Abġd tahġRLĠ

 
248 
Şarkında öldün, dirildin,  
Göylərdən  bir nüsxə  gələn   
Zəki Müren. 
   
Azman   sənətkarların   yaradıcılıq   yolunu  və konkret   məqamlarını  təhlil, 
təqdir  edən  İ.Mehdizadə  bununla  kifayətlənmir,  toxunduğu  mövzunu    dövrün   
problemləri  ilə  əlaqələndirir,  müqayisələr  aparır,  ibrətamiz      nəticələr    çıxarır. 
“Nəhəng  qaya      parçasını,  lay    divarı      xatırladan”  xanəndə  Mütəllim  
Mütəllimovun  “tükdən      nazik,  şüşədən      kövrək      qəlbi  vardı”  -  yazır    İntiqam.  
Mütəllimin      ifasında    müəllifi    çəkən    çoxlu    məqamlar      var:  O,  qəzəlin    hər 
sözünü, hər   misrasını  aydın  tələffüzlə  oxuyur, onun  ifası  seçdiyi   muğamın 
ruhuna    uyğun    avazı,  qəzəllərin  incəliyi      ilə    möhtəşəmdir,  ifaçılıq      sənətinin   
klassik  nümunəsidir, örnəkdir. İntiqam   dərin   təəssüf hissi  ilə yazır ki, əruzun   
nəzəriyyəsini  demirəm,  eləcə  zahiri   biçimlərindən belə  xəbərsiz  olan, vəznin, 
hecanın, bölgünün, məntiqi  vurğunun   nə  demək  olduğunu   bilməyənlər   indi 
efir   məkanında , toy   mağarlarında   meydan   sulayır.  
“Karvanın  sarvanı”  kitabının  xeyli  hissəsini  Azərbaycan    ədəbiyyatının   
görkəmli nümayəndələrinə həsr edilmiş portret-oçerklər təşkil edir. İ.Mehdizadəyə 
zaman-zaman Azərbaycan ədəbiyyatı   xəzinəsinə   parlaq  nümunələr  bəxş etmiş  
Rəsul  Rza,  Mir    Cəlal,  İlyas    Əfəndiyev,  Elçin,  Əkrəm  Əylisli,  İsmayıl    Şıxlı, 
Fərman    Kərimzadə,  Xəlil  Rza,  Məmməd  Araz,    Fikrət  Qoca    kimi  şair,  yazıçı, 
dramaturqlarla  görüşmək, həmsöhbət  olmaq, ədəbi  mühit və sənət   problemləri  
barədə    fikir  mübadiləsi  aparmaq    nəsib  olmuşdur.  O,  eyni    zamanda  Sabir  
Rüstəmxanlı,  Ramiz    Rövşən,  Seyran    Səxavət,  Çingiz    Əlioğlu,  Bəhmən   
Vətənoğlu, Eldar   Baxış, Şəmşad Rza, Məmməd  Murad, Əjdər  Ol  və  digər   söz   
adamları    ilə  aralarında      olan    ilgiləri    də  əlvan      boyalarla    təsvirə    gətirir, 
dostlarının  ədəbi   uğurlarından   ürək  açıqlığı ilə bəhs   edir və bu sənətçilərin  
portretlərinin, mənəvi   keyfiyyətlərinin  də üzərinə   işıq   salmağı  unutmur.  
Qeyd  etdiyimiz    kimi,    İ.Mehdizadə      müxtəlif      yaradıcılıq      sahələrində  
fəaliyyət  göstərən      insanları  –  bəstəkar,  aktyor,  rejissor,  rəssam,  xalçaşünas, 
dramaturqları öz qəhrəmanı seçmişdir və  onların  fəaliyyət sahəsinə  uyğun  olaraq  
üslubunu,  yazı  tonallığını    dəyişərək,    gah  musiqişünas,  gah  teatrşünas,  gah 
sənətşünas  təsiri bağışlayır. Söz  sənətindən, onu   yaradanlardan   bəhs edərkən, 
elə təəssürat oyanır  ki, İ.Mehdizadə kamil  ədəbiyyatşünasdır. Ədəbi problemlərə, 
mövzulara,  yazıçı  və  şairlərin  yaradıcılıq  laboratoriyasına  ciddi      müdaxilələr 
etdiyindən    onun    portret-oçerklərində  ədəbi-tənqidi      məqamlar  daha  parlaq  üzə 
çıxır. İlyas Əfəndiyevi Azərbaycan  nəsrində, dramaturgiyasında  yeni, əlvan  bir 
mərhələnin    yaradıcısı  adlandıran    İ.Mehdizadə  onun  ədəbi  irsinə  olan  davamlı 
marağı  yaradıcılığının  orijinallığında,  bədii  kamilliyində,  vətəndaş    cəsarətində 
görür və yazır: “O, dilinə, ricətinə, dialoqlarına, kompozisiya  qurmaq  səriştəsinə   
görə    təzə  idi,  cazibədar      idi  (  “Bir  hay  çəkərəm  ki”).  Dramaturqa      həsr  etdiyi   
başqa    bir      oçerkdə  isə  (“Körpüsalan”)  o,  yazıçının    ədəbiyyatımıza  yeni      abu-
hava,  nəfəs  gətirdiyini    qeyd  edir,  göstərir  ki,  İlyas    Əfəndiyev      sosializm  
realizminə   bir  qədər  başqa  aspektdən   yanaşmış, ənənəvi, bayağı  nəqlçilikdən 
qaçmış,  lirik-psixoloji  üsluba  üstünlük  vermişdir.  O,  İ.Əfəndiyevi  bəzən  həddən 

