A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
b a ş a d ü ş ü l ü r d ü ; Ş i r az d a y az ı l a n l a r ı n h a mı s ı i s ə t e z l i k l ə S ə mə r q ə n d d ə ş ö h r ə t q a za n ı r d ı . " ( 8 1 , s . 2 4 ) A n c a q b u h e ç d ə o d e mə k d e y i l k i , f a r s i d i l i n d ə y a r a d ı l mı ş o r t a ə s r l ə r ə d ə b i y y a t ı i s t i s n as ı z o l a r a q İ r a n ı n s ə r v ə t i , f a r s d i l l i A z ə r b a y c a n ş a i r l ə r i i s ə İ r an ş a i r l ə r i d i r . S a m a n i l ə r i mp e r i y a sı n d a y a ş ay a n x al q l ar ı n y a r at d ı ğ ı n ə h ə n g ə d ə b i i r s ə e y n i d ə r ə c ə d ə t a c i k l ə r i n , f ar s l a r ı n , a z ə r b a y ca n l ı l a r ı n v ə b . x al q l a r ı n h ü q u q u v a r d ı r . ( S a ma n i l ə r d ö v l ə t i n i n ə s a s ı n ı I X y ü zi l l i y i n s o n l ar ı n d a İ s m a y ı l S a m a n q o y mu ş d u r . O r t a A s i y a v ə X o r a s an l a y a n a ş ı , S a m a n i l ə r ç a ğ d aş İ r a n ı n ş ər q v i l ay ə t l ə r i o l an S i s t an v ə K i r m a n ı , X ə z ə r d ə n i zi n i n c ə n u b s a h i l lə r i n i n b i r h i s s ə s i o l an G ü r g a n v ə T ə b ə r i s t a n ı , e l ə c ə d ə T e h r an y ax ı n l ı ğ ı n d a y e r l ə ş ə n b ü t ü n R e y v i l ay ə t i n i ö z l ə r i n ə t a b e e t m i ş d i l ə r .) Ü s t ə l i k , b u i r s s ı x mə d ə n i ə l a q ə l ə r i n , mə d ə n i y y ə t l ə r i n q o v u ş m a s ı n ı n , m ü x t ə l i f e t n o s l a r ı n q ar ş ı l ı q l ı mə d ə n i - mə n ə v i t ə s i r i n i n n ə t i c ə s i k i mi me y d an a ç ı x mı ş d ı r . A n c a q X I X - X X ə s r i n ə v v ə l l ə r i n i n b i r ç o x ş ər q ş ü n a s l a r ı f ar s d i l l i ə d ə b i y y a t ı f a r s ə d ə b i y y a t ı ad l an d ı r ı r v ə f ar s i d i l i n d ə q i y mə t l i ə d ə b i i r s y a r a t mı ş b a ş q a x a l q l ar a l a zı mi d i q q ə t a y ı r mı r d ı l a r . Hə l ə b u a z mı ş k i m i , X I X ə s r i n b ə z i ş ə r q ş ü n a s l a r ı t ama mi l ə ə s a s s ı z o l a r a q A z ə r b a y c a n , e l ə c ə d ə O r t a A s i y a ə r a z i l ə r i n i m ü s t ə q i l e t n o s l ar ı n m ə s k ə n l ə r i y o x , İ r an ə y a l ə t l ə r i s a y ı r d ı l a r . Y . E . B e r t e l s r u s ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n d a i l k i n t ə d q i q at ç ı l a r d a n b i r i k i m i b e l ə b i r f ak t a d i q q ə t i y ö n ə l t d i k i , f a r s d i l l i ö l k ə l ə r i n s i y a s i t a r i x i b u ö l k ə l ə r d ə n h an s ı n ı s a a p a r ı cı e l a n e t mə y ə v ə b e l ə l i k l ə d ə e t n o s e n t r i s t n ə z ə r i y y ə l ə r i n i n k i ş a f ı ü ç ü n me y d a n a ç ma ğ a ə s a s v e r mi r . Y e v g en i Ed u ar d o v i ç i n h a q l ı o l ar a q g ö s t ə r d i y i k i mi : " İ n d i k i İ r an ə r a z i s i n d ə s o n r a l a r i s t i f a d ə e d i l ə n ə d ə b i d i l i l k i n o l ar a q mə h z i n d i t a c i k l ə r i n y aş a d ı ğ ı O r t a A s i y a d a ç i ç ə k l ə n m i ş v ə i l k d ə f ə i n d i k i T a c i k i s t a n ə r a z i s i n d ə d o ğ u l m u ş v ə ö l m ü ş d a h i ş a i r R u d ə k i t ə r ə f i n d ə n k am i l l i y ə ç a t d ı r ı l mı ş d ı r . " ( 8 1 , s . 