246
bir dildə şəstlə yazır: “Bir daha vurğulayıram, gərəkən qayğı, maliyyə yardımı
olarsa, bizdəki sənətkarlar çox sevdiyim, böyük istedadları qarşısında sayğıyla baş
əydiyim Lyudmila Qurçenkonun, Alisa Freyndlixin, İnna Çurikovanın, Culiya
Robertsin onbirliyinə tuz çıxarmasalar, adımı dəyişərəm.”
İ.Mehdizadənin publisistikasını səciyyələndirən üstün cəhətlərdən biri, elə
lap birincisi səmimiyyətdir. Hər cür saxta bər-bəzəkdən, hoqqalardan, yalandan,
hay-küydən uzaq, eyni zamanda, əqlə, hissə təsir göstərərək oxucunu düşündürən,
inandıran səmimiyyət müəllifin yazılarının ruhuna hakimdir. O, Yalçın
Rzazadədən yazanda da (“Bir parça yamac»), Qədir Rüstəmovdan bəhs edəndə də
(“Sən demə, Qədir beləymiş”), dahi türk müğənnisi Zəki Mürendən söz açanda da
(“Göylərdən enən səs”), Mütəllim Mütəllimovdan danışanda da (“Şişman kişinin
nazik qəlbi”), Şövkət Ələkbərovanı təqdim edəndə də (“Şövkət xanımın dönmüş
üzü”), Rübabə Muradovanı xatırlayanda da (“Rübabənin düyünlü ürəyi”) eyni
dərəcədə səmimidir, səmimi olduğu qədər də məsuliyyətlidir. Y.Rzazadənin
ifasından təsirlənən müəllif yazır: “Nə bəxtiyardıq”, “Ağ paltarda”, “Belə ola,
həmişə”, “Durnalar”ı oxudu. Məni haldan-hala saldı. Darısqal otağımın divarlarını
uzaqlara çəkdi, tavanını ulduzlara qaldırdı, təklədi, qoşalaşdırdı, güldürdü,
kövrəltdi. (“Bir parça yamac”).
İ.Mehdizadənin təhkiyəsi məhrəm insanların biri-biriylə söhbətlərini
xatırladır. Bu yolla o, bir tərəfdən oxucunun qəlbinə və beyninə yol tapır, digər
tərəfdənsə, qəhrəmanının təbii obrazını yaratmağa səy göstərir: “Çox eşitmişdim,
deyirdilər, Qədir Rüstəmovun ipinin üstünə odun yığılası deyil, ay nə bilim, adam
biabır eləyəndi, bir də gördün, məclisi yelə verdi və sairə və ilaxır. Düzü nə ipinin
üstünə yığmağa odunum olmuşdu, nə də məclislərində iştirak etmişdim...” Çox
maraqlı və diqqətəlayiqdir ki, İntiqam hələ ötən əsrin 60-cı illərində yataqxana
həyatından tanıdığı, ara-sıra görüşdüyü Qədir Rüstəmovun bütün nikbin
proqnozlara rəğmən böyük xanəndə ola biləcəyinə inanmadığını etiraf edir və
yazır. Halbuki, o, oxucunu rahatlıqla aldada bilərdi, məsələn, bir çoxları kimi
yazardı ki, mən hələ o vaxtlar hiss etmişdim ki, Qədir gələcəkdə dahi sənətkar
olacaq, milyonların qəlbini fəth edəcəkdir. İllər ötür, Q.Rüstəmov özü barədə
gəzən şayiələrə, əsası olmayan söz-söhbətlərə son qoyur. Azərbaycanın efir
məkanına qeyri-adi bir səsin, avazın daxil olduğunu əməli ilə təsdiqləyir. Qədir
səsinin ölməzliyi, əbədiliyi, əsrarı publisistə bu cümləni diqtə edir: “Xanəndə
“Sona bülbüllər”i misilsiz şövqlə, əlçatmaz bir istedadla oxuyanda şəxsən mən əsil
Qədir Rüstəmov fenomeninin, onun səsinin sərhədlərinin harada başlayıb, harada
qurtardığını qarışdırdım.” İ.Mehdizadənin yaratdığı, təsvir və təqdim etdiyi Qədir
Rüstəmov nadir ovqatlı istedad sahibidir, sənətin zirvəsinə yüksələn xanəndədir,
şıltaqdır, çılğındır, amma eyni zamanda həssas və məsuliyyətlidir. Q.Rüstəmovun
söz, sənət, ifa ilə bağlı mülahizələri onun daxili zənginliyinə dəlalət edir,
məsələlərə səthi yox, dərindən yanaşdığına inam yaradır. O, mahnıların yaranması,
onların üzərində aparılan işlə bağlı İ.Mehdizadənin suallarını geniş cavablandırır,
sonda deyir: “Mahnının mayası sözdən tutulur. Sözsüz mahnı ola bilməz. Bir az
dərinə gedəndə görürsən, xalq mahnıları hansısa ehtiyac üzündən, nəyisə kimlərəsə
demək, çatdırmaq üzündən əmələ gəlib. Hamısında da söz havacatı, havacat da
