A'dan Z'ye Felsefe

* Kitabın İngilizce orijinalinde Z harfiyle başlayan başka
madde yoktur (ç.n.)
Meditasyon, zihnin “hiç” üzerinde odaklaşması yoluyla bir
aydmlanma haline erişilebileceğini ima eder. Din yönelişi
olanlar için bu Buda’yı veya Tanrı’yı tanımaya giden yol
olabilir. Ancak, bu derin duygularla yüklü psikolojik
durumlarda neyin bilinebileceği uygulamacılar arasında
farklılaştığından felsefe ve mantıksal temelde bilgi arayışının,
coşkunun ilginç sonuçlarından süzülerek gelmesi dışlanmaz.
Dindar olmayanlar açısından, meditasyon zihni
sakinleştirmek, modern hayatın gürültü ve stresini azaltmak,
zihin ile beden arasındaki dengeyi yeniden kurmak ya da
sadece dinlenmek için yararlıdır. Bazen felsefi pırıltılar da
elde edilebilir.
Yani Zen temelli meditasyon kendi içinde sağlıklı olarak da
görülebilir, seçilmiş bir amaca hizmet eden bir araç olarak
da. Aslında insan Aristoteles’i meditasyon aracılığıyla
tefekkür esnasında hayal edebiliyor. Belki de yapmıştır. Bu
güzel bir Philip Glass operası konusu olurdu.
ZİHİN
Bir düşünce oluştuğunda, nerede oluşur? Bir nesne
algılandığında, nerede algılanır? Bir eylem gerçekleştiğinde,
nereden başlar? Yanıt genellikle “zihinde” diye düşünülür,
ama soru sormayı seven felsefeciler bununla ne kastedildiğini
sorarlar. Bunu bulutlara uzanma çabası gibi görmemek
gerekir, çünkü insan zihnini nasıl gördüğümüz, bir dizi

---

konuda ve hayat hakkında düşündüklerimiz üzerinde
kapsamlı ve güçlü bir etkiye sahiptir.
Zihin felsefesi insan zihninin nasıl bir doğası olduğu, bedenle
ve zihin dışı dünya ile nasıl bir ilişki içinde olduğu (eğer
böyle bir ilişki varsa) ve benim zihnimin biricik ve ayrı mı,
yoksa başkalarının zihninden ayrılamaz mı olduğu sorularını
sorar.
Bir materyalist için maddi dünya ile zihin arasında hiçbir fark
yoktur. Yani taşıdığı bütün düşüncelerle, imgelerle,
çağrışımlarla, akıl yürütme işlemleriyle ve bellekle zihin
beyindir, beyin de zihin. Monistin öteki türü için (monist,
dünyayı tek bir doğaya sahip olarak algılar), yani gayri
maddiciler için, zihin gayri maddi dünyadan hiç farklı
değildir, çünkü her şey zihindir - sizin zihninizin de,
benimkinin de ayrılmaz bir parçası olduğu ve bireysel ayrımın
olmadığı bir evrensel zihin. “Benim düşüncem”, “sizin
düşüncenizden ayrı değildir. Bunu kendi içinde savunmak
biraz güç görünüyor, ama bir benzetme yapacak olursak,
benim radyom sizinkiyle aynı istasyona
ayarlanabildiğine göre, neden düşüncelerimizin aynı evrensel
düşünceden beslendiği olasılığını reddetmeli? Hegel evrenin
yaşayan bir ruh olduğuna inanıyordu. Hegel’in bu fikri, canlı
ve cansız madde arasındaki farkı açıklayabilmek için
mistikler tarafından da, feylesoflar tarafından da okunmuştur.
Yaşam, bir yönlendirici güç tarafından yönetilir; öyleyse,
benim zihnim de sizinki de ancak görünürde birbirinden ayrı
âlemlerdir, çünkü bütün canlı (ya da belki duyarlı) varlıkları
birbirine bağlayan ortak bir paydayı paylaşırlar.

---

Monistlerin karşısında düalistler vardır. Bunlar evrenin iki tür
töze ayrıldığını söylerler: maddi ve gayri maddi.
Düalistler buna bağlı olarak zihni gayri maddi olarak görürler
(bu, düşüncenin gözle görülür boyutlara sahip olmamasını
açıklar), gerçek dünyayı ise maddî olarak (bu da zihin dışı
dünyanın, yani duyularımızın karşı karşıya olduğu dünyanın
gözle görülür fizikselliğini açıklar).
Düalist pozisyon birçok şeyi açıklar gibi görünmektedir.
Örneğin materyaliste “Yeşil düşüncesi nerededir?” sorusu
sorulabilir. Bir beyin taraması belli bir davranışın ya da
algıların beynin belirli bir bölgesini ve ilgili nöronları
ateşlemesine yol açtığını gösterse bile, buradan hâlâ yeşilin,
yeşili düşünen dışında herhangi biri için göze görünür olduğu
çıkmaz. Diyelim ki birinin bir fabrika boyutlarında
büyütülmüş beyninin içine girdik, diye yazmıştı Leibniz
1714’te, '“algıyı izah edebilecek hiçbir şey görmezdik”
(Mottadology> 17).
“Düşünce dışında nerede varım?” diye sorarak devam eder
düalist. Burada, Descartes’m Bohemya Prensesi Elisabeth*e
belirttiği gibi, çok belirgin bir sorun doğar: Gayri maddi bir
zihin maddi bir bedenin harekete geçmesine nasıl yol açar?
Bugünün anatomi bilgisiyle dahi kas hareketini tetikleyen
motor nöronlarını harekete geçirenin ne olduğunu
düşündüğümüz zaman ortaya bir uçurum çıkmaktadır. Beyin
lobundan gelen bir sinyalden kolun kaldırılmasına kadar her
şeyi izleyebiliyoruz, ama sinyali başlatan nedir? Benlik, zihin,
ruh, psike - cevap olarak bütün bunlar önerilmiştir, ama bu
gayri maddi varlık bir maddi varlık üzerinde nasıl etki
yaratıyor? Descartes ağzında hipofiz bezi ile ilgili bir şeyler