2 3 ) B a ş q a b i r ə s ə r i n d ə b u f i k r i n i d a v a m e t d i r ə n Y . E . B e r t e l s y a z ı r d ı : " F a r s ə d ə b i y y a t ı t ə k cə m ü a s i r İ r a n ə r a z i s i n d ə y a r an ma mı ş d ı r ; o n u n y a r a d ı l m a s ı n d a o n l ar l a mü x t ə l i f x al q l a r i ş t i r a k e t mi ş l ə r . Ə g ə r b i z f ar s ə d ə b i y y a t ı n ı an c a q i n d i k i İ r an ə r a z i s i n d ə y a ş amı ş s ə n ə t k a r l a r ı n a d l a r ı i l ə mə h d u d l a ş d ı r s aq , b u ə d ə b i y y a t ı n b ü t ü n z ə n g i n l i y i i t ə r v ə ə l i mi z d ə h e ç n ə q a l m a z . " ( 7 6 , s . 1 7 ) B e r t e l s b e l ə b i r f i k i r l ə q ə t i y y ə n r az ı d ey i l d i k i , f a r s , ü s t ə l i k d ə f ar s d i l l i ə d ə b i y y at İ r a n ə d ə b i y y at ı i l ə m ə h d u d l a ş ı r . S ə l c u q i l ə r d ö v r ü n ü n f a r s d i l l i ə d ə b i y y a t ı n d a B e r t e l s O r t a A s i y a, X o r a s a n , A z ə r b a y c a n v ə b a ş q a p o e z i y a m ə k t ə b l ə r i n i x ü s u s i q e y d e d i r d i . S a m a n i l ə r i n h a k i m i y y ə t i d ö v r ü n d ə O r t a A s i y a v ə X o r a s a n ı n ə n y ax ş ı ş a i r lə r i , y en i f a r s d i l l i ə d ə b i y y a t ı n f o r m a l aş d ı ğ ı B u x a r ad a p a r l a ma ğ a b a ş l ad ı l a r . F a r s d i l l i B u x a r a p o e i z y a mə k t ə b i n ə t a c i k ə d ə b i y y a t ı n ı n b a n i s i R u d ə k i b a ş ç ı l ı q e t d i . X I y ü zi l l i y i n o r t a l ar ı n d a Ön A s i y a ö l k ə l ə r i n i S ə l cu q t ü r k lə r i f ə t h e t d i l ə r . T ü r k h ö k md a r ı s u l t an M a h mu d Q ə z n ə v i S a m a n i ə n ə n ə l ə r i ü z r ə ə d ə b i d i l k i m i f a r s i d i l i n i s a x l a d ı . A r t ı q X I y ü zi l l i y i n ə v v ə l l ə r i n d ə A z ə r b a y ca n ı n m ə r k ə z i ş ə h ə r l ə r i n d ə n b i r i o l a n T ə b r i zd ə f a r s d i l l i ş e i r i n b ö y ü k s ə n ə t k a r l a r ı n d a n b i r i o l a n H ə k i m Q ə t r a n T ə b r i zi m e y d a n a ç ı x d ı . S o n r a k ı X I I y ü z i l d ə Q ə t r a n ı n p o et i k ə n ə n ə l ə r i n i Ş i r v a n ş ah l ar s a r a y ı n d a h i m a y ə e d i l ən Ş i r v an ş a i r l ə r i d a v a m e t d i r mə y ə b a ş l a d ı l a r . X - X I ə s r l ə r d ə A z ə r b a y c a n d a B u x a r a v ə Q ə z n ə s ar a y v ə ş əh ə r p o e t i k mə k t ə b l ə r i n i n t ə s i r i a l t ı n d a me y d a n a g ə l ə n f a r s d i l l i p o e z i y a t e z l i k l ə ö z x a r a k t er i k ə n ə n ə l ə r i n i t ə s b i t e t mə y ə b a ş l ad ı : s ö z ü n d a x i l i f o r m a s ı n a , o b r a z - Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|