Abġd tahġRLĠ

 
140 
«Əkinçi»dən «ulduz»lara, «kral»lara və  
«Ģair»lərə bir mesaj 
 
Azərbaycan milli mətbuatının özülü və Ģah əsəri «Əkinçi»nin 1 sentyabr 
1877-ci il tarixli 18-ci nömrəsindəki bir material diqqətimi çəkdi və çox aktual 
olduğu  üçün  onu  olduğu  kimi  oxucuların  diqqətinə  təqdim  etməyi  lazım 
bildim. 
 

 

 

 
 
Məlumdur ki, hər kəsin mahnıdan xoşu gəlir və bir yaxşı sövtü (səsi – T.A.) 
olmayan da özü mızıldamağa durur. Bu səbəbə mahnı çərəndiyat hesab olunur isə 
də,  çox  vacib  şeydir.  Ona  binaən  (görə  –  T.A.)  onun  mənasını  yaxşılaşdırmaq 
səyinə düşmək lazımdır. 
Hər  tayfanın  vətəndarlıq  və  millətin  keçmişində  olan  yaman  və  yaxşı 
günlərini  şərh  edən  mahnıları  olur  ki,  bu  mahnılar  ağızdan-ağıza  düşüb  milləti 
birləşdirməyə  bais  olur.  Amma  bizim  mahnılara  baxan  gərək  təəccüb  eləsin  ki, 
xudavənda, onları kim və nə üçün düzəldib. Onların çoxunun ki, avam çağırır, heç 
mənası olmur. Məsələn: 
 
 
 
 
 
 
Ağacda oturub sərçə, 
 
 
 
 
Niyə uzunsan, ay küçə? 
 
 
 
 
Sən harda qaldın, ah beçə, 
 
 
 
 
Ey yar, ey yar, ay qaragöz. 
 
Belə çağıranların barəsində doğru deyiblər ki, eşşəyin anqırmağı özünə xoş 
gəlir,  amma  çifayda,  eşşək  anqıra  gəzir  və  onu  belə  anqırmaqdan  xilas  etmək 
səyinə düşən yoxdur. Bizim kamallı hesab olunan qardaşlarımız Hafiz, ya Sədinin 
bu məzmunda şeirlərini oxuyurlar: meyi düsalə və yar çəhardəh salə və ya məkün 
təkyə bərmali-dünya və püşt (İkiillik şərab və on dörd yaşında məşuqə və ya dünya 
malına belə bağlamaq) ki, bunlar avam çağıran mahnılardan da yamandır. Avamın 
ağzına  qeyr  mahnı  da  salmaq  olur,  amma  məkün  təkyə  bərmali-dünya  çağıran 
qardaş vəfat edib, öz ağlaşmasını çağırır və onun sağalmağına ümid yoxdur. 
Belədə  yaxşı  olurdu  ki,  bizim  şüəralar  bir-birini  həcv,  ya  mədh  etmək 
əvəzinə zikr olan məzmunda mahnılar düzəldeydilər ki, onlar ağızdan-ağıza düşüb 
xalqı nadanlıqdan danalığa (biliyə, elmə – T.A.) təhrik etməyə bais oleydi. 
 
 
 
“Ədəbiyyat qəzeti” , 3 oktyabr 2003 
 
 
 
 

---

 
141 
 
Dissertasiya və avtoreferatlara rəylər 
 
 
Filologiya elmləri namizədi Cahangir Əbdüləli oğlu Məmmədovun 
(Məmmədlinin) “Azərbaycanda jurnalistikanın müasir inkiĢaf meylləri” 
mövzusunda filologiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi almaq təqdim etdiyi 
dissertasiyanın avtoreferatına 
R  Ə  Y 
 
