Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
17
InGaN çoxqat kvant çuxurlu LED-lərin otaq temperaturunda electrolüminessensiya spektri
şəkil 3- də göstərilmişdir. Emissiyaın ən yüksək qiyməti 465 nm dalğa uzunluğuna uyğundur.
Şəkil 3. Mavi InGaN LED çipin Electrolüminessensiya spektri və CIE 1976 (x,y)
rəng koordinatlarında təsviri
GaS BĠRLƏġMƏSĠNĠN ĠSTĠDƏN GENĠġLƏNMƏ ƏMSALI
ƏSASINDA DEBAY XARAKTERĠSTĠK TEMPERATURU VƏ DĠGƏR
ELASTĠQĠYYƏT PARAMETRLƏRĠNĠN HESABLANMASI
Heydərova N.E.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Gallium, indium və tallium halgenidli birləşmələrin alınması və fiziki xassələrinin tədqiqi böyük
maraq doğurur. Bu maraq onunla əlaqədardır ki, bu növ birləşmələr əsasında yarımkeşiricilər
texnikasının müxtəlif sahələrində tətbiq edilən həssas çevirici cihazlar düzəltmək mümkün olur. Bu tip
birləşmələrdən optik kvant generatorlardan da istifadə edilir. Buna görə də GaS birləşməsinin Debay
xarakteristik temperaturu və digər elastiqiyyət parametrlərinin hesablanması məqsədyönlüdür.
Ədəbiyyatda göstərilmişdir ki,
D
- Debay xarakteristik temperaturunu bilməklə
E
- Yunq
modulunu təyin etmək mümkündür. Bu aşağıdakı emprik düsturlarla yerinə yetirilə bilər:
6
/
1
3
/
1
3
10
6818
,
1
d
M
E
Bu
düstura daxil olan
E
- Yunq
modulu
6
2
10
/
sm
kq
,
M
- molekulyar çəki,
d
- sıxlıqdır.
Düsturdan göründüyü kimi
E
-ni tapmaq üçün
M
,
və
d
məlum olmalıdır.
-nın dəqiq təyin
olunması xüsusi istilik tutumunun temperatur asılılığından yerinə yetirilə bilər. Lakin xüsusi istilik
tutumunun eksperimental təyini böyük texniki çətinliklə bağlı olduğundan, çox zaman
-nın təyin
olunması üçün emprik düsturlardan istifadə edirlər. Belə düsturlardan biri də çoxlu sayda təcrübi
nəticələrin ümumiləşdirilməsi yolu ilə çıxarılmış düsturdur.
2
/
1
3
/
2
37
,
19
V
A
Burada
A
- orta kvadratik atom kütləsi,
- istidən genişlənmə əmsalı,
V - atomar həcmdir.
V -ni
tapmaq üçün GaS birləşməsi üçün təcrübədən tapılmış sıxlığın qiymətindən istifadə etmək olar.
GaS birləşməsi üçün piknometrik üsulla tapılmış sıxlıq
3
/
9
,
5
sm
q
olmuşdur. GaS birləşməsi
üçün elastiqiyyət parametrlərindən Yunq modulu hesablanan emprik düstura Debay xarakteristiki
temperaturu daxil olur:
3
6
/
1
2
/
1
10
6818
,
1
m
E
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
18
Burada
- sıxlıq,
m - kütlə,
- Debay xarakteristik temperaturdur. Ədəbiyyatda göstərildiyi kimi Debay
xarakteristik temperaturunun qiymətini izotermik sıxılma əmsalının köməyi ilə belə hesablamaq olar:
2
/
1
6
/
1
3
/
1
3
10
8
,
1
A
Burada
A
- atom çəkisi,
- sıxlıqdır. Bu düstur əsasında hesablanmış Debay xarakteristik
temperaturunun qiyməti aşağıdakı kimi olmuşdur.
k
,
T
k
1
10
6
K
,
k
,
T
k
/
1
10
6
k
,
150
10,92
300
210
12,25
283
160
11,21
305
220
12,44
269
170
11,52
285
230
12,51
260
180
11,73
287
240
12,61
254
190
11,91
288
250
12,83
247
200
12,13
289
300
13,24
245
Debay xarakteristik temperaturu üçün tapılan bu qiymətlərdən istifadə edərək Yunq modulu
hesablanmışdır.
Bu halda GaS birləşməsi üçün
Kmol
k q
M
32
,
197
3
3
10
9
,
5
m
kq
götürülmüşdür.
GaS birləşməsi üçün Yunq modulu E hesablandıqdan sonra ədəbiyyatda göstərilən düsturdan
istifadə edərək Puasson əmsalı da hesablanmışdır.
2
1
3
E
k
Burada
k
E
k
6
2
olur.
k
- elastiqiyyat moduludur. Onun qiyməti
1
1
k
- dən tapılır. Beləliklə, GaS birləşməsi üçün Yunq
modulu və Puasson əmsalının hesablanmış qiymətləri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.
K
,
T
pa
Q
E,
K
,
T
pa
Q
E,
150
41,5
0,471
240
34,6
0,484
160
39,2
0,475
260
34,1
0,487
170
38,7
0,478
280
33,2
0,488
180
37,1
0,479
300
32,7
0,491
190
36,9
0,810
320
32,1
0,492
200
36,4
0,482
350
31,3
0,492
220
35,2
0,484
TlSe BĠRLƏġMƏSĠNĠN ĠSTĠDƏN GENĠġLƏNMƏSĠ VƏ XÜSUSĠ ĠSTĠLĠK
TUTUMU ARASINDA QARġILIQLI ƏLAQƏ
Hətəmova L.Ş.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Laylı və zəncirvari quruluşda kristallaşan yarımkeçirici birləşmələr geniş tətbiq olunur. Bunun
səbəbi odur ki, bu tip birləşmələr optik kvant generatorlarında və yarımkeçirici cihazqayırmada geniş
tətbiq olunur. Bu kristalların istilik parametrlərinin tətqiqi həmçinin mövcud nəzəri modellərin, eləcə də
emprik düsturların yoxlanması baxımından maraqlıdır. Bərk cisimlərin xüsusi istilik ttutumu
eksperimental olaraq adiabatik kalorimetr vasitəsilə ölçülür. Bu üsulla maddənin sabit təzyiqdə xüsusi