A b u z ə r b a ğ I r o V y. E. B e r t e L s V ə a z ə r b a y c a n ə d ə b I y y a t I
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
b i l mi ş d i r . N i z a m i q ə t i y y ə n o b r a z l ı i f ad ə l ə r l ə s ö y l ə n m i ş f i k r i b o ş s a y ma m ı ş d ı r . Ə k s i n ə , ş a i r b e l ə h e s a b e d i r d i k i , ə n a l i f i k i r b e lə b ə d i i d o n a b ü r ü n ü b o x u c u y a t ə q d i m e d i l mə z s ə , i n s a n l ı ğ a h e ç b i r f a y d a v e r mə z . S ö z g i z l i q a l d ı q d a ö z q i y mə t i n i i t i r i r . N i z a mi n i n b u m ö v q e y i n i ş ə r h e d ə n B e r t e l s i d e a l q ə h r əm a n a x t a r ı ş ı i l ə s i n o n i m l i k t ə ş k i l e d ə n h ə q i q i , y ü k s ə k s ö z a x t a r ı ş ı m o t i v i n i i r ə l i ç ə k i r d i . B e r t e l s b e l ə h e s a b e d i r d i k i , " B i r s ı r a s ə b ə b l ə r b u n a g ə t i r i b ç ı x a r mı ş d ı r k i , İ s k ə n d ə r d ə n b a ş q a h e ç b i r q ə h r ə m a n N i z a mi n i n y ü k s ə k t ə l ə b l ə r i n ə ca v a b v e r ə b i l mə mi ş d i r " . ( 9 0 , s . 4 2 0 ) A n c a q b u t ə l ə b l ə r i n i b ə d i i c ə h ə t d ə n g e r ç ə k l ə ş d i r m ə k ü ç ü n ş a i r İ s k ə n d ə r i m i f o l o j i l ə ş d i r m i ş , f a t e h h ö k m d a r ı s ə y y a h a v ə f i l o s o f a ç e v i r mi ş , b a ş q a h ö k md a r l a r a ö r n ə k k i m i t ə q d i m e t m i ş d i r . Ü s t ə l i k , X ı zr M u s a p ey ğ ə mb ə r i n m ü r ş i d i o l d u ğ u k i m i , İ s k ə n d ə r d ə ş a h l a r ı n t ə l i ma t ç ı s ı o l u r . M ü r ş i d l i k mö v z u s u N i z a m i d ə s u f i r u h u n d a ş ə r h o l u n mu ş d u r . S u f i m ü r ş i d i ö zü n d ə T a n r ı o b r a z ı n ı n ( el ə c ə d ə t ə k a l l a h l ı ğ ı n p e y ğ ə mb ə r i o l an M ə h ə m mə d v ə A d ə m o b r a z l ar ı n ı n ) i n i k a s ı n ı e h t i v a e t m i ş k a mi l i n s a n k i m i t ə s v i r o l u n u r d u . B u n ə z ə r i p r i n s i p l ə r ə s ö y k ə n ə n X V y ü zi l l i y i n s u f i t r a k t a t l arı n d a a r t ı q s ö h b ə t mü r i d l ər i n ş e y x i n a l i r u h a n i k e y f i y y ə t l ər i n i t ə q l i d d ə n g e d i r d i . D e mə l i , d ü n y a h ö k m d a r l a r ı d a b i r m ü r i d k i m i t ə q l i d o b y e k t i o l a n i d e a l h ö k m d a r o b r a z ı n ı ö z ü n d ə ə k s e t d i r m ə k l ə o n u t ə q l i d e t mə l i d i r l ə r . " İ s k ə n d ə r n a m ə " d ə N i z a m i i d e a l h ö k m d a r ı n a ş a ğ ı d a k ı x a r ak t e r i s t i k a sı n ı v er i r : A ğ ı l d e d i k i , o k ə s ş ə h r i y a r o l a b i l ə r K i , h ə r d i y a