Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
9
Şəkil 1. TTÇ-40 tipli tiristor çeviricisinin
prinsipal elektrik sxemi
Tiristor tezlik çeviriciləri alçaldıcı transformatorlardan – Tr,
düzləndirici idarə bloku T
1
-T
6
, bölücü
D
7
-D
12
diodu olan fərdi gərginlik invertoru T
7
-T
12
, kondensator kommutasiyalı drosellərdən Dr
1
-Dr
2
, əks
cərəyan ventilli körpüdən D
1
-D
6
ibarətdir. Çeviricini süni yolla soyutmaq üçün asinxron mühərrik M1-
dən istifadə edilir.
TTÇ-nin idarəetmə blokunda; БCУB- düzləndiriciləri idarə edən
blok sistemi, БCУИ-
invertoru idarə edən blok sistem, БУ-TT1-TT3 və Tr2 cərəyan vericiləri olan idarəetmə bloku, БПK-
kondensatorları qidalandıran blok, БП-qidalandırıcı –blok.
İntiqalda qapalı avtomatik tənzimat sistemindən, prinsip etibarı ilə tezliklə verilən siqnalın
gərginlik siqnalı ilə mühərrikin e.h.q.-sinə mütənasib olan müqayisəsi əsas yer tutur. Elektrik intiqalının
sxemində maksimal cərəyan (B
1
, B
2
, Пр
1
-Пр
2
) və sıfır mühafizəsi (RC-dövrəsində ) dəyişən və sabit
cərəyan tərəfdə tətbiq edilmişdir.
Tiristor tezlik çeviricilərindən Sumqayıt Texnoloji parkında böyük diametrli mis katankadan
diametrli 0.2-2.12 mm olan dolaq məftilləri dartılan zavodda gücü 55 kVt olan asinxron maşınların
fırlanma sürətini tənzimləyən intiqalda geniş istifadə edilmişdir.
Tiristor tezlik çeviriciləri iki tərəfdən qulluq edilən metal şkafdır. Mürəkkəb istehsal sahəsini bir
operator və bir fəhlə idarə edir. Qəza halları ümumiyyətlə baş vermir.
ALÇAQ MEXANĠKĠ TEZLĠKLĠ ELEKTROMAQNĠT
VĠBROTƏSĠRLƏNDĠRĠCĠLƏRĠN TƏDQĠQĠ
Abdullayev S.A.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Mövcud AMT vibrasiya qurğularının əksəriyyəti elektromaqnit tipli olub, nüvəsi elektrotexniki
polad vərəqlərindən yığılır. Belə qurğularda alçaq mexaniki tezlik əldə etmək üçün elektromaqnitin
dolağına ardıcıl və ya paralel kondensator qoşulur və elektromaqnit sistemi qurğunun elastiki sisteminin
məxsusi rəqs tezliyini uzlaşdırır. Bu tip EVQ-lərin hazırlanma texnologiyası mürəkkəbdir və onlarda bir
sıra çatışmamazlıqlar mövcuddur.
Üçfazalı EVQ-li qurğuların rezonans rejimindən çıxma halları rəqs konturunun xarakteristikasının
dikliyinin yüksək tezlikburaxma zonasının kiçik olması hesabına tez-tez baş verdiyi üçün onların iş
rejimlərinin dayanıqlıgı nisbətən aşağı olur. Aparılan tədqiqatlardan aydın olmuşdur ki, elektromaqnit
tipli vibrasiya qurğularında alçaq mexaniki tezlikli rəqsi hərəkət əldə etmək üçün tətbiq olnan sxemlərdən
ən sadəsi gərginliklər və ya cərəyanlar rezonansı hadisəsinə əsaslanan kondensatorlu sxemlərdir (şəkil 1).
