Sərbəst bilirubin zehərli maddədir. Bilirubinin bu növü qa-
raciyər hüceyrələrində qlükuron turşusu ilə birləşdirilib, ödün
tərkibində bilirubin-diqlükuronid və ya bilirubin-monoqlü-
kuronid şəklində bağırsaqlara ifraz edilir. Beləliklə, həm qa-
raciyərin özündə əm ələ gələn, həm də qan vasitəsilə buraya
gətirilən sərbəst bilirubin burada birləşmiş bilirubinə (bilirubi
nin mono- və diqlükuronidlərinə) çevrilir. Birləşmiş bilirubin
suda nisbətən yaxşı həll olduğuna görə, orqanizmdən asanhqla
xaric edilə bilir (bağırsaqlara tökülən ödün tərkibindəki biliru
binin əsas hissəsi burada çoxmərhəleli kimyəvi dəyişikliklərə
uğrayıb, sterkobilinogenə çevrildikdən sonra nəcisin tərkibin-
də orqanizm dən xaric edilir), bə'zi patoloji prosesler zamanı
qanda bilirubinin bu növü artdıqda, sidiyin tərkibinde də bili
rubin aşkar edilir. Qan serumunda bilirubini tə ’yin etm ək üçün
Van den Berqin diazoreaktivi vasitəsilə apanlan rəng reaksiy-
alarından istifadə edilir. Bu reaktivi qan serumuna əlavə etdik-
də sərbəst bilirubin rəngini dəyişmir. Çünki sərbəst bilirubini
adsorbsiya edən albuminlər onun diazoreaktivlə təmasının qar-
şısmı alır. Buna görə sərbəst bilirubini tə'yin etmək üçün qan
serumu zülallanm qabaqcadan spirt vasitəsilə çökdürmək la-
zım gəlir. Birləşmiş bilirubin isə serumda həqiqi məhlul şək-
lində olduğuna görə, diazoreaktivlə bilavasitə (düz) reaksiya
verir. Buna görə sərbəst bilirubinə vasitəli (qeyri-düz), birləş-
miş bilirubinə isə vasitəsiz (düz) bilirubin adı verilmişdir.
Odün tərkibində olan bilirubinin bir hissosi reduksiyaya
uğrayıb, biliverdinə çevrilir. Biliverdin ödə tünd-yaşıl rəng ve
rir. Üm um iyyətlə, bilirubin və biliverdini «öd piqmentləri» də
adlandırırlar.
Sidikdə bilirubin yalmz qanda birləşmiş bilirubinin miqdan-
nın artdığı hallarda aşkar edilə bilir. Buna öd yollarmm tutul-
ması ilə m üşayiət edilən xəstəliklər və qaraciyər parenximası-
nın zədələnm ələri səbəb ola bilər. Qanda bilirubinin qatıiığı
artdıqda onun bir hissəsi toxumalara çökür. N əticədə dəri və
selikli qişalar san rəngə boyamr. Bu, m üxtəlif xəstəUklərin
əsas əlam ətlərindən biri olduğuna görə, qanda bilirubinin ser-
bəst və birləşm iş formalannın tə'yin edilmesinin böyük diaq-
nostik əhəm iyyəti vardır.
Normal göstəriciləri:
Sərbəst bilirubin: 0,2-0
, 8
mq/dl
Biriəşmiş bilirubin: 0,24 mq/dl-ə qedər
Total bilirubin
=
sərbəst bilirubin
+
birhşm iş bilirubin
Birləşm iş biUrubinin artmasma səbəb olan hallar:
Od yollannın tutulması ilə əlaqədar olan m üxtəlif xəstəliklər
İdiopatik rekurrent qaraciyərdaxili xolestaz
İrsi xəstəliklər (Dubin-Conson xəsteliyi, Rotor sindromu və s.)
