I I F Ə S İ L . Y . E . B E R T E L S N İ Z A M İ İ RS İ N İ N
T Ə D Q İ Q A T Ç I S I K İ M İ
2 . 1 . Y . E . B e r t e l s i n N i z a m i h a q q ı n d a i l k ə s ə r l ə r i v ə A v r o p a
n i za m i ş ü n a s l ı ğ ı ə n ə n ə l ə r i
K e ç ə n ə s r i n 3 0 - cu i l l ə r i n i n i k i n c i y a r ı s ı n d a b ö y ü k
A z ə r b a y c a n ş a i r i N i z a m i G ə n c ə v i n i n y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ö y r ə n i l mə s i
Y . E . B e r t e l s i n e l m i y a r a d ı c ı l ı ğ ı n ı n ə s as i s t i q a mə t l ə r i n d ə n b i r i n ə
ç e v r i l d i . F o r m a l ş ə k i l d ə b u , N i z a m i n i n y u b i l e y i n i n k e ç i r i l mə s i
i l ə b a ğ l ı o l s a d a , m a h i y y ə t c ə X X ə s r i n 3 0 - c u i l l ə r i n d ə G ə n cə
d a h i s i n ə m a r a ğ ı n s o v e t ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n d a y ü k s ə k n ö q t ə y ə ç a t m a s ı
i l ə i z ah e d i l ə b i l ə r d i .
İ l k v a x t l a r X I X - X X ə s r i n ə v v ə l l ə r i Av r o p a n i za mi ş ü n as l ı ğ ı
ə n ə n ə l ə r i t ə s i r i n d ə o l a n B e r t e l s a z m ü d d ə t s o n r a b u ə n ə n ə l ə r ə
t ə n q i d i y a n aş a r a q N i z a m i G ə n c ə v i n i n h ə y at v ə s ə n ə t y o l u
h a q q ı n d a ö z ü n ü n o r i j i n a l , b ə z i h a l l ar d a i n q i l a b i k o n s e p s i y a sı n ı
i r ə l i s ü r d ü . Bu r a d a mə h z B e r t e l s i n A v r o p a n i z a m i ş ü n a s l ı ğ ı n a
t ə n q i d i mü n a s i b ə t i n i v ə o n u n N i z a m i mə t n l ə r i n i ö z ü n ə m ə x s u s
ş ə k i l d ə ş ə r h i mə s ə l ə l ə r i n i n ə z ə r d ə n k e ç i r ə c ə y i k .
B i r mə s ə l ə n i d ə a y d ı n l aş d ı r ma q l a z ı md ı r k i , B e r t e l s i n e l m i
y a r a d ı c ı l ı ğ ı n d a m ə ş h u r N i z a m i m ö v z u s u n a n ə l ə r d a x i l d i r .
" N i z a m i ş ü n a s l ı q mö v z u s u " d ey ə r k ə n m ə h z a ş a ğ ı d a k ı ə s ə r l ə r
n ə z ə r d ə t u t u l u r : b i l a v as i t ə B e r t e l s i n r ə h b ə r l i y i a l t ı n d a v ə o n u n
i ş l ə y i b h a z ı r l a d ı ğ ı t e k s t o l o j i v ə t ə f s i r ç i l i k p r i n s i p l ə r i ə s a s ı n d a
t ə r t i b o l u n mu ş N i z a m i ə s ə r l ə r i n i n e l mi - t ə n q i d i mə t n l ə r i ; b ö y ü k
A z ə r b a y c a n ş a i r i n ə h ə s r o l u n mu ş m o n o q r a f i y a n ı n ü ç v a r i an t ı
( " V e l i k i y a z e r b a y d j a n s k i y p o e t N i z a m i . E p o x a – j i z n –
t v o r ç es t v o " . B a k u : 1 9 4 0 ; " N i z a mi " . M o s k v a: " M o l o d ay a
q v ar d i y a " , 1 9 4 7 ; " N i za mi . T v o r ç e s k i y p u t p o et a " . M o s k v a :
1 9 5 6 ) . " N i z a m i ş ü n a s l ı q mö v z u s u " n a " İ s k ə n d ə r h a q q ı n d a r o m a n
v ə Ş ə r q d ə o n u n b a ş l ı c a v e r s i y a l a r ı " mo n o q r a f i y as ı d a ç o x
y a x ı n d ı r . B u r a d a N i z a m i n i n "İ s k ə n d ə r n a m ə " p o e ma s ı , f a r s d i l l i
v ə h i n d p o e z i y a s ı n d a k ı k o n k r e t e p i k ə s ə r l ə r d ə ö z ə k s i n i t ap mı ş
İ s k ə n d ə r i - Z ü l q ə r n e y n h aq qı n d a m i f i n i n v a r i a n t ı k i mi n ə z ə r d ə n
k e ç i r i l i r .
