A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

5.2 .5 . «Xamsat ul-mutahayyirin»
A lisher N av o iy n in g u c h in c h i m e m u a r biografik asari «X am sat ul- 
m utahayyirin»dir. U A b d u r a h m o n J o m iy vafo tid an so 'n g , y a ’ni 8 9 8 / 
1492-yildan keyin yaratilgan. Bu risola A lisher N av o iy n in g piri, ustozi 
va d o 'sti A b d u r a h m o n Jo m iy g a b a g 'ish la n g a n b o 'lib , ikki buy u k ijodkor 
o 'rtasidagi g 'aroyib voqealar bayoni, J o m iy n in g shajarasi, asarlari nom lari 
va ularga berilgan b a h o la rd a n iborat. U ni m e m u a r - y o d n o m a asar deb 
atash m u m k in . Ikki buy u k shaxs asarlaridagi lavhalar, xususan «N asoyim
u l-m u h a b b a t» , «Majolis u n-nafois» h a m d a ularn in g o 'z a r o xatti kitobati, 
a y n iq s a , « M u r a q q a ’i M ir A lisher» t o 'p l a m i d a g i J o m i y n i n g d astx a t 
m aktublari ushbu risola m a z m u n in i boyitishga x izm at qiladi.
5.2 .6 . «Holoti Sayyid Hasan Ardasher»
A l i s h e r N a v o i y n i n g t o ' r t i n c h i ta r i x i y a s a r i , m e m u a r b io g r a f ik
x a ra k te r d a g i risola b o 'l i b , u « H o lo ti S ay y id H a s a n A rd a s h e r » d e b
n o m la n a d i. O 'z ig a «otaday» m e h rib o n b o 'lg a n Sayyid H asan A rdasher 
to'g'risidagi a sa r to 'g 'r i d a n t o 'g 'r i «H o lo t» , y a ’ni biografiya d e b ataladi. 
A s a r t a s n i f o dobiga k o 'ra, « B is m illo h ir - r a h m o n ir rahiym » s o 'z id a n s o 'n g
k e l a d i g a n « H a m d » A llo h m a d h i o ' r n i g a n a s i m g a m u r o j a a t b ila n
187

---

boshlanadi, asar m az m u n i sh u n d ay xarakterlanadi: «Soliki foniy va gavhari 
koniy, orifl m a o n iy Sayyid H asan i A rd a s h e r ( r a h m a tu llo h i) siyar va 
holotida». Y a’ni, bu asar «o‘tkinchi foniy dun y o d ag i solik, g avharlar 
koni va m a ’n o la r orifl Sayyid H a s a n A rd a s h e r biografiyasi» deb ataladi.
Asar boshida m u a llif Sayyid Hasani A rd a sh e rn in g otasi to 'g 'ris id a
qisqa m a ’lum otlarni keltiradi. U n d a n so 'n g , Alisher N avoiy unin g o'z i 
h a m yoshligida otasi kabi B o y su n g 'u r M irzo xizm atida b o 'lg an i, turli 
s o h a la r b o 'y ic h a bilim olganini yozadi. T e m u riy la r saroyida xizmat qilib, 
d o im h u rm a t va e ’tiborda b o 'lg an i, h a tto S u lto n H usayn M irzo unga 
katta davlat lavozim ini tak lif qilganida, d u n y o ishlaridan yuz o'girib, 
d a r v e s h l i k n i i x t i y o r e t g a n i n i z i k r e t a d i . R i s o l a d a S a y y id H a s a n
A rd ash ern in g tarixi, u n in g badiiy didi, turkiy va forsiy tildagi adabiyotni 
yaxshi bilishi, i m o m G 'a z z o l i y n i n g « K im iy o -i s a o d a t» , F a r i d u d d i n
A ttorning « M a n tiq ut-tayr» asarlarini xush ko'rishi, hayotida bo'lib o 'tg a n
v o q e a la r tafsilotilarining eng m u h im la ri zikr etiladi. N atijada, kitobxon 
k o 'z o 'n g id a T e m u riy la r z a m o n i ziyolilarining y orqin vakili siymosi tarixi 
n a m o y o n bo 'lad i. O 's h a dav r ijtimoiy hayotiga t a s a w u r t a ’limoti k atta 
t a ’sir o 'tk a z g a n in i k o 'ra m iz . C h u n k i, e ’tiq o d y uzasidan Sayyid H asan
A rd a s h e r davlat lavozim idan voz kech g an shaxsdir.
Sayyid H asan A rd ash er n o m in i Alisher N avoiy o 'z in in g «M ajolis u n - 
nafois», « N aso y im u l- m u h a b b a t» asarlarida c h u q u r h u r m a t bilan yod 
etadi. U m u m a n , «H oloti Sayyid H asan Ardasher» risolasi T e m u riy la r 
davri ijtim o iy -m a d a n iy hayotini aks ettirgan m u h im tarixiy m an b ad ir. 
U n d a Alisher N avoiy o 'z in in g h ay o tid a ju d a k atta rol o 'y n a g a n katta 
zam o n d o sh i Sayyid Hasan Ardasherga m unosib tarixiy yodgorlik o 'm a ta d i.