---

 
249 
artıq  sentimentallığa,  romantikliyə  uymaqda  qınayanlara  tutarlı,  məntiqli  cavab 
verir,  mülahizələrini  əsaslandırır:    «İ.Əfəndiyev  əsl    yazıçı,  vətəndaş  kimi    hiss 
etmişdi ki, müasir insanın duyğu və düşüncələrindən, həyati   ehtiyaclarından xəbər 
tutmadan, haradasa, o ehtiyacı öz çiyinlərində  duymadan  oxucunun, tamaşaçının  
qəlbinə  yol tapmaq olmaz ».  
İ.Mehdizadə ifaçılıq sənətindən, musiqidən, müğənnidən   yazanda oxucuya   
nə  qədər    emosional,  duyğulu,  hiss  –  həyəcanlı  təsir  bağışlayırsa,  ədəbiyyatdan  
bəhs edəndə  ciddi, ötkəm və cəsarətli  olur, ona qədər   deyilənləri təkrar eləmir. 
Mülahizələrində  bənzərsiz  olduğu    qədər  də,  qətiyyətlidir.  Rəsul    Rzanın 
novatorluğunu  yalnız  onun  sərbəst  vəznlə  yazması    ilə    əlaqələndirənlərlə   
İ.Mehdizadə  qətiyyən   razılaşmır: “.... R.Rzanın novatorluğu, formadan  daha çox 
onun  məzmununda, bir şəxsiyyət  kimi  özünün mahiyyətindədir və bir  zamanlar 
Rəsul  müəllimi  formalizmdə,  mücərrədçilikdə,  qərbçilikdə  ittiham  edənlər  onun  
novatorluğunun    mahiyyətini    dərk  etmək  üçün  gərək      poeziyasının    ümumi   
ruhundan  halı  ola , şairin   dünyagörüşünə   bələd  olaydılar, şeirlərindəki  daxili   
gərginliyə , ekspessiyaya  fikir   verəydilər və  bir də  yaradıcılığına   heyrətamiz  
dərəcədə   bənzəyən  R.Rza  şəxsiyyətinə   vaqif  olaydılar («Rəsul Rza  riski»)   
Azərbaycan ədəbiyyatına  «Bir gəncin    manifesti», «Dirilən adam», «Açıq 
kitab», «Yaşıdlarım», «Təzə şəhər», «Yolumuz   hayanadır» kimi   əsərlər   bəxş 
etmiş Mir Cəlal Paşayev həm də, uzun illər Azərbaycan  Dövlət   Universitetində 
elmi-pedaqoji fəaliyyətdə  bulunmuşdur. Xoşbəxtlikdən  İntiqam   Mehdizadə  də 
üzündən    təbəssüm    ,  dilindən      xoş    söz      əskik  olmayan      bu  müdrik    insanın 
sevimli   tələbələrindən   olmuşdur. Hörmətli  müəlliminə   həsr etdiyi «Mir Cəlal 
müəllimin «yalanı» oçerkində  İ.Mehdizadə  onun digər   müsbət  keyfiyyətləriylə 
yanaşı    qeyri-adi    zəkaya,  ədəbi      yaddaşa      sahib    olduğunu,      aralarında    baş 
vermiş   bir həyati   epizodun   timsalında  oxucusuna   yetirir.  
 Aktyorlara  həsr  olunmuş  oçerklər    İ.Mehdizadənin    portretlər   
qalereyasında həm   sənətkarlıq, həm də say   etibarı ilə    diqqəti  dərhal  çəkir. 
Azərbaycan    teatr    səhnəsində  və  kinoda    yaratdıqları    mükəmməl    obrazlarla  
milyonlarla  tamaşaçı qəlbini  fəth  etmiş   Nəsibə Zeynalova, Səməndər Rzayev, 
Möhsün    Sənani,  Hamlet  Xanızadə,  Ağahüseyn    Cavadov,  Əli  Zeynalov,  Əliağa 
Ağayev, Barat Şəkinskaya, Həsən Əbluc və digər   sənət   fədailərinin  həm  səhnə, 
həm də   pərdəarxası  həyatlarını   özünəməxsus tərzdə, müəllifin   təbirincə  desək, 
hər  kəsin      həyatındakı      fərqli,  həlledici    məqamı    tapmaqla,  tutmaqla      və      bu 
keyfiyyəti  xarakterin  digər  bütün  cəhətləri  ilə    bağlamaqla,  əlaqələndirməklə  
təqdim  edir.  “Təbiiliyin  böyük  ustası”  Nəsibə    Zeynalova,  “səsi  bulaq      misallı” 
Səməndər  Rzayev,  “qəribə,  gözəl    səs  sahibi,  obrazın    hansı  ahənglə  danışmalı 
olduğunu mütləq tapan” Həsən Əbluc, “standartlara   sığmayan  xarakter, zəngin 
daxili  aləmə malik, teatra candan, ürəkdən   bağlanan” Hamlet Xanızadə, “susmuş 
ürəyi  səsində”  döyünən  Aydın      Qaradağlı,  “deklamasiyanın  professoru”  Əli  
Zeynalov, “səhnənin hər   qarışını   yox e, hər milli metrini   dəqiq bilən” Möhsün   
Sənani    və  bu  kimi    bir  çox    sənətçiləri      tamaşaçılar      səhnədə    yaratdıqları  
obrazlara      görə    tanıyır,  sevir.  İstedadlı      publisist      İntiqam    Mehdizadə    isə 
səhnədə    rol    oynayan,  obraz      yaradanların      özünün    obrazını      yaradır    və    bu   
məqamlarda    onun  qələmi  jurnalistdən  daha  çox  yazıçı  kimi    işləyir.  Böyük 

---