sözü, nə təhər deyim, tamamlayır, bir növ yoğurur.” Sənətkarın sözləri qeyri-
247
ixtiyari Azərbaycan mədəniyyətinin parlaq siması H.B.Zərdabinin 130 il əvvəl
“Əkinçi” qəzetində dərc etdirdiyi kiçik bir məqaləsini yadıma saldı. O, mahnıların
həyatımızdakı yerini, rolunu qeyd edir, mahnıların mənasını yaxşılaşdırmağa səy
etməyin vacibliyini vurğulayır. Sonra yazır: “Hər tayfanın vətəndaşlıq və millətin
keçmişində olan yaman və yaxşı günlərini şərh edən mahnıları olur ki, bu mahnılar
da ağızdan-ağıza düşüb milləti birləşdirməyə bais olur. Amma bizim mahnılara
baxan gərək təəccüb eləsin ki, xudavənda, onları kim və nə üçün düzəldib.” Böyük
mühərrir qeyd edir ki, oxunan mahnıların bir çoxunun heç mənası olmur. Belə
oxuyanların barəsində doğru deyiblər ki, eşşəyin anqırmağı özünə xoş gəlir, amma
çifayda, eşşək anqıra-anqıra gəzir və onu belə anqırmaqdan xilas etmək səyinə
düşən yoxdur... yaxşı olardı ki, şairlərimiz bir-birini həcv, ya mədh etmək əvəzinə
zikr olan məzmunda mahnılar düzəltsinlər ki, onlar ağızdan-ağıza düşüb xalqı
nadanlıqdan danalığa (biliyə, elmə) təhrik etməyə bais oleydi.” (“Əkinçi” qəzeti
№18, sentyabr 1877). Güman edirəm ki, haşiyə yerində oldu. H.B.Zərdabi
ideyalarının reallaşmasına xidmət edən Q.Rüstəmov kimi sənətkarlarla yanaşı,
ifaçılıq sənətinə xələl gətirən, onu korlayan üzdəniraq “ulduzlar” qoy, Həsənbəyin
yazdıqlarından “feyziyab” olsunlar...
İntiqamın qələmi güclüdür, qüdrətlidir. O, sözün vasitəsilə sevib-seçdiyi
qəhrəmanına başqalarının qəlbində əbədi yuva qurur. Onun obrazlı, alovlu,
ehtiraslı ifadələri öz düşüncələrini mənalandırmağa və digərlərinə də sirayət
etdirməyə yetərlidir. Türk musiqi və ifaçılıq mədəniyyətini əlçatmaz zirvəyə
yüksəldən Zəki Müren barədə İ.Mehdizadə yazır ki, onun səsi yer səslərinə
bənzəmir, sanki göylərdən vəhy olunur, oradan-sonsuz ənginliklərdən süzülüb
gəlir. O, Zəki Mürenin səsini ilahi ifaya bənzədir, müğənninin çox da uzun
sürməyən ömrü boyu mənsub olduğu xalqın zəngin dil qatlarına, söz, könül
mülkünə baş vurduğunu, oradan incilər seçdiyini və onlara özünəməxsus tərzdə
yeni ruh, yeni həyat bəxş etdiyini vurğulayır. İ.Mehdizadə sevincini, nəşəsini
oxucu ilə bölüşməyin ustasıdır. Yeri gələndə isə oxucu ilə kədərini də
paylaşır, onu öz həyatının acılı-şirinli məqamlarıyla tanış edir, qəm – qüssə
yükünü özüylə birgə çəkmək üçün oxucusunu da köməyə çağırır.
Ümumiyyətlə, “Karvanın sarvanı” kitabında biz qəhrəmanlarıyla birgə
İntiqamın şəxsi həyatının da bir sıra məqamlarının şahidi oluruq ki, bunu həm
müəllifin uğurlu priyomu, həm də kitabı daha oxunaqlı edən üslub kimi
qiymətləndirmək olar. Budur, Türkiyədən gələn xəbər müəllifi əndişələndirmiş,
həyəcanlandırmışdır: Zəki Müren ağır xəstədir. Və publisist yazır: “Ən böyük
üzüntüm ondan yanadır ki, bu vaxtacan mənə özünün nəğməli dünyasından
çox qiymətli dəqiqələr bağışlamış, məni daxilən bir yox, yüz boy ucaltmış
sevgili sənətçimi o halında yoluxa bilmir, ona ürək-dirək verəmmir, ona bir
ovuc Niyal qarı, bir dənə Göyçay narı, bir buğum Kəlbəcər kəkotusu yetirə
bilmirəm”. Hadisəyə böyük ictimai məna verməyi bacardığı kimi, İ.Mehdizadə
bu ağır məqamlarda özünü də, oxucusunu da situasiyadan çıxarır , qələmə
aldığı misralarla özünə də, oxucusuna da, elə Zəki Murenin özünə də təsəlli –
təskinlik verir:
Tanrıdan buta verildin,
Türkün baxtına hörüldün,
Dostları ilə paylaş: |