---

geveleyecekti ama bunun kimseye fazla anlamlı gelmediği
ortada. Çünkü köprü nereye kurulursa kurulsun, maddi olanla
gayri maddi olan arasındaki uçurum hâlâ durmaktadır. Gayri
maddi köprü bir noktada maddiliğe doğru uzanmalıdır.
Gilbert Ryle, “Makinedeki Hayalet” nerede, diye soruyordu.
Epifenomenalistler, zihnin girdiler alan ama fiziksel beden
üzerinde eyleyemeyen bir edimler deposu, bir tür duman
olduğunu önererek nedensellik sorunundan kurtulmaktadırlar.
Ağrı duyuyor gibiyizdir, ama bu aslında yalnızca bedenin
tehlikeli bir dürtüye tepki vermesi ve sempatik sinir
sisteminin bir yanıtını harekete geçirmesidir. Zihin fiziksel
eylemden ayrılabilir. Bu bedeni fiziksel hayatın akışına
bağlar; sanki onun dalgaları üzerinde sürüklenmektedir. Buna
karşılık zihin melek gibi oturmakta, olayları kaydetmekte ama
hiçbir hareket başlatmamaktadır.
Son dönemde Descartes*m zihin-beden ikiliğini bir kenara
bırakmayı hedefleyen iki teori gelişmiştir: mantıksal
davranışçılık ve işlevselcilik. Mantıksal davranışçılık zihinsel
olanı davranışsal olana indirger. Düşündüğüm zaman
davranıyorumdur, bu da herkesin görebileceği hareketler
anlamına gelir. Psikolojik dilin tamamı davranış konusunda
Önermelere indirgenebilir olmalıdır. Aksi takdirde safsatadır.
Zihinsel olan hakkındaki bu katı bakış derhal itirazlar
doğurur: Düşünüyor olabilirim ama ne hakkında? Bunu kim
anlayabilir? Ya da düşünüyor gibi görünebilirim (odaklaşmış
yoğunlaşmış düşünce sürecinde olduğu gibi) ama aslında
hayal görmekteyimdir.
İşlevselcilik de benzer bir biçimde materyalist bir öncüle
yaslanma eğilimindedir, ama zihnin ne olduğunu değil ne için

---

olduğunu sorar. Bu teoriye göre, bir zihinsel hal içinde olmak
bir işlevsel hal içinde olmaktır. İşlevselciler zihinsel hallerin
nedenleri olabileceğini, bunların birbirlerini
etkileyebileceğini, davranışa yol açtıklarını kabul ederler.
Onlara göre, zihinsel ve maddi dünyalar arasındaki bölünme
mantıksal, kategorik bir hatadır, sadece zihinsel bir icat
olduğu halde birçok entelektüel sorun ve uzantı doğurmuştur.
Eğer zihnin bedenden ayrılabileceğine inanıyorsam, o zaman
hiç kuşku yok ki zihnim, madde gibi sıradan herhangi bir şey
tarafından kısıtlanmaksızın, onu içeride tutan bu göze çarpan
büklümden havada yüzerek kurtulabilir ve bir başkasının
zihnine uçabilirdi.
Tam tamına böyle, der düalistler. Bu yüzdendir ki biz cennete
ve Platonik Form’lar dünyasına inanıyoruz. Saçma, diye
cevap verir işlevselci. Zihin yalnızca maddi dünya ile aynı
kumaştan bir çalışan varlıktır. Bedeni çalıştıran yazılımdır. Ve
burada yapılan beden-zihin ayrımı yalnızca açıklama
amaçlıdır.
İLERİ OKUMA
Kapsamlı olmayan vc belki de son derece kendine özgü bir
ileri okuma Üstesi - istediğiniz yerden başlayın.
ADALET
Nozick, Robert, Anarehy, State and Utopia (New York: Basic
Books, 1974) Rawls, John, A Theory of justice (Oxford:
Oxford University Press, 1988) Rothbard, Murray, The Ethics
of Liberty (Londra: New York University Press, 2002)

---

AKIL
Mises, Ludvvig von, Human Action (Londra: William Hodge
ÖC Co., 1949) Rand, Ayn, Philosophy: Who Needs It? (New
York: Bobbs- Merrill, 1988)
AKtNOLU TOMMASO (1225-1274)
Aquinas, Thomas, Selected Philosophical Writings
y
 çcv.
Timothy McDer-mott (Oxford: Oxford University Press,
1998)
- ‘Summa against the Gentiles’, On Ethics and Poiitics içinde,
çev. Paul E. Sigmund (Ncw York: W.W. Norton 8c Co., 1988)
AMPİRİZM
Popper, Kari R., Conjectures and Refatations (Londra:
Routledge and Kc-gan Paul, 1963)
Priest, Stephen, British Empiricists (Londra: Penguin, 1990)
ANALİTİK FELSEFE
Krş. Russcll, Wittgenstein
ARİSTOTELES
Aristotle, The Complete Works of Aristotle, cd. Jonathan
Barncs, iki cilt (Princeton, NJ: Princeton University Press,
1995)

---

-‘Poiitics’, A Neut Aristotie Reader içinde, ed. J. L. Akrill,
çev. T. A. Sinclair vc T. J. Saundcrs (Oxford: Clarendon
Press, 1992)
AŞK (sevgi)
Krş. Aristoteles, Platon
Brandcn, Nathanicl, Psychology of Romantic Love (Ne\v
York: Bantam, 1985)
AUGUSTİNUS
Augustinc, Saint, City of God, çev. Henry Bettenson Withan
(Londra: Pen-guin, 1984)
BEN
Bcauvoir, Simone de, The Second Sex, çev. H. M. Parshley
(New York: Vintage, 1952)
Descartes, Rene, Key Philosop>hical Writings, çev. Elizabeth
S. Haldanc (Ware, Herts: Wordsworth Editions, 1997)
Gaardcr, Jostein, Sophie's World, çev. Paulette Moller
(Londra: Phoenix,
1994)
Hume, David, Hume's Treatise, ed. L. A. Selby-Bigge ve P.
H. Nidditch (Oxford: Oxford University Press, 1978)

---

James, William, The Varieties of Religious Experience
(Londra: Long-mans, 1902)
BENTHAM, JEREMY (1748-1832)
Bcntham, Jeremy, Introductiorı to the Prittciples ofMorals and
Legislation (New York: Dover, 2007)
Clark, G. Kitson, The Making of Victorian England
(Cambridge, MA: Harvard University Press, 1962)
Mack, M. P., Jeremy Bentham: An Odyssey ofldeas (New
York: Colum-bia University Press, 1963)
Rothbard, Murray, Classical Economtcs (Cheltenham:
Edward Elgar,
1995)
BERKELEY, GEORGE (1685-1753)
Berkeley, George, The Principles of Human Knoıuledge
(Londra: William Coliins Sons and Co., 1972)
BİLİM
Krş. Popper
Williams, Rogcr J,, Biochemical Individuality (New Canaan,
CN: Keais Publishing, 1998)
BİLİNÇ

