Adaptiv jismoniy tarbiya va sport

Adaptiv jismoniy madaniyatda
faoliyat yoki mutaxassisga yo‘naltirishning 
nomuvofiqligi va faqat shaxsning jismoniy (jismoniy) tarkibiy qismlariga salomatlik 
nuqsonlari bilan bog‘liqligi aniq ko‘rinib turibdi. Bu yerda, birinchi navbatda, 
odamning nuqsonini tuzatish, zaruriy kompensatsiyalarni ishlab chiqish, asosiy 
nuqson tufayli kelib chiqadigan kasalliklar va ikkilamchi og‘ishlarning oldini olish 
uchun, yoki boshqacha qilib aytganda, jamiyat hayotiga jalb qilingan shaxsni har 
tomonlama tiklash va integratsiyalashtirish uchun adaptiv jismoniy tarbiyaning 
barcha mumkin bo‘lgan vositalari va usullarini jalb qilish muammolari o‘ynaydi. 
1.2
“Nogiron”, “nogiron o’quvchi”, “nogironlar”, “reabilitatsiya”, “ijtimoiy 
integratsiya”, “turmush tarzi” tushunchalari 
―Nogiron odamlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida‖ (1995 yil 24 noyabrdagi 181-
sonli Federal qonuni) da belgilangan ta‘rifiga ko‘ra,
“Nogiron
– bu tanadagi kasalliklar, tan jarohatlari yoki nuqsonlar natijasida kelib 
chiqadigan, hayotiy faoliyatni cheklashga olib keladigan va zaruriy holga keltiradigan 
tanqisligi bo‘lgan odam. Ijtimoiy himoya. ‖ 18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarga ―nogiron
bola‖ toifasi beriladi
.
Shaxs tibbiy va ijtimoiy ekspertiza davlat xizmati tomonidan 
nogiron deb tan olinadi. 

---

17 
Nogiron o’quvchi
jismoniy va yoki psixologik rivojlanish nuqsonlari bo‘lgan, 
psixologik tibbiy pedagogik komissiya tomonidan tasdiqlangan va maxsus sharoitlar 
yaratmasdan ta‘lim olishga to‘sqinlik qiladigan shaxsdir (1997 yil 29 dekabrdagi 
―O‘bekiston Respublikasinig ta‘lim to‘g‘risidagi‖ qonuni). 
Bolalarni psixologik pedagogik komissiya tomonidan tekshirish ota-onalarning 
(qonuniy vakillarning) yozma arizasi asosida amalga oshiriladi. 
«Ta‘lim 
to‘g‘risida»gi 
va 
«Kadrlar 
tayorlash 
milliy 
dasturi 
to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonununi va 2017-2021 yillarga mo‘ljallangan 
―O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida 
belgilangan vazifalar hamda O‘zbekiston Respublikasining 2015 yil 5 sentyabrda qabul 
qilingan-Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi
Q
onunida ko‘rsatilgan ―Psixologik 
tibbiy-pedagogik komissiya to‘g‘risidagi nizom‖ ga binoan jismoniy va (yoki) aqliy 
rivojlanishida va (yoki) alohida ehtiyojli bolalarni o‘z vaqtida aniqlash maqsadida 
tuzilgan. Xulq-atvordan chetga chiqish, ularni har tomonlama psixologik tibbiy-
pedagogik ko‘rikdan o‘tkazish va tekshirish natijalari asosida ularga psixologik tibbiy-
pedagogik yordam ko‘rsatish va ularni o‘qitish va o‘qishni tashkil etish bo‘yicha 
tavsiyalarni tayyorlash; tasdiqlash, tushuntirish yoki almashtirish uchun ilgari tavsiyalar 
berilgan. 
Ta‘lim mazmuni va nogiron o‘quvchilarni o‘qitish va o‘qitishni tashkil etish 
shartlari adaptiv o‘quv dasturi, shuningdek nogironlar uchun individual reabilitatsiya 
dasturiga muvofiq belgilanadi. 
Shuni yodda tutish kerakki, nogiron bolalar va nogiron bolalar (o‘quvchilar) 
bolalarning ikki xil toifasi bo‘lib, ular bir-biriga to‘g‘ri kelishi mumkin. Biz ular turli 
tashkilotlar tomonidan aniqlanganligini (tegishli maqomga ega bo‘lishlarini) 
ta‘kidlaymiz: birinchisi – Tibbiy-ijtimoiy ekspertiza davlat xizmati tomonidan, 
ikkinchisi – psixologik tibbiy-pedagogik komissiya tomonidan, garchi ota-onalar 
(qonuniy vakillar) ikkala tashkilot bilan aloqada bo‘lsa va tegishli ko‘rsatkichlar bo‘lsa, 
bola maqomiga ega bo‘lishi mumkin. Nogiron va nogiron talaba. 
Ijtimoiy (tuzatish) ta‘lim amaliyotida ko‘pincha nogiron va maxsus ta‘lim va 
tarbiyaga muhtoj talabalar nogiron emaslar va aksincha nogiron bolalar oddiy 
(ommaviy) maktablarda o‘qiydilar va moslashtirilgan o‘quv dasturlaridan 
foydalanmaydilar. 
Adaptiv jismoniy tarbiyada keng qo‘llaniladigan yana bir atama. Biz avvalgi 
mutaxassislik nomlariga kiritilgan ―endi sog‘liqni saqlash holatidagi nogironlar‖ 
atamasi va hozirda adaptiv jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari yo‘nalishi haqida gapiramiz. 
Moslashtirilgan jismoniy tarbiya bo‘yicha ushbu atamani nogironlar, nogiron bolalar va 

---

18 
bolalikdan nogironlar va nogiron talabalar (nogiron shaxslar) o‘z ichiga olgan 
umumlashtirilgan tushuncha sifatida kiritdilar. Va maxsus tibbiy guruhlarning talabalari 
(talabalar) va umuman, ularning sog‘lig‘i (surunkali kasalliklar, reabilitatsiya davridagi 
holat) bo‘yicha doimiy og‘ishlarga duch kelganlarning barchasi keyin jarohatlar, 
kasalliklar, va shuning uchun 1-rasmda). 
Shu sababli, o‘quv qo‘llanma matni ko‘pincha sog‘liqni saqlash sohasidagi 
nogironlar, shu jumladan nogironlar haqida gapiradi. Shuni yodda tutish kerakki, ushbu 
kollektiv atamani miqdoriy o‘lchovlarda ifodalash juda qiyin, chunki mavjud statistik 
kuzatuv shakllarida bunday bo‘lim mavjud emas. 
1-rasm Fuqarolarning asosiy toifalari ―sog‘lig‘ida muammolari bo‘lgan shaxslar‖ deb 
tasniflanadi: 1 – nogironlar, 2 – nogironlar (talabalar), 3 – maxsus tibbiy guruh 
talabalari, 4 – boshqa surunkali kasalliklarga chalingan odamlar, remissiyada 
(davolanishda) bo‘lish va boshqalar.