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
10
Şəkil 1. Vibrotəsirləndiricinin
prinsipial elektrik sxemi
Mövcud elektromaqnit tipli vibrasiya qurğularından tətbiq olunan nüvələrin bəziləri bütöv
konstruksion poladdan hazırlanır. Aparılan tədqiqatlardan aydın olur ki, nüvəsi bütöv konstrukisıon
poladdan olan EVQ-lərin maqnit sistemində səthi effekt hadisəsi yaranır ki, bu da nüvənin en kəsiyində
maqnit sistemini qeyri-müntəzəm paylanmasına səbəb olur. Bununla əlaqədar olaraq nüvədə maqnit
qüvvə xəttlərinə paralel bir və ya bir neçə hissədədn kəsikər verilir. Verilmiş kəsiklərin hesabına qüvvə
xəttlərinin en kəsikdə qeyri-müntəzəm paylanma dərəcəsi azalır. Birfazalı EVQ-in şəbəkəyə qoşulma
sxemləri müxtəlifdir. Şəkil 1-də birbaşa şəbəkədən qidalandırılma sxemi verilmişdir. Burada
elektromaqnit dəyişən cərəyan mənbəyindən qidalandırılan zaman faz cərəyanının həm müsbət, həm də
mənfi yarımperiodlarında amplitudanın maksimum qiymətində lövbər elektromaqnit tərəfindən dartılır.
Faz cərəyanının minimum qiymətində isə elastiki sisteminin təsiri altında lövbər əvvəlki vəziyyətinə
qayıdır. Bu zaman mexaniki sitemin rəqslərinin tezliyi elektrik sisteminin yəni şəbəkənin tezliyindən iki
dəfə çox olur.
Başqa bir sxem diod qoşulmuş elektromaqnit sxemdir. Bu sxem də mürəkkəb struktura malik
olduğundan onların istehsalatda tətbiqi çox məhduddur.
Mövcud sxemlərdən biri elektromaqnitdə iki ədəd dolaq olan EVQ-dən ibarətdir. Bu dolaqlardan
biri birbaşa dəyişən cərəyan şəbəkəsinə qoşulur. Elektromaqnitin digər dolağına tapşırıq siqnal
generatorundan güc gücləndiricisi vasitəsilə tezliyi məlum olan siqnal verilir. Belə sxemdə xüsusi siqnal
generatorundan istifadə edilir ki, bu da vibrotəsirləndiricinin qiymətini bahalaşdırır və eyni zamanda
qurğunun istehsalatda tətbiqini çətinləşdirir. Mövcud elektromaqnit vibrasiya qurğuları partlayışa
davamlı, hermetik və açıq hazırlanırlar və bir işçi orqanına malikdirlər. Bununla əlaqədar olaraq belə
qurğularda işçi orqanların sayının artırılması lazım gəlir.
AMT işləyən EVQ-lərin qarşısında duran tələbatlardan biri də onların məhsuldarlığı və gücüdür.
Mövcud
Hs
)
20
0
(
tezlikdə işləyən elektromaqnit vibrotəsirləndirici qurğuların məhsuldarlığı aşağıdır.
Onların məhsuldarlığını yüksəltmək üçün bir necə təsirləndiricilərin təsirləndiricilərin sinxron işləməsini
təmin etmək lazım gəlir ki, bu da bir problem məsələ kimi qarşıda durur.
Aparılan tədqiqatlar əsasında müəyyən edilmişdir ki, vibrotəsirləndiricilərin özünün gücünü
artırmaq məqsədə uyğun hesab olunur. Bu məqsədlə alçaq mexaniki tezlikli üçfazalı elektromaqnit tipli
bütöv nüvəli qurğudan istifadə etmək daha əlverişli hesab olunur.
2
Se
Ga
TL
BĠRLƏġMƏSĠNĠN ĠSTĠDƏN
GENĠġLƏNMƏSĠ VƏ XÜSUSĠ ĠSTĠLĠK TUTUMU
Mirzəzadə Ü.Ə.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
III və VI qrup elementləri əsasında alınan üçqat yarımkeçirici birləşmələr geniş tədqiq olunan
maddələrdir. Bu onunla əlaqələndirilir ki, bu maddələr əsasında bir sıra həssas çevirici cihazlar düzəldilir.
Bu tip maddələrin istilik parametrlərinin tədqiqi həm nəzəri, həm də praktik baxımdan əhəmiyyət kəsb
EVQ-nin sarğacı
R
C
~220V
A
0