r d a b ə y ə n i l m i ş o l s u n . V e r mə k d ə ə l i a çı q o l s u n , D ü n y a n ı b ə x ş e t mə k d ə b ə r a b ə r i o l m a s ı n . Q a r ı ş q ay a o ş e y i v e r ə k i , q a r ı ş q a o n u y ey ə b i l ə . F i l ə f i l i n ö zü n ə l a y i q y emə k v e r ə . O x a m a d a m l a r a b ə n z ə mə y ə k i , m ə s t l i k e d i r , Q ə l ə m y o n ma q d a b e l ə x a m l ı q e d i r . Q a r ı ş q a y e mi n i f i l ə g ö n d ə r i r , C ə n a b i C ə b r a y ı l a ç a t a s ı ş e y i m i l ç ə y ə v e r i r . B ə x t i g ə t i r mə y ə n ş ah l a r ı n b ü t ü n i ş i Ö l ç ü b i l m ə z l i k d ə n x ar a b o l mu ş d u r . Ç ü n k i o n l a r b aş ı a y a q d a n s e ç mə mi ş l ə r , M ə s t o l u b t a c l ar ı n ı a t mı ş l a r . B ö y ü k az , k i ç i k i s ə ç o x a p a r mı ş d ı r , B ö y ü k l ə r d ə b ö y ü k l ü k a z a l m ı ş d ı r . ( 4 1 , s . 4 3 9 - 4 4 0 ) N i z a m i n i n q a r ş ı y a q o y d u ğ u p o et i k v ə z i f ə l ə r d ə n b i r i n i F i r d o v s i n i n ö z " Ş a h n a m ə " s i n d ə y o l v e r d i y i y a n l ı ş l ı q l a r ı n d ü z ə l d i l mə s i v ə b ə d i i h ə q i q ə t i n b ə r p as ı t əş k i l e d i r d i . F i r d o v s i p o e m a s ı n a ş a h h a k i m i y y ə t i n i n s a k r a l l aş d ı r ı l ma s ı , h ö k m d a r l a r a m ü n a s i b ə t d ə t ə r ə f k e ş l i k x a s i d i . N i z a m i b e l ə h e s a b ed i r d i k i , ş a h l a r a g ö s t ə r i l ə n b u t ə r ə f k eş l i y i a r a d a n q a l dı r ma q l a z ı md ı r v ə b u v ə z i f ə n i ö z " X ə ms ə " s i n d ə y er i n ə y e t i r i r d i . Y ü n g ü l v ə u z u n - u za d ı p o e t i k n i t q N i z a m i ü ç ü n b o ş b o ğ a z l ı ğ ı n s i n o n i mi i d i ( " Y a l n ı z o a d a mı n n i t q i a s an o l u r k i , / O n u n ş e i r i b o ş s ö z l ə r d ə n i b ar ə t d i r . / M ə d ə n d ə n g ö v h ə r ç ı x ar a n i s ə / S ö z l ə r i ç ə t i n l i k l ə t a p ı r . " ) Ə s l y ü k s ə k p o et i k s ö z e l ə b i r g ö v h ə r ə b ə n z ə y i r k i , o n u n y o n u l m u ş b u c a q l a r ı m ü x t ə l i f r ə n g l ə r ə ç a l ı r . Ya r a d ı cı ş ə x s i y y ə t i n ç o x c ə h ə t l i y i n i d ə b u cü r g ö v h ə r l ə mü q a y i s ə e t mə k o l ar . B u r a d a ş a i r q i y mə t l i d a ş l a r ı n s i mv o l i k as ı n a m ü r a c i ə t e d i r ; b u s i m v o l i k a i s ə ö z ü n d ə h ə q i q i t ə l i m l ə r i n , h ə q i q ə t i n i ş ı ğ ı n ı e h t i v a e d i r . B u n d a n b a ş q a , o r t a ə s r l ə r Ş ər q i n i n ə f s a n ə v ə i n a ml a r ı n a g ö r ə l ə l - c ə v a h i r s u y u n qı z m a r d a ğ l a r l a q o v u ş d u ğ u y e r d ə ə mə l ə g ə l i r . Ya n a r d a ğ d a n q a l x a n k ö p ü k s u y a d ə y i b s o y u y u r v ə q i y mə t l i d a ş a ç e v r i l i r . S o n r a g ü n ə ş i n v ə q u r u h av a n ı n t ə s i r i al t ı n d a q i y mə t l i d a ş ö z r ə n g i n i a l ı r v ə s e h i r l i q ü v v ə q a z a n ı r . ( 1 5 5 , s . 