r fojiaga olib 
keldi — 1283-yili Juvayniy yurak xurujidan vafot etdi.
A l o u d d i n O t a m a l i k J u v a y n iy M o ' g ' u l i s t o n , O 'z b e k i s t o n h a m d a
E ro n n in g X III asrdagi ijtimoiy-siyosiy tarixidan hikoya qiluvchi asari 
bilan s h u h rat topti. Kitob 1260-yili yozib ta m o m la n g a n .
“Tarixi ja h o n k u s h o y ” asari uch qism dan iborat: 1) M o 'g 'u lla r, ularning 
C hingizxon davridagi istilochilik yurishlaridan to G u y u k x o n (1246—1249) 
davrigacha, sh u n in g d e k , J o 'jix o n , C h ig ‘a toyxon va avlodlari tarixi, 2) 
X o ra z m s h o h la r va X u ro s o n n in g m o 'g 'u l h u k m d o rla ri davridagi (1258- 
yilgacha) tarixi, 3) E ro n n in g 1256— 1258-yillardagi ijtimoiy-siyosiy ahvoli, 
sh uningdek, Ismoiliylarning diniy-harbiy uyushmasi va Ismoiliylar davlati 
(1 0 9 0 —1258) tarixi. Ism o iliy lar tarixi M a y m a n d u z d a g i k u t u b x o n a d a
t o p i l g a n a s a r l a r , x u s u s a n I s m o i l i y l a r n i n g k o ' z g a k o ' r i n g a n
n a m o y a n d a la rid a n H a sa n S ab o h n in g ( ta x m in a n 1055—1124) hayoti va 
faoliyati haqida hikoya qiluvchi “ Sarguzashti s a y y id m o ” ( “ S ayidim izning 
s arg u zash tlari” ) nom li kitob asosida yozilgan.
O 'r t a Osiyo va O 'z b e k is to n tarixi u c h u n “ Tarixi j a h o n k u s h o y ” ning 
1—II qismlari alohida ahamiyatga ega. Asarning Xorazm va X o razm sh o h lar
176


tarixiga oid qism i (II qism ) bizgacha yetib k elm ag an " M a s h o r ib at-tajorib 
va g 'a v o r i b a l - g ‘a r o i b ” ( “ I m t i h o n n i s a l q i n l a s h t i r i s h jo y i va ajoyib 
narsalarning yuqori darajasi” ), Faxriddin Roziyning (1210-yili vafot etgan) 
“ J a v o m e ’ u l - u l u m ” ( “ Ilm la r m a j m u a s i ” ) kitoblari a so sid a yozilgan. 
M o v a r o u n n a h r va Sharqiy T u rk isto n tarixi, sh u n in g d e k , M o 'g 'u lis to n
haqidagi xabarlar, asosan muallifning shu m am lakatlarga qilgan sayohatlari 
v aqtida t o ‘p la n g a n m a ’lu m o tla r asosida yozilgan.
“ Tarixi j a h o n k u s h o y ” nin g forsiycha m a tn i M irz o M u h a m m a d x o n
Q azviniy t o m o n i d a n 1912, 1916 va 1937-yillarda n a s h r etilgan. A sarning 
inglizcha va t u r k c h a - u s m o n lic h a (1 jildi) tarjim alari bor. K itob to 'g 'risid a 
N. T o s h e v n o m z o d lik dissertatsiyasini yoqladi.

Yüklə 6,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   187




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə