Abġd tahġRLĠ

 
287 
 
 
 
 
 
 
AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat Ġnstitutu 
«Xaricdə Azərbaycan ədəbiyyatı» Ģöbəsinin 14 may 
1997-ci il tarixli növbəti iclasının 9 №-li 
 
PROTOKOLUNDAN 
 
 
Filologiya elmləri doktoru Ağarəfi Zeynalov:  
-  Abid  Tahirli  çox  maraqlı  bir  iş  görüb.  O,  Üzeyir  bəyin  qardaşı  Ceyhun 
haqqında  elmi  əsər  yazıb.  Onu  da  qeyd  edim  ki,  Hacıbəyli  qardaşlarının  bizim 
Azərbaycan  mətbuatında,  incəsənətində,  mədəniyyətində  böyük  rolu  olub.  Lakin 
buna baxmayaraq, bu qardaşlar təzyiq altında olub, çox əziyyət çəkiblər, xüsusən 
Ceyhun  bəy  tamamilə  unudulub.  Abidin  ən  böyük  xidməti  ondadır  ki,  o,  Ceyhun 
bəyin  bütün  əsərlərini,  istər  publisistikasını,  istər  bədii  əsərlərini  araşdırıb,  onları 
«Kaspi», «Baku», «Proqress» qəzetlərindən aşkar edib tədqiqata cəlb edibdir. İşin 
əvvəlindən o, düz yol tutub,  onun imzalarını işıqlandırıb. Bununla kifayətlənməyib 
arxivdə olan materialları cəlb edib, onları nəzərdən keçirib və nəticədə sanballı iş 
yazıb. Bu, Ceyhun Hacıbəylinin həyat və yaradıcılığı haqqında olan ilk tədqiqatdır. 
O,  publisist  materialları  geniş  analiz  edib,  maarifçiliyə  aid  yaxşı  fikirlər  var, 
nəticələri  elmlidir,  məntiqlidir.  Onun  xidməti  bir  də  ondadır  ki,  «Hacı  Kərim» 
kitabını əldə edib, dolğun bir biblioqrafiya tərtib edib. 
 
Filologiya еlmləri нamizədi Мənzər Ġbrahimova: 
-  Работа  А.Таирли  посвящена  изучению  доэмигрантского  периода 
творчества  одного  из  представителей  азербайджанского  зарубежья,  видного 
публициста, журналиста, общественного деятеля Джейхун бека Гаджибейли. 
Она  восполняет  пробел  истории  азербайджанской  литературы  начала 
столетия,  предметом  исследования  служит  в  основном  публицистика 
Д.Гаджибейли  со  страниц  русскоязычной  печати  –  газет  «Каспий»,  «Баку», 
«Прогресс»  и  т.д.  Литературное  наследие  Дж.Гаджибейли  соискатель 
рассмотрел  в  двух  аспектах:  как  представителя  азербайджанского 
просветительства,  благотворительности,  религии  и  духовенства,  а  также 
анализа  художественных  произведений  –  «Гаджи  Керим»,  рассказов  и 
фельетонов.  Освещается  и  отношение  Дж.Гаджибейли  к  истории  развития 
азербайджанской  печати  и  дается  небольшой  очерк  об  издателе  редакторе 
газеты «Тарджуман» Исмаил бек Гаспринском. 
Прежде  всего,  необходимо  отметить  ту  большую  работу,  которую 
проделал  соискатель,  собрав  воедино  разбросанные  на  страницах  печати 
публикации  Джейхун  бека.  К  числу  заслуг  следует  отнести  и  то,  что  он 

---

 
288 
возродил  для  нашей  действительности,  до  сих  пор  находившийся  под 
запретом, сборник его первых литературных опытов, изданных в 1911 году. 
Переизданный  сборник  А.Таирли  имеет  то  преимущество,  что  к  нему 
предпослано 
предисловие, 
являющееся 
можно 
сказать 
первым 
исследованием художественных образов, созданных Дж.Гаджибейли. 
Работа  оставляет  хорошее  впечатление,  так  она  начинается  с 
теоретического  освещения  проблемы  азербайджанского  просветительства, 
отметив при этом заслуги Дж.Гаджибейли на этом поприще. 
Исследование А.Таирли довольно-таки объемное, оно имеет ценность и 
несомненно,  является  большим  научным  подспорьем  для  дальнейших 
Джейхуноведом. 
 
«Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı» Ģöbəsinin baĢ elmi iĢçisi, filologiya 
elmləri doktoru Ġslam Ağayev: 
-  XIX  əsrin  sonu,  XX  əsrin  əvvəlləri  Azərbaycan  ədəbi  ictimai  fikrinin 
onlarca şəxsiyyəti var ki, bunlar haqqında müasir elmi fikrimizin məlumatları çox 
azdır və yaxud yox dərəcəsindədir. Belə şəxsiyyətlərdən biri də görkəmli publisist 
yazıçı  və  ictimai  xadim  Ceyhun  bəy  Hacıbəylidir.  1919-cu  ilə  kimi  Azərbaycan 
ədəbi-ictimai  həyatında  çox  fəal  iştirak  etmiş,  lakin  sonra  Parisdə  mühacirətdə 
yaşamış bu görkəmli şəxsiyyətin haqqında yazılmış bu dissertasiya işi hər şeydən 
əvvəl özünün yeniliyi ilə qiymətlidir. Dissertant Abid Tahirlini mən bu mövzunu 
götürdüyü  vaxtdan  tanıyıram.  Onun  Azərbaycan  xalqının  bu  görkəmli  şəxsiyyəti 
barədə nə cür həvəs və inadkarlıqla axtarışlar apardığını şahidiyəm. Dissertant bu 
əsərində  Ceyhun  Hacıbəylinin  həyatı,  dövrü  və  mühiti,  ədibin  publisistikasının 
başlıca  problemləri,  «Hacı  Kərim»  adlı  povesti,  hekayə  və  felyetonları  barədə 
Azərbaycan  ədəbi-ictimai  fikrində  ilk  dəfə  olaraq  elmi  araşdırmalar  aparmışdır. 
Dissertasiyası  ilk  mənbələrə  və  Azərbaycan  ədəbi-ictimai  fikrinin  ən  mötəbər 
məxəzlərinə  əsaslanır.  Tədqiqat  yüksək  elmi  səviyyədə  yazılmış,  namizədlik 
dissertasiyası  üçün  qarşıya  qoyulmuş  məqsədə  kifayət  qədər  cavab  verir.  Bütün 
bunları  nəzərə  alaraq,  mən  Abid  Tahirlinin  bu  əsərini  elmlər  namizədi  alimlik 
dərəcəsi  almaq  üçün  tələb  olunan  vəzifələrə  artıqlamasilə  cavab  verdiyini  hesab 
edirəm. 
Sözümün sonunda Abid Tahirlinin müzakirə üçün təqdim etdiyi bu əsərinin 
elmi  dəyərini  və  müasir  əhəmiyyətini  aşağıdakı  cəhətlərinə  görə  bir  daha  qeyd 
edirəm:  bu  əsər  təkcə  bizə  çox  az  məlum  olan  bir  görkəmli  şəxsiyyəti  tanıtmaq 
baxımından  deyil,  həm  də  bu  şəxsiyyətin  bu  gün  bizim  müasir  baxışlarımızdakı 
dini-fanatizm qalıqlarına qarşı mübarizəmizdə, həyat və məişətimizdəki yeniləşmə, 
müasirləşmə meyllərinin təbliğində və sair bu kimi köklü milli təbliğatımızda çox 
qiymətlidir. 
Əsərdə  C.Hacıbəyliyə  aid  zəngin  biblioqrafiyanın  verilməsi  də  çox 
qiymətlidir… 
 
Kiçik elmi iĢçi T.Aslanova: 
- Qeyd edək ki, dissertasiyada tədqiq olunan dövr çox çətin və qalmaqallı bir 
dövr olsa da, onu düzgün və aydın araşdırmaq, tədqiq etmək ən mühüm şərtlərdən 

---