---

Dennett, Daniel, Consciousness Explained (Londra: Penguin,
1991) Hopkin, Michacl, ‘Implant Boosts Activity in Injured
Brain’, Nature> 448 (1 Ağustos 2007) 522
Nagel, Thomas, *What Is It Like to Be a Bat?’ in Mortal
Que$tions (Cam-
bridge: Cambridge University Press, 1979)
Priest, Stephen, Theories of the Mind (Londra: Houghton
Mifflin, 1991)
CİNSELLİK
Sade, Marquis de, Philosophy of the Boudoir, çev. Joachim
Neugroschcl (Londra: Penguin, 2007)
Posner, Richard A., Sex and Keason (Cambridge, MA:
Harvard University Press, 1997)
Scruton, Roger, Sexual Desire: A Philosophical Investigation
(Londra: Continuum, 2006)
Vannoy, Russell, Sex without Love (New York: Prometheus,
1980)
ÇEVRECİLİK
Pepper, David, Modern Environmentalism: An introduction
(New York: Routledge, 1996)
DESCARTES, RENE (1596-1650)

---

Descartes, Rene, Key Philosophical Writings, çev. Eiizabeth
S. Haldanc ve G. R. T. Ross (Ware, Herts: Wordsworth
Editions, 1997)
DİL
Krş. Wittgensrein
McGinn, Colin, Making of a Philosophcr (Londra: Simon
öcSchuster,
2002)
DİN
Davvkins, Richard, The God Delusion (Londra: Black Swan,
2007)
Levvis, C. S., Mere Christianity (Londra: Fount, 1997)
egoizm
Hobbes, Thomas, l^viathan (ed.) Richard Tuck (Cambridge:
Cambridge University Press, 1996)
Hume, David, Enquiry Concerning the Principles of Morals
(Indianapolis, IN: Hackett Publishing, 1983)
Mandeville, Bernard, Fable of the Bees
y
 iki cilt (Indianapolis,
IN: Liberty Classics, 1988)
Rand, Ayn, Virtue of Selfİshness (New York: Signet, 1964)

---

Smith, Adam, Theory of Moral Sentiments (Indianapolis, IN:
Liberty Classics, 1982)
EĞİTİM
Palmer, Joy A., Fifty Majör Thinkers on Education (Londra:
Routledge,
2001)
Plato, The Trial and Death ofSocrates
y
 çev. G. M. A. Grube
(Indianapo-lisı Hackett Publishing, 2000)
Winch, Cristopher and John Gingell, Key Concepts in the
Philosophy of Education (Londra: Routledge, 2005)
EPİSTEMOLOJİ
Hume, David, Hume's Treatise, ed. L. A. Selby-Bigge ve P.H.
Nidditch (Oxford: Oxford University Press, 1978)
Russell, Bertrand, The Problems of Philosophy (Oxford:
Oxford University Press, 1980)
ESTETİK
Eco, Umberto, On Beauty: A History of a Westem Idea, çev.
Alastair McE-wen (Londra: Secker and Warburg, 2004)
Kant, Immanuel, The Critique of Judgement, çev. J. C.
Mcredith (Oxford: Oxford University Press, 1964)

---

- Observations on The Feeling of the Beautiful and Sublime,
çev. John T. Goldthvvait (Londra: Unmiversity of California
Press, 1964)
Plato, Symposium and Phaedrus, çev. Benjamin Jowett (New
York: Dover, 1993)
Santayana , George, The Sense of Beauty: Being the Outline
of Aesthetic Theory (New York: Dover, 1955)
Scruton, Roger, Art and Imagination (Londra: Methuen,
1974)
Tolstoy, Leo, What Is Art? (Indianapolis, IN: Bobbs-Merrill,
1960)
ETİK
Aristotle, Nichomachean Ethics> çev. Sir David Ross
(Oxford: Oxford University Press, 1992)
Bentham, Jeremy, Introduction to the Principles of Morals
and Legislation (New York: Dover, 2007)
Lewis, C. S. The Abolition of Man (Londra: Fount, 1979)
Smith, Adam, Theory of Moral Sentiments (Indianapolis, IN:
Liberty Clas-sics, 1982)
EYLEM
Davidson, Donald, Essays on Actions and Events (Oxford:
Oxford Univer-sity Press, 1980)

---

Mele, Alfred (ed.), The Philosopky of Action (Oxford:
Oxford Universiry Press, 1997)
Thomson, Judith Jarvis, Act$ and Other Events (Cornell:
Comell Univer-sity Press, 1977)
FAYDACILIK
Bentham, Jeremy, Introduction to the Principles and Morals
of Legislation (Oxford: Clarendon, 1996)
Mili, John Stuart, Utilitarianism and Kepresentative
Government (Londra: J. M. Dent & Sons, 1929)
Singer, Peter, The Expanding Circle: Ethics and Sociobiology
(Oxford: Clarendon Press, 1981)
Smart, J. J. C., ve Bernard Williams, Utilitarianism: Forand
Against (Cam-bridge: Cambridge Universiry Press, 1987)
FEMİNİZM
Walters, Margaret, Feminism: A Very Short întroduction
(Oxford: Oxford Universiry Press, 2005)
FENOMENOLOJİ
Krş. Kıta Avrupası felsefesi
Scruton, Roger, Modern Philosophy: An întroduction and
Survey (Londra: Sinclair-Stevenson, 1994)

---

Thenevaz, Pierre, What is Phenomenologycd. James M. Edie
(Chicago: Quadrangle, 1962)
GÖRECİLİK
Nagel, Thomas, The View from Nowhere (Oxford: Oxford
Universiry Press, 1986)
Wong, David, 'Relatiuism'm A Companion to Ethics, ed.
Perer Singer (Ox-ford: Blackwell, 1997)
HAKİKAT
Hospers, John, An întroduction to Philosophical Analysis, 2.
Basım (Londra: Routlcdge and Kegan Paul, 1967)
HAYVAN HAKLARI
Nozick, Roberr, Anarchy, State, and Utopia (New York: Basic
Books, 1974)
Scruton, Roger, On Hunting (Londra: Yellovv Jersey Press,
1999)
Singer, Peter, The Expanding Circle (Oxford: Oxford
University Press, 1981)
HEDONİZM
Bcntham, Jeremy, An Introduction to the Principles of Morals
and Legis-lation (Oxford: Clarcndon, 1996)

