Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
102
ADNA TĠMSALINDA "ALĠ MƏKTƏB MÜƏSSĠSƏLƏRĠ ÜÇÜN DƏRS CƏDVƏLĠ"
QURULMASININ ALQORĠTM VƏ PROQRAM TƏMĠNATININ ĠġLƏNĠLMƏSĠ
Allahverdiyeva C.N.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
Tədris müəssisələrində tədris prosesinin planlaşdırılması və optimallaşdırılması üçün cədvəllərin
tərtib edilməsi ən geniş yayılmış məsələlərdən biridir. Müəllimlərin işinin effektivliyi tədris
materiallarının tələbələr tərəfindən mənimsənilməsi, ali məktəblərin material və intellektual bazalarının
rasional istifadəsi, cədvəlin necə yaxşı tərtib olunmasından asılı olur. Cədvəllərin tərtib olunmasının
avtomatlaşdırılması mövzusu ali məktəblərdə tədris prosesinin idarəetmə sistemlərində kifayət qədər
klassik məsələdir. Ancaq indiyə qədər bu məsələnin ümumi qəbul olunmuş vahid həll üsulu yoxdur.
Cədvəl tərtib etmə məsələsi ümumi qoyuluşda resursların məhdudiyyəti şəraitində və bir sıra şərtlər
daxilində müəyyən sonlu hadisələr seçiminin paylanması prosesindən ibarət olur. Cədvəl qurmaq üçün
ilkin verilənlərə aiddir: tələbə qruplarının siyahısı, fənlər və həmçinin qruplara olan tədris yükləri. Əldə
olan resurslar, dərsləri tədris edən müəllimlərin siyahısı, auditoriyaların sayı, dərs günləri və həftələrin
sayı, bir günə olan maksimum dərslərin sayı ilə müəyyən olunur. Hər bir qrup üçün günlər və həftələrə
görə optimal cədvəl qurmaq zəruridir, eyni zamanda günlər və həftələr üçün tədris auditoriyalarını,
müəllimlərin arzusundan asılı olaraq tədris yüklərini bölüşdürmək lazım gəlir. Belə ki, tələbatdan asılı
olaraq əldə olan resurslar məqbul mənada paylanmalı və hər qrup üçün vaxt ayrılmalıdır.
Cədvəl tərtib etmə tamqiymətli proqramlaşdırma məsələlərinə aiddir, hansı ki, variasiya olunan
dəyişənlərin qiymətləri və sayı artdıqca həllin mürəkkəbliyi də eksponensial olaraq artır ( bu məsələlər
NP-çətin məsələ sinfinə daxildir). Bundan başqa onlar üçün ilkin informasiyanın müxtəlifliyi ilə yanaşı
böyük həcmdə olması və böyük sayda çətin formalaşdırıla bilən tələblərin ortaya çıxması zəruridir.
Gostərilən mürəkkəbliklər cədvəl tərtib etmə prosedurunun avtomatlaşdırılmasını əngəlləyər, baxmayaraq
ki geniş spektrdə tamqiymətli proqramlaşdırma üsulları mövcuddur.
Hal-hazırda cədvəl tərtib etməyə həsr olunmuş əksər işlərdə belə adlanan-dəqiq(klassik)üsullar və
tamqiymətli proqramlaşdırma alqoritmləri kifayət qədər oyrənilib.
Bundan başqa, tam seçmə,
budaqlanma
və sərhədlər üsulu, həmçinin evristik üsullar, o cümlədən genetik alqoritmlərə əsaslanan üsullar tətbiq
olunurlar. Bu sadalanan üsulların köməyilə dəqiq riyazi modeli almaq mümkündür, hansı ki, qoyulan
bütün məhdudiyyətlər ödənir, ancaq NP- mürəkkəbliyə görə bu model mürəkkəb və çox yer tutan
olacaqdır. Bundan qaçmaq üçün imitasiya modelləşdirmədən istifadə edirlər. Bu halda alqoritm birbaşa
cədvəl və dərslərin siyahısı ilə işləyir, hansı ki, cədvələ (tədris planına) salınmalıdırlar.