2 1 4 ) M ə h z b e l ə r ə n g ar ə n g ə l v an d a ğ - mə d ə n d a ş l ar ı n ı h ə q i q i y ü k s ə k p o e z i y a n ü m u n ə l ə r i l ə mü q a y i s ə e t mə k o l ar v ə b e l ə b ə d i i b ə n z ə t mə l ə r ə N i z a m i G ə n c ə v i p o e m a l a r ı n d a t ə k r a r - tə k r a r r as t g ə l i n i r . Y e v g e n i E d u a r d o v i ç d ə f ə l ə r l ə v u r ğ u l a y ı r d ı k i , N i z a m i n i n q a r ş ı y a q o y d u ğ u b i r i n c i d ə r ə c ə l i v ə z i f ə l ə r d ə n b i r i – s ö z ü n i c t i ma i ö n ə m d a ş ı m a s ı v ə " s ö z l ə r i n h a k i mi " o l an ş a i r i n x al q , o x u c u a u d i t o r i y a s ı q a r ş ı s ı n d a m ə s u l i y y ə t i d i r . " X ə ms ə " d ə ş a i r i n mü ə l l i ml i k mi s s i y a s ı d a ş ı m a s ı d ə f ə l ə r l ə q e y d e d i l i r ; h əm d ə ş a i r t ə k c ə x al q a d e y i l , e l ə c ə d ə h ö k m d a r l a r a m ü ə l l i ml i k e t mə l i d i r . B e l ə l i k l ə , mə h z B e r t e l s A v r o p a ş ə r q ş ü n a s l ı ğ ı n d a k ö k s a l mı ş b e l ə b i r y a n l ı ş f i k r i t ə k z i b e t mi ş d i r k i , g u y a N i z a m i q a rş ı s ı n a h e ç b i r p o e t i k m ə q s ə d q o y m a mı ş , i s t o r i o s o f v ə i c t i m a i - s i y as i p r o b l e ma t i k a i l ə m a r a q l a n m a mı ş d ı r . T ə d q i q a t ç ı n ı n q ə t i ş ə k i l d ə s ü b u t e t d i y i k i m i , ə k s i n ə , ş a i r h ə mi ş ə h ə q i q i ö n ə m d a ş ı y an m ö v z u l ar ı n ə z a b l ı ax t a r ı ş ı i l ə m ə ş ğ u l o l m u ş d u r . B u m ö v z u l a r ı n s ı r a s ı n a i d e a l h a k i mi y y ə t , h ə q i q i mə h ə b b ə t , p o e z i y a n ı n i c t i m a i ə h ə mi y y ə t i , o n u n i n s a n q ə l b l ə r i n ə t ə s i r i , s ö z ü n v ə p o e t i k n i t q i n , ş a i r d i l i n i n i l a h i mə n ş ə y i k i m i p r o b l e m l ə r d ax i l d i r . B u n u d a q e y d e t mə k l a z ı md ı r k i , m ə h z B e r t e l s r u s v ə ü m u m i y y ə t l ə d ü n y a ş ə r q ş ü n as l ı ğ ı n d a i l k d əf ə f a r s d i l l i A z ə r b a y c a n p o e z i y a mə k t ə b i n i n v ar l ı ğ ı n ı s ü b u t e t m i ş , b u mə k t ə b i n p o et i k a v ə e s t e t i k a s ı n ı b ə r p a e t mi ş , o n u n b ə d i i Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|