---

-    Introduction to the Principles of Morals and Legislation
(New York: Do
ver, 2007)
Carson, Thomas L. ve Paul K. Moser, Morality and the Good
Life (Ox-ford: Oxford University Press, 1997)
Feİdman, Fred, Pleasure and the Good Life: Concerning the
Nature, Vari-eties and Plausibility of Hedonism (Oxford:
Clarendon, 2004)
Nozick, Robert, Anarchy, State, and Utopia (New York: Basic
Books, 1974)
Sidgwick, Henry, The Method ofEthics (Londra: MacMillan
& Co., 1911) HEGEL, GEORG W1LHELM FRffiDRICH
(1770-1831)
Hegel, G. W. F., HegePs Phenomenology of Spirit, çev. A. V.
Miller (Ox-ford: Oxford University Press, 1977)
-    The Philosophy ofHistory, çev. J. Sibree (New York:
Prometheus Books,
1991)
-    The Philosophy of Rights, çev. S. W. Dyde (New York:
Prometheus Bo
oks, 1996)

---

Horstmann, Rolf-Peter, 'Hegel', The Shorter Routledge
Encyclopedia of Philosophy içinde, çev. Jane Michael-
Rushmcr (Londra: Routledge, 2005)
Houlgate, Stephen (ed.), The Hegel Reader (Oxford:
Blackvvell, 1998) Norman, Richard, HegePs Phenomenology
(Londra: Sussex University Press, 1977)
Plant, Raymond, Hegel (Londra: Phocnix, 1990)
Singer, Peter, Hegel (Oxford: Oxford University Press, 1983)
HEDDEGGER, MARTIN (1889-1976)
Heidegger, Martin, Heidegger: Basic Writings
t
 ed. David
Farrell Krell (Ncw York: Harper Collins, 1993)
HOBBES, THOMAS (1588-1679)
Hobbes, Thomas, Behemoth or the Long Parliament (Londra:
University
of Chicago Press, 1990)
-    De Cive (Montana: Kessinger Publishing, 2004)
-    Leuiathan, ed. Richard Tuck (Cambridge: Cambridge
University Press,
1996)
Martinich, A. P., Hobbes: A Biography (Cambridge:
Cambridge University Press, 1999)

---

HUME, DAVID (17i1-1776)
Hume, David, Enquiry Concerning the Principles of Morals
(Indianapolis, IN: Hackett Publishing, 1983)
-    Hume's Treatise, ed. L. A. Selby-Bigge ve P. H. Nidditch
(Oxford: Ox-
ford University Press, 1978)
tNANÇ
Krş. Hume, Kant, Akinolu Tommaso
Griffiths, A. Phillips (ed.), Knoıvledge and Beliefs (Oxford:
Oxford Univer-sity Press, 1967)
KANT, IMMANUEL (1724-1804)
Kant, Immanuel, Critique of Judgement, çev. J. C. Mcredith
(Oxford: Ox-ford University Press, 2007)
-    Critique of Practical Reasons, çev. Werner S. Pluhar
(Indianapolis, IN:
Hackett Publishing, 2002)
-    Critique of Püre Reason, çev. Norman Kemp Smith
(Londra: Macmillan,
1970)

---

-    The Moral Laıv, çev. H. J. Paton (Londra: Hutchinson,
1972)
KITA AVRUPASI FELSEFESİ
Bkz. Sartre, Heidegger, Hcgcl.
KIERKEGAARD, S0REN AABYE (1813-1855)
Kicrkegaard, Seren Aabye, Either!Or
y
 çev. Alastair Hannay
(Londra: Pen-guin, 2004)
-    Fear and Trembling and the Book on Adler, çev. Walter
Lowrie (Londra:
Everyman’s Library, 1994)
KÖTÜLÜK
Aristotle, Nichomachean Ethics, çev. Sir David Ross (Oxford:
Oxford University Press, 1992)
Augustinc, Saint, City of God, çev. Henry Bettenson Withan
(Penguin: London, 1984)
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Theodicy (Chicago: Öpen Court
Publishing, 1988)
Locke, John, (1690) Ttvo Treatises on Govemment
y
 ed. Peter
Laslett (Cambridge: Cambridge University Press, 2000)
Nictzsche, Friedrich, Genealogy of h/lorals, çev. Douglas
Smith (Oxford: Oxford University Press, 2000)

---

Rand, Ayn, Virtue of Selfishness (New York: Signet, 1964)
KUŞKUCULUK
Krş. Descartes, Hume, Popper, Wittgenstein
Fuller, Steve, Kuhn versus Popper (Cambridge: Icon, 2003)
LEIBNIZ, GOTTFRİED WILHELM (1646-1716)
Leibniz, Gottfried Wi!helm, Philosophical Writings, çev.
Mary Morris ve G. H. R. Parkinson (Londra: J. M. Dent &C
Sons Ltd, 1973)
-    Theodicy: Essays on the goodness of God, ete., çev. E. M.
Huggard (Lon
dra: Routledge, 1951)
Voltaire, Candide (New York: Modern Library, 1915)
LOCKE, JOHN (1632-1704)
Locke, John, An Essay Concerning Human Understanding
(Londra: Pen-guin, 1997)
-    A Letter Concerning on Toleration (Indianapolis, IN:
Hackett Publis
hing, 1983)
-    Political Essays, cd. Mark Goldie (Cambridge: Cambridge
University

---

Press, 2002)
-    Some Thoughts Concerning Education, ed. W. John ve
Jcan S. Yolton
(Oxford: Clarendon Press, 1986)
-    Ttvo Treatises of Government, ed. Peter Laslett
(Cambridge: Cambridge
University Press, 1963)
Moseley, Alexander, John Locke (Londra: Continuum, 2007)
MANTIK
Hodges, Wilfrid, Logic (Harmondsworth: Penguin, 1977)
Kneale, William ve Martha, The Development of Logic
(Oxford: Claren-don Press, 1984)
Priest, Graham, Logic: A Very Short întroduetion (Oxford:
Oxford University Press, 2001)
Strawson, P. F. (ed.), Philosophical Logic (Oxfbrd: Oxford
University Press, 1967)
marksizm
Böhm-Bawerk, Eugen, Kari Marx and the Close of His
System (Londra: Merlin Press, 1949)

