A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin
o ‘ simligining umumiy ko
Yüklə 5,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
| o
‘ simligining umumiy ko ‘ rinishi. 135 GENETIKA ASOSLARI V BO‘LIM ingichka lansetsimon, suv ustidagi barglari voronkasimon, suv yong‘og‘ida esa suv osti barglari patsimon qirqilgan, suv usti barglari esa yaxlit bo‘ladi. Barcha odamlarda (agar ular albinos bo‘lmasa) ultrabinafsha nurlar ta’sirida melanin pigmenti to‘planishi tufayli terisi qoramtir tusga o‘tadi. Shunday qilib, tashqi muhitning ma’lum ta’sirida organizmlarning har bir turi o‘ziga xos o‘zgarishlarga duch keladi va bunday o‘zgarishlar shu tur vakillarining barchasi uchun bir xilda bo‘ladi. Shu bilan birga, tashqi muhit sharoitlari ta’sirida belgilarning o‘zgarishlari chegarasiz emas. Belgilarning xilmaxillik darajasi yoki o‘zgaruvchanlik chegaralari reaksiya normasi deb ataladi. Reaksiya normasining kengligi genotip bilan aniqlanadi va organizm hayot faoliyatidagi belgilarining ahamiyatiga bog‘liq. Reaksiya normasining torligi bosh miya yoki yurak kattaligi kabi muhim belgilarga xosdir. Shuningdek, organizmdagi yog‘ miqdori juda keng doirada o‘zgaruvchan bo‘ladi (sut tarkibidagi yog‘ miqdori qoramol zotiga, genotipiga bog‘liq). Hasharotlar yordamida changlanadigan o‘simliklar guli kamdankam hollarda o‘zgaradi, lekin barglarining kattaligi juda o‘zgaruvchan bo‘ladi. Inson uchun foydali bo‘lgan o‘simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlarni olish uchun modifikatsion o‘zgaruvchanlikning reaksiya normasini bilish seleksiya amaliyotida katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, qishloq xo‘jaligida yangi sermahsul zot va navlarni yaratishdan tashqari, mavjud bor zot va navlardan yuqori darajada foydalanish imkonini beradi. Modifikatsion o‘zgaruvchanlik qonuniyatlarini o‘rganish tibbiyotda inson organizmini reaksiya normasi doirasida saqlab turish va rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, fenotipik o‘zgaruvchanlik quyidagi asosiy xususiyatlar bilan xarakterlanadi: 1) irsiylanish xususiyatiga ega emas; 2) o‘zgarishlar guruhli xarakterga ega; 3) o‘zgarishlar tashqi muhit ta’siriga bog‘liq; 4) o‘zgaruvchanlik chegaralari genotip bilan aniqlanishi, ya’ni o‘zga rish lar bir xil yo‘nalishda bo‘lishiga qaramay, ularning namoyon bo‘ lish darajasi har xil organizmlarda turlicha bo‘ladi. Yüklə 5,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|