p r o q r a mı n ı n ə s as c ə h ə t l ə r i n i a ç ı q l a m ı ş d ı r . Uy ğ u n o l a r a q , N i z a m i
y a r a d ı c ı l ı ğ ı n a a l i m h ə mi n m ə k t ə b i n ə n p a r l a q ə d ə b i u ğ u r l a r ı n d a n
b i r i k i m i b ax mı ş d ı r .
B e l ə l i k l ə , Y . E . B e r t e l s s o n r a k ı n i z a m i ş ü n as l ı q t ə d q i q a t l a r ı
ü ç ü n b ü n ö v r ə q o y m u ş , N i z a m i G ə n c ə v i v ə o r t a ə s r f a r s d i l l i
A z ə r b a y c a n ş a i r l ə r i n i n y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı ö y r ə n mə k l ə mə ş ğ u l o l a n
ə d ə b i y y a t ş ü n a s l ı q mə k t ə b i n i n f o r ma l a ş m a s ı n a y a r d ı m
g ö s t ər mi ş d i r . N i z a m i G ə n c ə v i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n t ə b l i ğ i v ə n ə ş r i ,
ş ə r q ş ü n a s l a r ı n v ə ə d ə b i y y a t ç ı l a r ı n b u i ş ə s ö v q e d i l m ə s i
s a h ə s i n d ə B e r t e l s i n ç o x b ö y ü k r o l u o l m u ş d u r . A l i mi n
n i z a m i ş ü n as l ı q s a h ə s i n d ə k i
ə s ə r l ə r i i n d i d ə d ü n y a
ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n ı n f ə x ar ə t q ay n a q l a r ı n d a n b i r i d i r . Bu ə s ə r l ə r i n
g ö v h ə r i i s ə , h e ç ş ü b h ə s i z k i , " N i z a mi v ə F ü z u l i "
mo n o q r af i y a s ı n d a ö z s i s t e ml i ə k s i n i t ap m ı ş d ı r .
2 . 5 . Y . E . B e r t e l s i n " X ə m s ə " p o e m a l a rı n ı n r u s d i l i n ə
t ə r c ü m ə s i n d ə i ş t i ra kı
N i z a m i n i n ö l ü m ü n d ə n s o n r a o n u n e p i k ə s ə r l ə r i b i r t o p lu
h a l ı n a s a l ı n ar a q " X ə ms ə " ( " B e ş l i k " ) a d ı al t ı n d a b i r l əş d i r i l d i .
S o n r a l a r Ö n Ş ə r q ə d ə b i y y at l ar ı ü ç ü n " X ə ms ə " j a n r f o r ma s ı
u n i v e r s al ş ə k i l a l d ı . N i z a m i G ə n c ə v i p o e ma l a r ı n ı n b ü t ö v l ü k d ə
ə s a s j a n r v ə i d ey a - e s t e t i k ö z ə l l i k l ə r i n i t ə k r a r e d ə n o n l ar l a
" X ə ms ə " y a r a d ı l d ı . B u z a m a n b eş l i y i n y e k u n ə s ə r i n i n x ü s u s ə n
p a r l a q v ə u ğ u r l u o l ma s ı n a d i q q ə t y e t i r i l i r d i .
P o e m a l a r ı n b u c ü r b i r l ə ş d i r i l mə s i t ə k c ə ş a i r l ə r i n e p i k
mə t n i n u n i v e r s al k o r p u s u n u y a r a t ma q v ə b u n u n l a d a ü mu mi
m o t i v , o b r a z v ə s ü j e t l ə r i n b i r - b i r i n i t a m a m l a m a s ı n a n a i l o l m a q
mə q s ə d i l ə e d i l m i r d i . B u n u n m o t i v l ə r i n d ə n b i r i d ə b e ş r ə q ə m i n i n
i s l a m Ş ə r q i n d ə k i s i mv o l i k a s ı i l ə b a ğ l ı i d i . İ s l a m ı n b e ş m ü q ə d d ə s
p r i n s i p i m ə l u m d u r : i m a n , n am a z , f i t r ə , o r u c , h ə c c . D i g ə r
t ə r ə f d ə n , g ö l d ə b i t ə n m ü q əd d ə s ş a n a g ü l ü n ü n b e ş l ə ç ə y i v a r d ı r
v ə s .