---

Marx, Kar! ve Friedrich Engels, The Communist Manifesto
(Oxford: Ox-ford World Classics, 1998)
-    A Handbook of Marxism (Londra: Victor Goltancz, 1935)
MATEMATİK
Beckmann, Petr, A History of ir (pi) (New York: St. Martin's
Press, 1971)
Seife, Charles, Zero: The Biography of a Dangerous Idea
(Londra: Souve-nir Press, 2000)
MATERYALİZM (maddecilik)
Krş. Hobbes
ball, Philop, The Elements; A Very Short Introduction
(Oxford: Oxford University Press, 2002)
METAFİZİK
Ayer, A. J., Language, Truth and Logic (Londra: Gollanz,
1955)
Hegel, G. W. F., Hegel's Phenomenology of Spirits, çev. A. V.
Miller (Ox-ford: Oxford University Press, 1977)
MILL, JOHN STUART (1806-1873)
Mili, John Stuart, Autobiography (New York: Columbia
University Press, 1944)

---

-    On Liberty (Londra: Longmans, Green and Co., 1884)
-    A System of Logic
y
 ete. (Londra: Longmans, Green and
Co., 1884)
Rothbard, Murray, Classical Economics (Cheltenham:
Edvvard Elgar Pub-
lishing, 1999)
Thomas, William, Mili (Oxford: Oxford University Press,
1985)
MUTLAK
Ayer, A. J., iMnguage, Truth and Logic (Londra: Gollanz,
1955)
Sprigge, T. L. S., The Vindication of Absolute Idealism
(Edinburgh: Edin-burgh University Press, 1983)
NEDENSELLİK
Mises, Ludvvig von, Theory and History (Auburn, AL:
Ludwİg von Miscs Institute, 1985)
| 305 t
NIETZSCHE, FRIEDRICH (1844-1900)
Nietzsche, Friedrich, Beyond Good and Evil, çev. Robcrt C.
Holub (Ox-ford: Oxford University Press, 1998)

---

-The Birth ofTragedy and the Genealogy of Morals, çev.
Francis Golffing (New York: Doubleday, 1956)
-    Thus Spake Zarathu$tra
y
 çev. Thomas Common (New
York: Modern
Library, tarihsiz)
ONTOLOJİ (varlıkbilim)
Krş. Heidegger
Grossman, R., The Existence of the World: An Introduction to
Ontology (Londra: Routledge, 1992)
ÖZGÜR İRADE
Kane, Robert, The Significance of Free Will (Oxford: Oxford
University Press: 1996)
Pink, Thomas, Free W ili: A VeryShort Introduction (Oxford:
Oxford University Press, 2004)
PLATON
Plato, Plato: Complete Works
t
 cd. John M. Cooper
(Indianapolis, IN: Hackett Publishing, 1997)
POPPER, KARL RAIMUND (1902-1994)
Popper, Kari R., The Öpen Societyand Us Enemies, iki cilt
(Londra: Rout-lcdge, 1990)

---

-The Poverty of Flistoricism (Londra: Routledge and Kegan
Paul, 1976)
-    Unended Quest: An Intellectual Biography (GJasgovv:
Fontana, 1976)
POSTY APIŞ ALCILIK
Bclsey, Catherine, Poststructuraiism: A Very Short
Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2002)
Sokal, Alan ve Jean Bricmont, Intellectual hnpostures
(Londra: Profile Bo-oks, 1999)
PRAGMATİZM
Murphy, J. P., Pragmatism: From Pierce to Dauidson
(Boulder, CO: Wesc-view Press, 1990)
Pcirce, Charles Sanders, Collected Papers of Charles Sanders
Peirce, sekiz cilt, cd. Charles Hartshorne, Paul Weiss ve
Arthur W. Burks (Cambrid-
ge, MA: Harvard University Press, 1931-1958)
RASYONALİZM
Krş. Descartes
Hayek, Friedrich, The Counter-Revolution of Science
(Indianapolis, IN: Liberty Press, 1979)
ROUSSEAU, JEAN-JACQUES (1712-1778)

---

Rousseau, Jcan-Jacques, Confessions, çev. anonim, ed. P. N.
Furbank (Londra: Everyman, 1992)
-    Emile, çev. Barbara Foxley (Londra: Everyman, 1969)
-Social Contract and Discourses, çev. G. D. H. Coie (Londra:
Everyman, 1993)
RUH
Krş. Platon, Aristoteles, Akinolu Tommaso
Ryle, Gilbert, The Concept of Mind (New York: Barnes 8c
Noble, 1970)
Zukav, Gary, The Dancing Wu Li Masters (New York:
William Morrow and Co.: 1979)
RUSSELL, BERTRAND (1872-1970)
Russell, Bertrand, The Impact of Science on Society (Londra:
Routlcdge, 1976)
-    The Problems ofPhilosophy (Oxford: Oxford University
Press, 1980)
-    Unpopular Essays (Londra: Georgc Ailen 8c Unwin,
1950)
SARTRE, JEAN-PAUL (1905-1980)
Sartre, Jean-Paul, Being and Nothingness, çev. Hazel E.
Barnes (Nort-hampton: John Dickens 8c Co., 1972)

---

SAVAŞ
Clausevvitz, Kari, On War
y
 çev. Colonel J. J. Graham
(Londra: Routledgc and Kegan Paul, 1968)
Moseley, Alexander, A Philosophy ofWar (New York: Algora,
2003)
Robinson, Paul, Military Honour and the Conduct ofWar
(Londra: Rout-ledge, 2006)
Walzer, Michacl, Just and Unjust War$ (New York: Basic
Books, 1977)
SCHOPENHAUER, ARTHUR (1788-1860)
Schopenhauer, Arthur, Essays and Aphorisms (Londra:
Penguin, 1970)
-    The World as Wili and ldea
y
 çev. R. B. Haldane ve J.
Kcmp (Londra: Ke-
gan Paul, Trcnch, Triibner 8c Co., 1910)
SEZGİ
Bergson, Hcnri, Introduction to Metaphysics, çev. T. E.
Hulme (Indiana-polis, IN: Hackett Publishing, 1999)
Moore, G. E., Principia Ethica (Cambridge: Cambridge
Universiry Press, 1959)
SİYASET FELSEFESİ

