A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Erkak va urg
‘ ochi pashshaning xromosomalari to ‘ plamidagi bu jinsiy tafovutlar ko ‘ payish jarayonida qanday saqlanib qoladi? Bu savolga javob berish uchun meyozda va urug‘lanishda xromo somalar qanday holatda bo‘lishini aniqlab olish zarur. Urg‘ochi pash shaning jinsiy xromosomalari yetilayotganda meyoz natijasida har bir tu xum hujayraga to‘rtta xromosomadan iborat gaploid to‘plam, shu jumladan, bittadan Xxromosoma o‘tadi. Meyozda erkak pashshada ikki xil spermatozoidlar hosil bo‘ladi. Jinsiy xromosomalar hujayraning qara maqarshi qutblariga tarqalib ketadi. Shunday qilib, Xxromosoma bir qutbga, Yxromosoma ikkinchi qutb ga boradi. Shu tufayli erkak pashshalarda ikki xil spermatozoidlar teng miqdorda hosil bo‘ladi. Bir xil spermatozoidlar 3 ta autosoma bilan bit ta Xxromosoma, boshqalarida uchta autosoma bilan bitta Yxromosoma bo‘ladi. Urug‘lanishda ikkita kombinatsiya bo‘lish ehti molligi bir xil. Tuxum hujayrani X yoki Yxromosomali sperma urug‘ lantirishi mumkin. Birinchi holda urug‘langan tuxumdan urg‘ochi pash sha, ikkinchi holda erkak pashsha rivojlanadi. Jins ko‘pchilik orga nizmlarda tuxum hujayra urug‘langandan so‘ng ma’lum bo‘ladi. Jins belgilanishining xromosoma mexanizmi odamda ham xuddi dro zofiladagi kabi bir xil. Odam xromosomalarining diploid soni — 46 ta. Shu songa 22 juft autosoma va 2 ta jinsiy xromosoma kiradi. Ayollarda 120 GENETIKA ASOSLARI V BO‘LIM jinsiy xromosomalar soni ikkita — Xxromosomadan, erkaklarda — bitta X va bitta Yxromosomadan iborat bo‘ladi. Shunga ko‘ra, erkaklarda ikki xil spermatozoidlar — X va Yxromosomali spermatozoidlar hosil bo‘ladi (62 rasm). Ayrim jinsli ba’zi organizmlarda (masalan, ba’zi bir hasharotlarda) Yxromosoma umuman bo‘lmaydi. Bunday hollarda erkagining xromo somalari bittaga yetishmaydi: X va Yxromosomalar o‘rnida bitta Xxro mosoma bo‘ladi. Bu holda meyoz jarayonida erkak gametalar hosil bo‘lib kelayotganida Xxromosoma kon’yugatsiya uchun sherigi bo‘lmaydi va hujayralarning biriga o‘tadi. Natijada barcha spermatozoidlarning yarmisi Xxromosomali, qolgan yarmisi esa undan mahrum bo‘ladi. Tuxum hu jayra Xxromosomali spermiy bilan urug‘lansa, ikkita — Xxromo somasi bo‘ladigan to‘plam yuzaga keladi va bunday tuxumdan urg‘ochi orga nizm rivojlanib boradi. Tuxum hujayra Xxromosoma yo‘q spermiy bilan urug‘lansa, u holda bitta Xxromosomasi bo‘lgan organizm bunyodga ke ladi, u erkak bo‘lib chiqadi. Shu bilan birga tabiatda jins belgilanishining boshqa turi ham borki, u urg‘ochi jinsning geterogametalik bo‘lishi bilan ta’riflanadi. Bu o‘rin da hozirgina ko‘rib o‘tilgan munosabatlarning teskarisi bo‘ladi. Urg‘ochi jinsga har xil jinsiy xromosomalar yoki faqat bir Xxromosoma xos bo‘la di. Erkak jinsi bir xildagi Xxromosomalar juftiga ega bo‘ladi. Ma’lumki, bunday hollarda urg‘ochi jins geterogametali bo‘ladi, holbuki, spermiy Yüklə 5,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|