        30  ildən  də  çoxdur  ki,  Azərbaycan  jurnalistikasının  elmi-nəzəri  və  praktik 
problemləri  sahəsində  çalışan  mütəxəssislər  sırasında  Cahangir  Məmmədov 
özünəməxsus  dəst-xətti,  mövqeyi  olan  tədqiqatçı  –  pedaqoq  kimi  tanınır.  Son 
illərdə  isə  C.  Məmmədov  müasir  dövr  jurnalistikasının  qurucusu  və  mahir 
təşkilatçısı funksiyasını bacarıqla yerinə yetirməkdədir. Əlbəttə, belə bir missiyanı 
daşıyan  təcrübəli  mütəxəssisin  “Azərbaycanda  jurnalistikanın  müasir  inkişaf 
meylləri”  mövzusunda  doktorluq  dissertasiyası  yazması  təqdirəlayiqdir,  sahənin 
inkişafına sanballı töhfədir. 
       Dissertasiyanın  avtoreferatı  müasir  tələblərə  uyğun  tərtib  edilmişdir.  Burada 
mövzunun  aktuallığı  kifayət  qədər  ciddi  dəlillərə  əsaslandırılmış,  tədqiqatın 
məqsəd  və  vəzifələri  konkret  və  aydın  şəkildə  göstərilmiş,  problemin  öyrənilmə 
tarixi  və  səviyyəsi,  tədqiqatın  metodoloji  əsası,  onun  nəzəri-təcrübi  əhəmiyyəti, 
elmi  yeniliyi  geniş  şərh  edilmiş,  dissertasiyanın  quruluşu  və  aprobasiyası  barədə 
məlumat verilmişdir. 
       Avtoreferatda  tədqiqatın  qısa  məzmunu  tam  əksini  tapmışdır.  Üç  fəsildən 
ibarət  dissertasiyanın  I  fəsli  “Jurnalistikaya  dair  nəzəri  baxışların  və 
konsepsiyaların  formalaşma  prosesi”  adlanır.  Bu  fəsil  “Azad  sözü  tirajlayan 
jurnalistika  və  hakimiyyətin  ona  qarşı  senzura  tədbirləri”,  “Azərbaycanda  yeni 
jurnalistikaya  keçid  dönəmində  mətbuatın  funksional  xarakteri”,  “Nəzəri 
konsepsiyaların  modelləşmə  prosesi  və  onların    Azərbaycan  jurnalistikasında 
təzahür  formaları”,  “Jurnalistika  hakimiyyətin  əbədi  opponenti  rolunda”  adlı  4 
bölmədən  ibarətdir  ki,  avtoreferatda  bu  bölmələrin  hər  biri  ayrılıqda  qısaca  şərh 
edilir.  “Peşə  etikasının  formalaşması  və  KİV-in  hüquqi  bazasının  yaradılması  
Azərbaycan  jurnalistikasının  inkişafında  yeni  mərhələdir”  adlanan  ikinci  fəsildə 
peşə  etikası,  KİV-in  hüquqi  tənzimlənməsi,  eləcə  də  informasiya  janrları  və 
onlarda baş verən dəyişikliklər tədqiqat müstəvisinə cəlb olunmuş və elmi-nəzəri 
baxımdan uğurla işlənmişdir. 
       Dissertasiyanın  III  fəsli  “Jurnalistikanın  beynəlxalq  standartları  Azərbaycan 
KİV  məkanında”  adlanır  və  bu  fəslin  4  bölməsində  yeni  dövr    jurnalistikasının 
başlıca  cəhətləri,  məziyyətləri  göstərilir  və  bu  kontekstdə  müasir  Azərbaycan 
jurnalistikasının  inkişaf  meylləri  ümumiləşdirilir,  təhlil  olunur,  xarakterizə  edilir, 
dəyərləndirilir. 
       Jurnalistikanın elmi-nəzəri problemlərinə həsr olunan mövcud ədəbiyyatı xeyli 
zənginləşdirən, müəyyən  mənada ona  yeni  ruh  verən  bu tədqiqat  işinin  nəticələri, 

---

 
142 
eləcə  də  jurnalistikanın  inkişafını  əngəlləyən  problemlər  avtoreferatda  bir-bir 
sadalanır.   
       Avtoreferatda  müəllifin  dissertasiyanın  əsas  məzmununu  özündə  ehtiva  edən 
kitab, monoqrafiya,  dərslik, dərs vəsaiti və  elmi  məqalələrinin, eləcə də tədqiqata 
dair çap əsərlərinə yazılmış məqalələrin siyahısı verilmişdir. 
       Beləliklə,  hesab  edirəm  ki,  C.  Məmmədovun  “Azərbaycanda  jurnalistikanın 
müasir  inkişaf  meylləri”  adlı  doktorluq  dissertasiyasının  avtoreferatı  AAK-nın 
bütün tələblərinə uyğun tərtib edilmişdir və avtoreferatın müəllifi filologiya elmləri 
doktoru alimlik dərəcəsini almağa tam layiqdir. 
 