---

Kymlicka, Will, Contemporary Political Philosophy (Oxford:
Oxford Uni-vcrsity Press, 2002)
Moseley, A)exander, Introduction to Political Philosophy
(Londra: Conti-nuum, 2007)
SOKRATES (MÖ 469-399)
Krş. Platon, Aristoteles, çeşitli felsefe tarihleri
SPINOZA, BENEDICT DE (1632-1677)
Spinoza, Benedict de, On the Improvement of the
Understanding; The Et-hics; Correspondence, çev. R. H. M.
Elvves (New York: Dover, 1955)
-    Spinoza's Ethics and 'De Intellectus Emendatione'
(Londra: Everyman,
1910)
-    Tractatus Theologico-Politicus; Tractatus Politicus, çev. R.
H. M. Elvves
(Londra: George Routledge and Sons, tarih yok)
STOACILIK
Inward, Brad (ed.), The Cambridge Companion to the Stoics
(Cambridge: Cambridge University Press, 2003)
Sellars, John, Stoicism (Chesham: Acumen, 2006)

---

Scneca, I^etters from a Stoic, çev. Robin Campbell
(Harmondsvvorth: Pen-guin, 1982)
SUÇ VE CEZA
Mili, John Stuart, ‘Speech in Favour of Capital Punishment’
in Applied Ethics, cd. Peter Singer (Oxford: Oxford
University Press, 1988) Rothbard, Murray, Ethİcs of Liberty
(Londra: New York University Press, 2002)
Tolstoy, Leo, The Kingdom of God Is Within Yom, çev.
Constance Garnett (Ncw York: Cassel, 1894)
| 308 |
TANRI
Krş. Augustinus, Akinolu Tommaso
Hume, David, Hume on Human Nature and the
Understanding> ed. An-tony Flcw (Ncw York: Coltier Books,
1962)
Palcy, Rev. William, The Works ofVPilliam Paley, D. D., beş
cilt (London: William Baynes and Son, 1825)
TARİH
Collingvvood, R. G., The Idea of History (Oxford: Oxford
University Press, 1946)
Gardiner, P. L., Theories ofHistory (New York: Free Press,
1959)

---

Marx, Kari, The 18th Brumaire of Louis Bonaparte (New
York: International, 1963)
Popper, Kari R., The Poverty of Historicism (Londra:
Routledge and Ke-gan Paul, 1976)
TÜMELLER
Krş. Hakikat, Aristoteles, Wittgenstein
VARLIK
Bamcs, Jonathan, Early Greek Philosophy (Harmondsvvorth:
Penguin, 1987)
Heidegger, Martin, Being and Time, çev. J. Stambaugh in
Martin Heideg-ger: Basic Writings, ed. David Farrell Krell (
New York: Harper Col-lins, 1993)
Plato, ‘Parmenides’ in Plato: Complete Works> ed. John M.
Cooper, çev. Mary Louise Gill ve Paul Ryan (Indianapolis,
IN: Hackett Publishing, 1997)
Sartre, Jean-Paul, Being and Nothingness, çev. Hazel E.
Barnes (Nort-hampton: John Dickens 8c Co., 1972)
VAROLUŞÇULUK
Krş. Heidegger, Sartre
Sprigge, T. L. S., Theories ofExistence (Harmondsworth:
Penguin, 1985)

---

VİCDAN
Butler, Joseph, Five Sermons (Indianapolis, IN: Hackett
Publishing, 1983)
Dostoycvsky, Fyodor, Grime and Punishment
y
 çev. Jessie
Coulson (Ox-ford: Oxford University Press, 1980)
Lockc, John, An Essay on Human Understanding (Londra:
Everyman, 1993)
Shaftcsbury, A. A. C, Characteristics of Men, Manners,
Opinions, Times (Cambridgc: Cambridge University
Press,1997)
Smith, Adam, Theory of Moral Sentiments (Indianapolis, IN:
Liberty Clas-sics, 1982)
WITTGENSTEIN, LUDWIG (1889-1951)
Wittgenstein, Ludwig, On Certainty, çev. G. E. M. Anscombe
ve Deniş Paul (Londra: Harper Torchbooks, 1972)
-    Philosophical Investigations, çev. G. E. M. Anscombe
(Oxford: Basil
Blackwell, 1978)
-    Tractatus Logico-Philosophicus, çev. D. F. Pears ve B. F.
McGuinness
(Londra: Routledge, 1999)

---

ZAMAN
Augustİne, The Confessions> çev. Philip Burton (Londra:
Everyman's Lib-rary, 2001), s. 271
Cailender, Craig ve Ralph Edney, Introducing Time (Roystoıı:
Icon Books, 2002)
Mermin, N. David, It's About Time: Understanding Einstein's
Kelativity (Oxford: Princeton University Press, 2005)
ZEN
Sekida, Katsuki ve A. V. Grimstone, Zen Training: Methods
and Philo-sophy (New York: Weatherhill, 1975)
ZtHtN
Priest, Stephen, Theories of the Mind (New York: Houghton
Mifflin, 1991)
Başlangıç kitabı olarak ya da farklı bir bakış açısı edinmek
için bahse-dilmeye değer diğer kaynaklar şunlardır:
The Internet Encyclopedia ofPhilosophy, 
www.iep.utm.edu
The Oxford Companion to Philosophy, ed. Ted Hondcrich
(Oxford: Ox-ford University Press, 1995)
The Oxford Dictionary ofPhilosophy, Simon Blackburn
(Oxford: Oxford University Press, 2005)
The Pan Dictionary ofPhilosophy, Anthony Flew (Londra:
Pan, 1984)

---

The Shorter Routledge Encydopedia of Philosophy 
y
 cd.
Edward Craig (Abingdon: Routledge, 2005)
Benzer şekilde felsefe tarihleri de paha biçilmezdir:
Copleston, Frederick, History of Philosophy, 1-7. ciltler (New
York: Ima-gc, 1985)
Kenny, Anthony, A Hew History of bestem Philosophy, 1-4.
ciltler (Ox-ford: Oxford University Press, 2007)
Russell, Bertrand, History of Western Philosophy (Londra:
Philosophy, George Ailen and Unwin Ltd, 1947)
Scruton, Roger, Modern Philosophy: An Introduction and
Survey (Londra: Sinclair-Stevenson, 1994)
İSİM DİZİNİ
Aronı Rayınond (1905-1983) - filozof, sosyolog, eleştirmen;
Jcan-Paul Sartre’ııı arkadaşı (s. 239)
Anaksagoras (MÖ 500-428) - Sokrates öncesi filozof (s. 253)
Anselnıus, Aziz (1033-1109) - teolog (s. 204, 268, 275)
Aristippus (MÖ 435-360) - Sokrates'in daha hovardaca bir
hayat tarzı olan öğrencisi (s. 114)
Arkhelaos (MÖ 5. yüzyıl) - muhtemelen Sokrates’in hocası
(s. 253) Aurelius, Marcus (121-180) - Roma imparatoru,
Stoacı filozof (s. 258) Aycr, A. J. (1910-1989) — mantıksal
pozitivist filozof (s. 185, 195)