D o ğ r u d u r , N i z a m i ö z ü p o e m a l a r ı n ı v ah i d b i r o r q an i z mi n
ü z v l ə r i k i m i n ə z ə r d ə t u t m a mı ş d ı . B u n a b a x m a y a r a q o n l a r ı n
a r a s ı n d a s i l s i l ə y ə m ə x s u s ə l a q ə l ə r , ü mu mi mo t i v l ə r , s ü j e t l ə r v ə
o b r a z l a r a ş k a r a ç ı x a r m a q m ü m k ü n d ü r . P o e m a l a r ı n b e ş i d ə
m ü x t ə l i f v ə z n l ə r d ə y a z ı l mı ş d ı r k i , b u n l a r d a n b i r i n i N i z a m i i l k
d ə f ə e p i k ə s ə r d ə i ş l ə t m i ş d i r . " X ə ms ə " n i n t ə r cü mə s i n ə y a z d ı ğ ı
mü q ə d d i mə d ə Y . E . B e r t e l s b u b a r əd ə d e y i r d i : " M ö v zu
r ə n g a r ə n g l i y i n ə b a x m a y a r a q , N i z a mi n i n y ü r ü t d ü y ü ə s a s f i k i r l ə r
ö z a r a l a r ı n d a mü ə y y ə n b a ğ l ı l ı ğ a ma l i k d i r v ə b i z i m b u r a d a
g ö s t ər mə y ə c ə h d e t d i y i mi z k i m i , a d d ı m - a d d ı m b u f i k i r l ə r d a h a
d a a y d ı n l a ş ı r v ə b ü l l u r l aş ı r . " ( 1 3 8 , s . 9 8 )
" X ə ms ə " d ə o r t a ə s r Ön Ş ə r q ə d ə b i y y a t l a r ı n a mə l u m o l an
b ü t ü n p o e ma t i p l ə r i t ə m s i l o l u n m u ş d u r . B u n l ar : d i d ak t i k ( " S i r lə r
x ə z i n ə s i " ) , r o m a n t i k - q ə h r ə m a n l ı q ( " Xo s r o v v ə Ş i r i n ") , r o ma n t i k -
s e n t i me n t a l ( " Le y l i v ə M ə c n u n " ) , m a c ə r a ( " Y e d d i g ö z ə l " ) v ə
q ə h r ə ma n l ı q ( " İ s k ə n d ə r n a m ə " ) p o e m a l a r ı d ı r .
" X ə ms ə " ö zü n d ə n s o n r a b ü t ö v b i r a r dı c ı l l ar n ə s l i y ar a t mı ş ,
N i z a m i p o e m a l a r ı n a m ü x t ə l i f d i l lə r d ə ca v a b l ar , n ə z i r ə l ə r ,
b ə n z ə t mə l ə r y a z ı l mı ş d ı r . N i z a m i n i n ə d ə b i t ə s i r i Q a n q
s a h i l l ər i n d ən A r a l ı q d ə n i z i n ə q ə d ə r n ə h ə n g b i r ə r a z i y ə
y a y ı l mı ş d ı r . N i za m i h ə l ə ö z ü p e y ğ ə mb ə r c ə s i n ə x ə b ə r v e r mi ş d i
k i , o n u n ə s ə r l ə r i m ü x t ə l i f d i l l ə r ə t ə r c ü mə e d i l ə cə k , a n c a q h e ç b i r
d i l d ə p o e m a l a r ı n l ek s i k v ə ü s l u b i z ə n g i n l i y i n i o l d u ğ u k i m i ə k s
e t d i r mə k m ü m k ü n o l m a y a c a q , ç ü n k i i d e a l p o e t i k t ə r c ü m ə
p r i n s i p cə q e y r i - m ü m k ü n d ü r . An c a q B e r t e l s i n q e y d e t d i y i k i mi ,
Dostları ilə paylaş: |