B u f ə s i l d ə t ə h l i l o b y e k t i k i m i y a l n ı z a l i mi n i r i mo n o q r af i k
ə s ə r l ə r i , b i r d ə b i l av a s i t ə Y e v g en i E d u ar d o v i ç i n rə h b ə r l i y i
a l t ı n d a t ə r t i b ed i l mi ş N i z a m i ə s ə r l ə r i n i n t ə n q i d i mə t n i n ə z ə r d ə n
k e ç i r i l ə c ə k d i r .
Ö z ü n ü n " Y . E . B e r t e l s v ə N i z a m i n i n ö y r ə n i l mə s i : a n a d a n
o l ma s ı n ı n 7 5 i l l i y i n ə " m ə q a l ə s i n d ə Q . Y . Ə l i y e v i n h aq lı o l a r a q
g ö s t ər d i y i k i m i , X I X ə s r i n ə v v ə l l ər i n ə k i mi N i z a mi h a q q ı n d a
A v r o p ad a ə n d u ma n l ı t ə s ə v v ü r l ə r mö v c u d i d i . A n c a q h ə l ə X V I I
ə s r i n ə v v ə l l ər i n d ə p o r t u q a l i y a l ı P e d r o Te y x ey r a i l k d ə f ə A v r o p a
o x u c u l ar ı n a " X o s r o v v ə Ş i r i n " v ə " İ s k ə n d ə r n a m ə " p o e m a l a r ı
h a q q ı n d a m ə l u ma t v e r mi ş d i . B u s ə y y ah Bö y ü k Ş a h A b b a s
z a m a n ı n d a İ r a n a s ə f ə r e t mi ş v ə b ö y ü k f a r s d i l l i ş a i r l ə r ə x ü s u s i
m a r a q g ö s t ə r mi ş d i . P o r t u q a l i y a l ı n ı n t ə q d i ma t ı n d a Ni z a m i
p o e ma l a r ı " K h o z z a i X e r i n " v ə " A s c a n d a r " k i m i v e r i l i r d i . B u n a
b a x m a y a r a q , b ö y ü k f a r s ş a i r l ə r i H a f i z v ə S ə d i n i n a d l a r ı G ə n cə
m ü d r i k i n i n a d ı n ı k ö l g ə d ə q o y mu ş d u .
H a f i z v ə S ə d i h a q q ı n d a ə f s a n ə l ə r q o ş u r , o n l a r ı Ö n Ş ə r q i n
m i s t i k i l h a m ı n d o l aş ı q d i l i n i mü k ə m m ə l p o e z i y a k ü r ə s i n d ə
ə r i d ə n ə n ş i r i n d i l l i ş a i r l ə r i a d l a n d l ı r ı r d ı l a r . Ö n c ü l A v r o p a
N i z a m i G ə n c ə v i h aq q ı n d a a z b i l i r d i , Y o z e f f o n H a m m e r i n
f u n d a me n t a l ə s ə r i n ə q ə d ə r i s ə o r i y e n t a l i s t i k an ı n i s t i f a d ə e t d i y i
mə l u m a t l a r d a b i r ç o x y a n l ı ş l ı q l ar v ə t ə h r i f l ə r ö z ü n ə y e r
Dostları ilə paylaş: |