---

Bam, Alexander (1813-1903) - filozof, psikolog (s. 141)
Beckham, David (1975-) - futbolcu (s. 173)
Bergson, Henri (1859-1941) - filozof, dirimselciliğin
savunucusu (s. 249, 250,289)
Blackstonc, William (1723-1780) - Hukukçu, örf ve âdet
hukuku geleneğinin savunucusu (s. 44)
Blair, Tony (1953-) - Britanya başbakanı (1997-2007) (s. 193)
Bodhidharma (5.-6. yüzyıl) - Budizmi Çin’e taşıyan rahip (s.
291)
Böhm-Bawerk, Eugen von (1851-1914) - iktisatçı (s. 176)
Bradley, F. H. (1846-1924) - idealist filozof (s. 194, 294)
Bush, George W. (1946-) - Amerika Birleşik Devletlerinin 43.
Başkanı (s. 172)
Butler, Joseph (1692-1752) - piskopos, teolog ($. 279)
Büyük İskender (MÖ 356-323) - Aristoteles’in öğrencisi, Pers
İmparatorluğu’nu yenilgiye uğratan askeri deha (s. 28,29)
Büyük Petro (Deli Petro) (1672-1725) - Rus imparatoru (s.
158)
Cantor, George (1845-1918) - matematikçi (s. 237)

---

Coste, Picrre (1668-1747) - çevirmen, John Lockc’ın dostu (s.
165)
Dalton, John (1766-1844) - atom teorisinin öncüsü (s. 160)
Darwin, Charles (1809-1892) — evrimci biyolojinin
kurucularından biri (s. 28,189,226)
Dawkins, Richard (1941-) — evrimci biyolog, ateist (s. 72)
Derrida, Jacqucs (1930-1004) - yapısökümcü filozof (s. 219)
Dickens, Charles (1812-1870) - yazar (s. 26)
Diderot, Deniş (1713-1784) - materyalist filozof (s. 131)
Disraeli, Benjamin (1804-1881) - Britanya Başbakanı (s. 171)
Diyojcn (MÖ 412-323) - kinik filozof (s. 114,115)
Dostoyevskiy, Fyodor (1821-1881)— etkisi büyük Rus
romancı; varoluşçuluğu etkilemiştir (s. 276,278,279)
Duns Scotus (1266-1308) - teolog ve mantıkçı (s. 71)
Eco, Umberto (1932-) - filozof ve göstcrgebilimci (s. 84)
Einstein, Albert (1879-1955) — fizikçi, görelilik teorisinin
kurucusu (s. 181, 182, 287-289)
Eliot, T. S. (1888-1965) - şair (s. 75)

---

Elisabeth, Bohemya Prensesi (1618-1680) - Descartes ile
felsefi konularda yazışmıştır (s. 294)
Emoto, Masuro (1943-) - düşünce gücüyle buz kristallerinin
estetiğini değiştirme deneyleri yapar (s. 169)
Epiktetus (55-135) - Stoacı filozof (s. 261)
Escher, M. C. (1898-1972) - geometrik yanılsamalar
yaratmakta uzmanlaşan sanatçı (s. 46)
Eubuüdes (MÖ 4. yüzyıl) - bir dizi paradoksu ortaya atan
filozof (s. 237) Faraday, Michael (1791-1867) - bilimci (s.
181)
Ferdinand, Franz (1863-1914) - Avusturya-Macaristan
Arşidükü; Princip tarafından bir suikastte öldürüldü (s. 269)
Fichte, Johann Gottlieb (1762-1814) - idealist filozof (s. 118,
245)
Pitagoras (MÖ 580-490) - filozof, matematikçi (s. 213, 255,
291)
Foucault, Michel (1926-1984) - filozof, sosyolog (s. 219)
Frankfurter, Harry (1929-) - filozof (s. 92)
Frege, Gottlob (1848-1925) - filozof, matematikçi (s.
180,188, 238) Gibbon, Edward (1737-1794) - tarihçi (s. 270)
Gİlson, Etienne (1884-1978) - filozof (s. 270)

---

Glass, Philip (1837-) - minimalist besteci (s. 292)
Gödel, Kurt (1906-1978) - matematik felsefecisi (s. 180)
Harvey, William (1575-1657) - fizikçi, sistemik dolaşım
üzerine çalıştı (s.
67)
Hayek, Friedrich von (1899-1992) - iîktisatçı, filozof (s. 52)
Herakleitos (MÖ 535-475) - Sokrates öncesi dönem filozofu
(s. 291)
Herder, Johann Gottfried von (1744-1803) - edebiyat
eleştirmeni, tarihçi, etkisi büyük romantik (s. 271)
Hilbert, David (1862-1943) - matematikçi (s. 180)
Husscrl, Edmund (1859-1938) - fenomenolojist filozof (s.
103,239, 240, 250)
İmhotcp (MÖ 27. yüzyıl) - kadim Mısırlı doktor, mimar, rahip
(s. 113) James, William (1842-1910) - psikolog, filozof (s. 42)
Johnson, Samuel (1709-1784) - ünlü sözlükçü ve mizahçı (s.
182)
Kafka, Franz (1883-1924) - yazar (s. 278)
Kennedy, J. F. (1917-1963) - suikasta uğramış ABD Başkanı
(s. 26) Khrissippos (MÖ 280-207) - Stoacı filozof (s. 258)