                                                                                  
 
Abid Tahirli 
                                                                               filologiya elmləri doktoru 
 
       
 
Qahirə Müslüm qızı Hüseynovanın «Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda 
mübarizə dövründə Naxçıvan Muxtar Respublikasında demokratik 
mətbuatın təĢəkkülü və inkiĢafı (1988-1993)» mövzusunda namizədlik 
dissertasiyasına 
 
R  Ə  Y 
 
 
Bugünkü  tələblər  və  dəyərlər  baxımından  Azərbaycan  mətbuat  tarixinin 
tədqiqi,  dəyərləndirilməsi  aktual  və  əhəmiyyətlidir.  Nəzərə  alsaq  ki,  bu  iş  çar 
Rusiyası  dövründə  həvəskar  səviyyədə  və  pərakəndə  halda,  Sovet  dövründə 
rejimin  və  bolşevik  ideologiyasının  müəyyənləşdirdiyi  prinsiplər  əsasında,  dar 
çərçivədə,  başqa  sözlə,  predmetə,  tədqiqat  obyektinə  elmidən    daha  çox  sinfi  və 
partiyalı  münasibətin  hakim  olduğu  şəraitdə  həyata  keçirilmişdir  –  problemin 
həllinin  nə  qədər  vacib  olduğu  daha  qabarıq  üzə  çıxar.  Digər  tərəfdən  isə 
Azərbaycan mətbuat anlayışının Cənubi Azərbaycanda, eləcə də mühacirətdə nəşr 
olunan  mətbu  orqanları  da  əhatə  etməsi  mövzunun  elmi,  sistemli,  dərindən  və 
ardıcıl  araşdırılmasının  zəruriliyini  şərtləndirir.  Bütün  bunları  qeyd  etməkdə 
məqsəd  mövcud  tədqiqatları  təftiş  etmək,  onların  dəyərini  azaltmaq,  yaxud 
üstündən xətt çəkmək yox, əksinə, fədakar alimlərimizin ağır şərtlər altında ərsəyə 
gətirdikləri  irsə  diqqətli,  qayğılı  münasibət  bəsləyib,  onların  obyektiv  səbəblərə 
görə  deyə  bilmədiklərinə  diqqəti  çəkmək,  Azərbaycan  mətbuatının  keçdiyi  tarixi 
yolu qərəzsiz, hər cür saxtakarlıqdan uzaq şəkildə araşdırmağın, dəyərləndirməyin 
vacib  olduğuna  diqqəti  çəkməkdir.  Şübhəsiz  ki,  H.Zərdabinin,  F.Köçərlinin,  Əli 
bəy 
Hüseynzadənin,  M.Ə.Rəsulzadənin,  N.Nərimanovun,  Ü.Hacıbəylinin, 
C.Hacıbəylinin, A.Səhhətin mətbuatla, onun yaranması, inkişafı ilə bağlı fikirləri, 
xatirələri,  mühakimələri  böyük  maraq  doğurur,  əhəmiyyətlidir.  Sonrakı  dövrlərdə 
M.B.Məmmədzadə,  Əziz  Şərif,  A.Zamanov,  Ə.Mirəhmədov,  Q.Məmmədli, 
Ş.Qurbanov,  N.Zeynalov,  N.Axundov,  X.Məmmədov,  Ş.Hüseynov,  S.Rüstəmova 
və  bu  kimi  başqa  görkəmli  alimlərin  mətbuat  tarixi,  ayrı-ayrı  nəşrlər,  naşirlər, 
publisistlər ilə bağlı araşdırmaları bu gün də dəyərli mənbələrdir. 

---