Şəkil 1.1. Rəqəmli diaqnostika qurğusunun struktur sxemi
Ölçü şini
DO-ya
MAGİSTRALI
XIDMƏT
VERİLƏNLƏR
MAGİSTRALI
KANAL
MƏRKƏZİ
FK
DMK
ÜNVANLAR
MAGİSTRALI
Drayver
Drayver
Drayver
Drayver
Drayver
Drayver
Drayver
EPÇ
FYB
DAB
RİS NB
TNB
NNB
K
Magistrantların XV Respublika Elmi konfransı, 14-15 may 2015-ci il
103
Əgər bütün dərslər nəzərə alınmayan dərslərin siyahısındadırsa, cədvəl tərtib etmə prosesi boş
cədvəldən başlayır. Sonra alqoritmlər bir tam tərtib olmayan cədvəldən digərinə keçir və çalışır ki
siyahıya salınmış dərsləri nisbətən yaxşı yerləşdirilsin. Proses tam cədvəl qurulana qədər və yaxud fiksə
olunmuş sayda iterasiyaya qədər davam etdirilir. İmitasiya modelləşdirmə prinsipinə əsaslanan alqoritmin
realizasiyası zamanı əsas diqqət evristik qaydalara yetirilir. Bu zaman siyahıdan
seçilən növbəti dərs üçün
ən yaxşı pozisiya cədvəldən təyin olunur və onun qiymətləndirilməsi aparılır.
Bu yanaşmanın müsbət cəhətinə, həll olunan məsələnin( konkret ali məktəb üçün) spesifikasiyanın
ətraflı nəzərə alınmasını aid etmək olar. Ancaq bu halda işlənmiş üsulların (sistemin) başqa ali
məktəblərdə tətbiqi məhdudlaşır. Bundan başqa, görünür ki, alqoritmləri nəzərə çarpacaq dərəcədə
dəyişdirmək lazım gələcək, əgər ali məktəb daxilində cüzi dəyişikliklər baş verərsə. Belə ki, cədvəl tərti
edərkən dispetçerin hərəkətlərinə əsaslanan alqoritmlə, sistem ilə istifadəçi arasında optimal cədvəlin
axtarışı üçün dialoq qurulur.
ИССЛЕДОВАНИЕ ТЕКУЩЕГО СОСТОЯНИЯ ПРОЦЕССА
ПРИ ПРОГНОЗИРОВАНИИ
Кемпф Т.А.
Азербайджанская государственная нефтяная академия
Изменение параметра в каком-либо процессе как случайным образом, так и под
воздействием определѐнных факторов происходит в зависимости от времени. И не зная
математической модели такого изменения, прогнозирование такого процесса усложняется. Таким
образом, если не предвидится какое-либо воздействие на процесс, то на основании статистических
данных можно определить примерное состояние параметра: увеличение, уменьшение или
нахождение в прежнем состоянии.
Используя динамические ряды, можно вычислить прогнозируемые оценки параметра.
Например, в классическом методе наименьших квадратов и его обобщѐнных формах все
элементы динамического ряда считаются равносильными, так как последующие оценки
оказывают наибольшее влияние на продолжение процесса в будущем по сравнению с
предыдущими оценками.
В рассматриваемой работе получены вычислительные формулы для построения линейного и
параболического тренда, проходящего через конечную точку.
Расчѐты показали, что методы прогнозирования, основывающиеся на методе простого
экспоненциального сглаживания Брауна и принимающие во внимание, что зависимость тренда
проходит через последнюю точку и две последние точки, дают возможность получить оценки
прогнозирования, близкие к реальным значениям, характеризующим текущее состояние процесса.
QEYRĠ-ĠZOTERMĠK SÜZÜLMƏ PROSESĠNĠN BĠR OPTĠMAL ĠDARƏETMƏ
MƏSƏLƏSĠNĠN ƏDƏDĠ HƏLL ALQORĠTMĠ HAQQINDA
Məmmədli J.N.
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
İşdə riyazi modeli
-
, x
c
r
, 0
(1)
U(x,0)
=
x
c
r
(2)
U(x
c,
t) = v(t) , 0
, (3)
U(x
r
,t) = g(t) , 0
, (4)
şəklində olan istikkeçirnə prosesi üçün (1)-(4)