---

Kıbrıslı Zenon (MÖ ~490-430) - filozof, mantıkçı (s. 258,
291)
Kleanches (MÖ 3. yüzyıl) - Stoacı filozof (s. 258)
Kripke, Saul (1940-) - filozof ve mantıkçı (s. 188)
Ksenophanes (MÖ 431-355) - tarihçi (s. 252)
Kriton (MÖ 5. yüzyıl) - Platon'un Kriton diyalogunda
Sokrates’in dostu (s. 253)
Kuhn, Thomas (1922-1996) - filozof ve bilim tarihçisi (s. 50-
52)
Lambert, Johann Heinrich (1728-1777) - matematikçi filozof;
’nin aşkın olduğunu kanıtlamış ve Kant’ı etkilemiştir (s. 102)
Levy-Strauss, Claude ((1908-) - antropolog (s. 219)
Lewis, C. S. (1898-1963) - bilgin, Narttia romanlarının yazarı
(s. 88)
Linnaeus, Cari (1707-1778) — ikitcrimli bitki adlarını tikel
türleri gruplandırmanın bir yöntemi olarak kullanmıştır (s. 24)
XIV. Louis (1638-1715) - mutlakıyetçi Fransa kralı (s. 158)
Luthcr, Martin (1483-1546) — teolog» reformcu (s. 80)
Machiavelli, Niccolö (1469-1527) - realist siyaset felsefecisi
(s. 131)

---

Mandeville» Bernard (1670-1733) - hicivci ve filozof (s. 77)
Mao» Zedong (1893-1976) - Çin’in askeri ve siyasi lideri (s.
100)
Marcel» Gabriel (1889-1973) — varoluşçu filozof (s. 276)
Mili, James (1773-1836) - filozof, John Stuart Mill’in babası
(s. 186,192)
Mises, Ludvvig von (1881-1973) - iktisatçı, filozof (s. 176,
198)
Montesquieu, Charles-Louis Secondat (1689-1755) - siyaset
felsefecisi (s. 231)
Moore, G. E. (1873-1958) - filozof (s. 26,238,250)
Nabokov, Vladimir (1899-1977) - yazar (s. 56)
Nagcl, Thomas (1937-) - filozof (s. 55)
Ncwton, Isaac (1643-1727) - bilimci, matematikçi (s.
157,181,187, 289) Nozick, Robert (1938-2002) - filozof (s.
13,112,114)
Ockham’lı William (1288-1347) - teolog, filozof (s. 72)
Orvvell, George (1903-1950) - yazar (s. 232)
Öklid (MÖ 4. yüzyıl sonları) — matematikçi (s.
126,130,156,255)

---

Paley, William (1743-1805) - teolog, filozof (s. 268)
Parmenides (MÖ 5. yüzyıl) - Sokrates öncesi dönem filozofu
(s. 275) Pauli, Wo!fgang Ernst (1900-1958) - fizikçi (s. 181)
Pelagius (354-420/40) - keşiş, teolog (s. 39)
Pierce, C. S. (1839-1914) - filozof, mantıkçı (s. 306)
Pletnev, Mihail (1957-) - piyanist (s. 173)
Princip, Gavrilo (1894-1918) - Arşidük Ferdinand’ın
suikastçısı (s. 270)
Quine, Willard van Orman (1908-2000) - filozof, matematikçi
(s. 186, 275)
Rand, Ayn (1905-1982) - filozof» romancı (s. 79,93,297)
Rawls, John (1921-2002) - filozof (s. 11-14,297)
Reinhold, Kurt Leonard ((1757-1823) - filozof (s. 118)
Ricardo, David (1772-1823) - iktisatçı; eşitsiz ticaretin
karşılıklı yararlarını kanıtlamakla ünlüdür (s. 98,175,176)
Riemann, Bernhard (1826-1866) - matematikçi, Öklidci
olmayan
geometrilerin kurucusu (s. 156)
Roberts, Monry (1935-) - barışçıl, psikolojik yöntemler
kullanan at yetiştiricisi (s. 265)

---

Rothbard, Murray (1926-1995) - siyaset felsefecisi, iktisatçı
(s. 13, 263, 297)
Ryle, Gilbert (1900-1976) - filozof (s. 236,294, 307)
Sade, Donatien Alphonsc-François de (1740-1814) - liberter
filozof (s. 56, 299)
Saint-Pierre, Abbe (1658-1743) - yazar (s. 158, 233)
Santayana, Gcorge (1863-1952) - filozof, deneme yazan (s.
84,300) Saussure, Fcrdinand de (1857-1913) - dilbilimci (s.
218)
ScheJling, F. W. G. (1775-1854) - idealist filozof (s. 118,150)
Schubcrt, Franz (1797-1828) — besteci (s. 198)
Seneca (4-65) - Stoacı filozof (s. 105,308)
$extus Empiricus (İS 2.-3. yüzyıl) - kuşkucu filozof, hekim (s.
110)
Shaftesbury, Anthony Ashley-Cooper, 2nd Earl of (1621-
1681) -politikacı, John Locke’ın arkadaşı (s. 162)
Shaftesbury, Anthony Ashley-Cooper, 3rd Earl of (1671-
1713) - ahlak felsefecisi (s. 280)
Sidgvvick, Henry (1838-1900) - faydacı filozof (s. 115,302)
Singer, Peter (1946-) - faydacı filozof, hayvan haklan
savunucusu (s. 93, 112,301)

---

Smith, Adam (1723-1790) - iktisatçı ve ahlakçı (s. 77,
90,175,176,279, 299)
Sprigge, Timothy (1932-2007) - idealist filozof (s. 194,305)
Sydenham, Thomas (1624-1689) - hekim (s. 162)
Tolstoy, Lcv (1828-1910) - yazar, Hıristiyan pasifisti (s. 264)
Vico, Giovanni Battista (1668-1744) - filozof, tarihçi (s.
230,271)
Volraire, François-Marie Arouer (1694-1778) - filozof,
denemeci (s. I42
ı
 159)    ’
Wagner, Cosima (1837-1930) - Franz Liszt’in kızı; Richard
Wagner ile evlenmiştir; Bayreuth Festivali yöneticisi (s. 198)
Wagner, Richard (1813-1883) - besteci (s. 199-201,247)
Whitehead, A. N. (1861-1947) - filozof, matematikçi (s.
27,237,290)
Witten, Edvvard (1951-) - fizikçi; süpersicim teorisyeni (s.
289)
Wo!fF, Christian (1679-1754) - filozof (s. 143)
Xanthippe (MÖ 5. yüzyıl) - Sokraces’in eşi; anlatıldığına göre
eşini çok azarlarmış (s. 253)
Zhuangzi (MÖ 4. yüzyıl) - filozof (s. 291)

---