Virus hepatitləri
Dərmanların, zəhərli maddələrin, spirtli içkilərin törətdiyi
toksik hepatitlər
Hamiləlik
Hamiləliyin qarşısmı almaq m əqsedilə istifade edilən kon-
traseptiv preparatlar
Sərbəst bilirubinin artmasma səbəb olan hallar:
İrsi hemolitik anemiyalar
Dərman m ənşəli hemolizlər
Qazanılma (autoimmun və izoimmun) hem olitik anemiyaiar
Ağciyər infarktı
%
»
Urək çatışraazlığı
2.7. ZÜLAL VƏ PEPTİDLƏRİN TƏRKİBİNƏ
DAXİL OLMÄYAN AZOT
Orqanizmdə zülal katabolizminin məhsulu olan aminturşu-
lann aminsizləşməsi nəticəsində ammonyak və ketoturşular
əm ələ gəlir. Ammonyak orqanizmdən çətinlikle xaric edilə
bilən toksik tə'sirli maddədir. Onun əsas kütləsi qaraciyərdə
zərərsizləşm ə prosesinə ugrayaraq, karbamidə (sidik cövhəri)
çevrildiklən sonra orqanizmdən sidiyin tərkibində xaric edilir.
Qamn tərkibində sidik cövhərindən başqa, sidik turşusu, amin-
turşular, ammonyak, kreatinin, indikan və digər xırdamolekul-
lu azotlu birləşm ələr olur. Bunlarm ümumi miqdarı qandakı
zülal və polipeptidlərin tərkibinə daxil olmayan azotun miqda-
пш xarakterizə edir və qidalanmaya uyğun olaraq, az da olsa,
dəyişikliyə uğrayır. Lakin böyrəyin və qaraciyərin funksiyala-
rmın pozulması, orqanizmdə zülallarm parçalanmasının sür'ət-
lenm əsi ilə əlaqədar olan patoloji proseslər (iltihab, qızdırma,
yanıqlar, toxumaların iri sahələrini əhatə edən nekrozlar və s.)
zamam qan serumunda ümumi azotun qatılığı artır. Çox vaxt
bu dəyişikliklər sidik cövhəri azotunun m iqdannın dəyişməsi
ilə paralel olur. Buna görə, bə'zən böyrəklənn funksiyasmı
qiym ətləndirm ək üçün qan serumunda olan karbamid azotunun
miqdarını tə'yin edirlər.
Zülal və lipidlərin tərkibinə daxil oİmayan (non-protein) azotun
normal göstəriciləri 14-21 mmol/litr və ya 20-30 mq/dl-dir.
2.8. AMMONYAK
Ammonyak qana əsasən 2 m ənbədən daxil olur: 1) toxuma-
larda katabolizm e uğrayan zülallardan (aminturşulardan) ayn-
lır; 2) yoğun bağırsaqlarda bakteriyalann azotlu birləşm ələri
parçalaması nəticəsində əm ələ gələn ammonyakm bir hissəsi
bağırsaqlardan sorularaq, qana keçir.
Ammonyak toxumalarda nisbətən çox əm ələ gəlir. Lakin
onun qandakı qatılığı cüzi dərəcədə olur. Çünki qana keçen
ammonyakın böyük hissəsi tezliklə qaraciyər hüceyrelərinə
daxil olub, zərərsizləşdirilir, bir hissəsi isə ketoturşulardan
amintaırşulann sintezinə sə rf edilir. Ammonyakın orqanizmden
xaric ediiməsi əsasən onun qaraciyərdə zərərsizləşdirilərək,
karbamidə çevrilm əsi ilə əlaqədardır. M ə'lum dur ki, karbamid
böyrəklərdən asanlıqla xaric olur.
Orqanizmdə transaminaza reaksiyası vasitəsilə aminsizləş-
məyə uğrayan aminturşulardan aynlan ammonyakın bir hissəsi
isə qlutaminin sintezinə sərf edilir. Qlutamin böyrek borucuq-
larmın epitel hüceyrələrində qlütaminaza fermentinin tə'sirinə
mə'ruz qalır və əm ələ gelən ammonyak ammonium birləşm ələ-
rinə çevrilərək, böyrəklərdən sekresiya yolu ilə (ATF eneıjisi
sərf edilmeklə) xaric ediiir. Bu proses ammoniogenez adlarur.
Orqanizmdən sidik vasitəsilə xaric edilən birləşm ələrin
6%-ə qədərini ammonium duzlan, 90%-ə qədərini isə karba-
Dostları ilə paylaş: |