Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
169 problemə mövcud ictimai-siyasi-tarixi şərait kontekstində yanaşmaq lazımdır. Buradan digər sual öz cavabını tapmış olur. «Molla Nəsrəddin» 1907-ci ildə Tiflisdə nəşrə başlayanda, nə Azərbaycan hökuməti, nə də Gürcüstan hökuməti vardı. Bakı kimi Tiflis də eyni imperiyanın – dövlətin sərhədləri daxilində yerləşən şəhərlər idi. Odur ki, «Molla Nəsrəddin»in Tiflis dövründə buraxılan nömrələrini qətiyyən mühacirət nəşrləri saymaq olmaz. Elmi mənbələrdə «mühacirət»in ərəb sözü olduğu, peyğəmbərimizin Məkkədən Mədinəyə hicrəti hadisəsini mənalandırmağa xidmət etdiyi yazılır. Bu gün dilimizdə «mühacirət» sözü hər hansı siyasi, iqtisadi, hərbi səbəbdən, zorla, yaxud könüllü şəkildə ölkənin sərhədini aşaraq başqa bir ölkədə məskunlaşmaq anlamını verir. Latın mənşəli «emigare» sözü ingilislərdə «emiqration», ruslarda «emiqrasiya» sözü hansı mənanı daşıyırsa, bizdə də «mühacirət» sözü həmin yükü çəkir. Bəzən xaricdə yaşayan həmvətənimizin ünvanına «mühacir» söyləməkdən ehtiyatlanaraq ona «diaspor üzvü» deyirlər. Bu, anlaşılandır, bu münasibət sovet dövründən bir mirasdır. Çünki, Sovet hakimiyyəti illərində mühacirlərə münasibət birmənalı idi – onlar «Vətən satqını», «dönük», «xain» adlandırılırdılar. Amma bu sözlərlə kimlər hədəfə alınırdı: Azərbaycan istiqlalçıları, yaxud Sovet həyat, düşüncə tərzini, kommunist-bolşevik ideologiyasını qəbul etməyənlər, Sibirə sürgün edilməkdən, təqibdən, terrordan, təhdiddən ehtiyat edib II Dünya Müharibəsi bitdikdən sonra Vətənə qayıda bilməyən, qəlbi qürbətdə Vətən eşqi ilə çırpınan on minlərlə həmvətən… Bu gün Azərbaycan Respublikasından kənarda milyonlarla həmvətənimiz yaşayır. Rusiya, Ukrayna, Orta Asiya Respublikaları, Almaniya, Fransa, Skandinaviya ölkələri, ABŞ… - bu siyahını istənilən qədər artırmaq olar – kimi ölkələrdə ən müxtəlif səbəblərdən istər Azərbaycan Respublikasından, istər Cənubi Azərbaycandan yüz minlərlə həmvətənimiz məskunlaşmışdır. Çox vaxt, xüsusi ilə son illərdə onlara «diaspor üzvü» deyirlər, sanki bununla həmvətənlərin statusu, yaxud cəmiyyətdəki yeri, mövqeyi dəyişir. Belə deyil. Həmin ölkələrdəki həmvətənlərimizin problemləri ilə yerli mühacir təşkilatlar məşğul olur. «Diaspor üzvü» deməklə, sanki nəyi isə yumşalmış, «mühacir» söyləməklə nəyi isə şiddətləndirmiş oluruq. Qətiyyən. «Diaspor» sözünün etimologiyasını araşdırdıqda, bu ifadənin arxasında daha irimiqyaslı və daha dəhşətli hadisənin şahidi olursan. Yunan mənşəli «diaspor» sözünün mənşəyində də «mühacirət» sözündəki zorakılıq, təqib, təzyiq mənaları durur. Üstəgəl, «diaspor» həm də genosid təhlükəsini və kütləvi zorakılıq anlayışını özündə ehtiva edir. «Diaspor» sözü eramızdan əvvəl VI əsrdə torpaqlarından çıxarılan yəhudilərin məruz qaldığı zorakılıq hadisəsini əks etdirir. Beləliklə, hər iki söz ilkin mənasından uzaqlaşmış, yeni məna çalarları kəsb etmişlər. Fikrimizcə, bu sözlərin hər hansı bir səbəbdən xarici ölkədə məskunlaşan həmvətənimizin ünvanına rahatlıqla sinonim kimi işlədilməsi heç bir problem yaratmamalıdır. Mühacirət mövzusundan danışarkən hökmən problemə mühacirliyin haradan, hansı səbəbdən qaynaqlandığına aydınlıq gətirilməlidir. Belə olduğu təqdirdə mühacirətşünaslar arasında yaranmış bir sıra mübahisəli məqamlar həllini tapmış olacaqdır. Bəzən «mühacirət» dedikdə, sırf siyasi xadimlərin, yaxud siyasi baxışlarına görə ölkəni tərk etmək məcburiyyətində qalan insanların başqa ölkədə 170 məskunlaşması nəzərdə tutulur. Bu, yanlış yanaşmadır. Doğrudur, bu qisim insanlar mühacirətin başlıca göstəricisidir, onun əsas kütləsini, gücünü təşkil edir. Onlar təşkilatlanmağa, fəallığa meyllidir, ölkədə baş verən ictimai-siyasi-iqtisadi proseslərə daha çevik reaksiya verirlər. Bu da təbiidir. Çünki onlar siyasi baxışlarına görə, iqtidara, yaxud ictimai formasiyaya münasibətdə barışmaz mövqe tutduqları üçün qürbət həyatına üstünlük vermişlər. Eyni zamanda, heç bir təqibə, siyasi təzyiqə məruz qalmayan yüzlərlə, minlərlə insan da var ki, sadəcə həyat tərzini dəyişərək Avropada, Amerikada yaşamaq, yaxud dünyanın hər hansı digər ölkəsində daha firavan, daha zəngin bir həyat qurmaq niyyətilə, yaxud daha hansısa başqa səbəbdənsə ölkəni tərk etmişdir. Xaricdə məskunlaşan bu qəbildən olan insanlar da mühacirdir. Öz qayğı, problemləri ilə məşğul olan belə həmvətənləri siyasi fəaliyyətləri olmadığı üçün mühacir hesab etməmək düzgün deyil. O ki, qaldı Mirzə Cəlilin mühacirət dövründəki fəaliyyətinə, ümumiyyətlə, mühacirin xaricdə yaratdığı nə varsa, o mühacirət məhsuludur. Yazıçıdırsa, onun ədəbi irsi mühacirət ədəbiyyatı, publisistdirsə yazdıqları, mühacirət publisistikası, naşir, redaktordursa rəhbərlik etdiyi, buraxdığı mühacir nəşrdir. Deməli, M.Cəlilin «Molla Nəsrəddin» jurnalının İranda - mühacirət dövründə nəşr etdiyi nömrələri mühacirət mətbuatı nümunələridir. Bir çoxları elə hesab edir ki, həmvətənlərin xaricdə nəşr etdikləri yalnız siyasi məzmunlu qəzet, yaxud jurnallar mühacir nəşrlərdir. Halbuki, belə deyildir. Bu gün xarici ölkələrdə (o cümlədən, Rusiya Federasiyasında, Ukraynada) onlarca qəzet, jurnal buraxılır ki, onlar Vətənimizdə olan mövcud milli, demokratik hakimiyyəti bütün varlığı ilə dəstəkləyir, respublikanın nailiyyətlərini təqdir edir, ölkəmizin tarixi-memarlıq abidələrini, xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərini təbliğ edirlər. «Molla Nəsrəddin» jurnalına gəldikdə isə, onun mövzularını ətalət, cəhalət və mövhumata qarşı mübarizə ilə, qadın azadlığı, hüquq bərabərliyi, digər insani və demokratik dəyərlər, eləcə də dil, məktəb, maarif istiqamətində aparılan mübarizə ilə məhdudlandırmaq olmaz. «Molla Nəsrəddin» çar mütləqiyyətini, Osmanlı sultanlığını, İranın şahlıq üsul- idarəsini də qamçılayır, siyasi mövzularda son dərəcə kəskin materiallar dərc edirdi. «Molla Nəsrəddin» jurnalının Təbrizdə – mühacirətdə buraxılan 8 nömrəsi mətbuat tariximizdə bir çox cəhətdən silinməz iz buraxmışdır. Jurnal mövzu, dil, tərtibat baxımından özündən əvvəlki nəşrlərindən ciddi fərqlənməsə də, yeni mühit, yeni şərait «Molla Nəsrəddin»in təsir gücünü bir qədər də artırmış, əhatə dairəsini genişləndirmiş, bunun nəticəsi kimi Cənubi Azərbaycanda «Molla Nəsrəddin» ənənələrini davam etdirən satirik nəşrlər intişar etmiş, «mənəvi dirçəlişə və ictimai tərəqqiyə ciddi təkan vermişdir» (İ.Həbibbəyli, göstərilən əsəri, səh.347). Əməkdar jurnalist, mətbuat tariximizin fədakar tədqiqatçılarından olan Tahir Aydınoğlu «Şərqin mürgüsünü qaçıran, güldürərək düşündürən, düşündürərək güldürən, «millətin kitabına çevrilmiş» «Molla Nəsrəddin»in Təbrizdəki fəaliyyətini jurnalın tarixinə yazılan daha bir əlamətdar səhifə kimi dəyərləndirir. («Molla Nəsrəddin» - Təbriz 1921. Transliterasiya edən və çapa hazırlayan, f.e.n. Elmira Qasımova, «Ön söz»ün müəllifi Tahir Aydınoğlu, redaktor Məmməd Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|